همچنین به عنوان یکی از پویاترین فعالیت های اقتصادی عصر حاضر است که نقش مهمی در توسعه پایدار محلی ایفا می نماید. عوامل متعددی نظیر امکانات، تسهیلات،وسایل ارتباط جمعی،حمل و نقل،جاذبه‌های تاریخی،زیارتی،اطلاعات فنی و مانند آنها بر فعالیت گردشگری تأثیرگذار است.
این امر نشان می‌دهد که این بخش دارای ارتباط تنگاتنگی با دیگر بخشهای اقتصادی کشور بوده و به شدت از روابط خارجی و مناسبات بین‌المللی متأثر است.از سویی گسترش گردشگری بر درآمد ملی،ارزی،اشتغال و دیگر شاخصهای کلان اقتصادی کشور نیز تأثیرگذار است. از این رو گردشگری، یک گزینه اولیه در امر توسعه به حساب می‌آید.
در این راستا یکی از فعالیتهای سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) برنامه ریزی در مورد گردشگری پایدار ابزاری موثر برای کاهش فقر با عنوان ST- PE می باشد. گردشگری برای کاهش فقر یک گونه خاص و منحصربفرد از گردشگری نیست، بلکه رویکردی است که همه انواع گردشگری می توانند با استفاده از آن میزان فقر را به ویژه در نواحی دورافتاده و جوامع به حاشیه رانده شده کاهش دهند.
نقش گردشگری در کاهش فقر
گردشگری می تواند به طور قابل توجهی با جذب علاقمندان به گردشگری از نهادهای چند جانبه، فعالان گردشگری، اهدا کنندگان و سازمان های دیگر در سراسر جهان به استراتژی کاهش فقر کمک نماید. سازمان های توسعه بین المللی نیز به گردشگری نگاهی به عنوان راهی در جهت از بین بردن فقردارند .
گردشگری از اواخر دهه ۱۹۹۰ به عنوان ابزاری برای کاهش فقر و به عنوان یکی از اجزای اصلی استراتژی توسعه در کشورهای با درآمد پایین و فقیر مورد توجه قرارگرفت و از آن زمان گردشگری حامی فقرا به روشی شناخته شده وارزشمند در جهت کاهش فقر تبدیل شده است. و آن را به عنوان "گردشگری به نفع فقرا (PPT)" تعریف می نمایند بدین معنا که گردشگری منافع خالص را برای فقرا به ارمغان می آورد .
رویکرد گردشگری در راستای کاهش فقر در همه جا مردم فقیر را در مرکز فعالیت ها قرار می دهد و شبکه ای از منافع اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی را به دور آن ها می تند. در این رویکرد افراد فقیر در اولویت هستند نه فقط تحصیل کردگان جامعه بومی. بعد از ورود رویکرد توسعه پایدار به صنعت گردشگری، بخش هایی متنوع به عنوان جایگزین برای اشکال ناپایدار این صنعت وارد صحنه شدند.
به عنوان مثال گردشگری جامعه محور، اکوتوریسم و همین طور آنچه به عنوان گردشگری پایدار می شناسیم همگی گونه ای از گردشگری جایگزین هستند. گردشگری جایگزین تلاش می کند تا با پیروی از اهداف توسعه پایدار، وضعیت محیط زیست، اجتماع و اقتصاد را بهبود بخشد و تا حد ممکن از اثرات منفی گردشگری بر این سه حوزه بکاهد.
گردشگری پایدار یکی از اشکال گردشگری است که می تواند به پایداری جوامع محلی و فقرزدایی توسعه بخشد. به تعریف سازمان جهانی گردشگری، گردشگری پایدار را راهی برای پاسخ گفتن به نیازهای اقتصادی و اجتماعی جوامع در عین حفاظت از یکپارچگی فرهنگی و همچنین تنوع زیستی و منابع طبیعی می داند.
و گردشگری برای کاهش فقر می تواند در زیر مجموعه آن قرار بگیرد. از این منظر شاید بتوان گفت که رویکرد گردشگری برای کاهش فقر با اهداف انواع گوناگون گردشگری پایدار هم پوشانی دارد. اما تفاوت هایی در محور اصلی فعالیت های این دو وجود دارد. رویکرد گردشگری برای کاهش فقر با برخی اهداف اکوتوریسم و گردشگری جامعه محور نیز هم پوشانی هایی دارد. اما دقیقا معادل یا مترادف آن ها نیست.
گردشگری یکی از قوی ترین ابزار در تجارت جهانی و رفاه است. کاهش فقر یکی از بزرگترین چالش های جهانی می باشد. با وجود زمان آشفته برای اقتصاد جهانی، این حقایق اساسی غیر قابل تغییر می باشد.
گردشگری حامی فقرا نوعی از گردشگری است که در پی فراهم کردن مزایایی ویژه اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و فرهنگی برای فقرا است و تا زمانی که فقرا مزایایی از گردشگری بدست می آورند می توان آنرا گردشگری حامی فقرا نامید.
در بسیاری از کشورها، گردشگری به عنوان یک موتورجهت توسعه کشور از طریق درآمد ارز خارجی و ایجاد اشتغال مستقیم و غیر مستقیم عمل می کند. سهم گردشگری 5 %از تولید ناخالص داخلی در جهان است. صنعت گردشگری مسئول 235 میلیون شغل، یا یک مورد در هر 12 شغل در سراسر جهان است.
بطور کلی توسعه گردشگری در مناطق محروم باعث استفاده جامعه میزبان از مزایای گردشگری شده و با ایجاد اشتغال و درآمدهای حاصل از توسعه گردشگری در مناطق محروم موجبات کاهش فقر را در این مناطق فراهم می نماید.
اهمیت گردشگری در کاهش فقر در کشورهای در حال توسعه
گردشگری در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و کشورهای کمتر توسعه یافته به عنوان یک گزینه توسعه اقتصادی قابل دوام تر و پایدار محسوب می شود، و در برخی از کشورها، منبع اصلی درآمد ارز خارجی می باشد.
اگر گردشگری با دیدگاه مدیریتی بر کاهش فقرتمرکز نماید ، می تواند به طور مستقیم به نفع گروه های فقیر از طریق بکارگیری افراد محلی در سرمایه گذاری های گردشگری، ارائه کالاها و خدمات به گردشگران، یا بکارگیری آنها در شرکت های در حال اجرا کوچک و مبتنی بر جامعه و غیره باشد. و اثراث مثبتی در کاهش سطح فقر داشته باشد.
گردشگری در کشورهای در حال توسعه که اکثریت جمعیت‌شان زیر خط فقر زندگی می‌کنند اهمیت فراوانی دارد. تا جایی که در سال 2000 میلادی، گردشگری در کشورهای در حال توسعه به سومین صنعت صادراتی تبدیل شد. در نتیجه تلاش برای کاهش فقر در این نواحی به کمک گردشگری نتیجه‌بخش خواهد بود.
مولفان به اهمیت توریسم در کشورهای مختلف به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه اشاره می‌کنند. آنها معتقدند که کشورهای در حال توسعه که امکان استفاده و فراهم کردن زیر ساخت‌های اقتصادی متفاوت مانند برداشت از معادن و تولیدات صنعتی وجود ندارد، استفاده از صنعت توریسم می‌تواند بسیار به صرفه و مفید واقع شود.
ضمن اینکه حدود 40 درصد از مسافرت‌های خارجی صورت گرفته به قصد کشورهای در حال توسعه بوده و هزینه‌هایی که عاید این کشورها شده است به مراتب بیشتر از منابع دیگر این کشور ها بوده‌اند. این در حالی است که کشورهای در حال توسعه پتانسیل و ظرفیت مناسبی برای رشد در زمینه گردشگری را دارا هستند و با فراهم کردن زیر ساخت‌های مناسب می‌توانند به آسانی فرهنگ خود را جلا بخشیده و به جهانیان معرفی کنند.
استراتژی کاهش فقر از طریق گردشگری
تمام جنبه ها و انواع گردشگری می تواند و باید به دنبال کاهش فقر باشند؛ همه دولت ها باید به کاهش فقر به عنوان یک هدف اصلی توسعه گردشگری نگاه د اشته باشند وگردشگری را به عنوان یک ابزار ممکن برای کاهش فقر در نظر داشته باشند.
رقابت پذیری و موفقیت اقتصادی از کسب و کار گردشگری و مقاصد برای کاهش فقر بسیار مهم می باشد و بدون وجود فقیرنمی توانند از سود آن بهره مند شوند؛ تمامی کسب و کار گردشگری باید به دنبال تاثیر فعالیت های خود برروی جوامع محلی و نفع فقرا از طریق اقدامات گردشگری باشد.
مقصدهای گردشگری باید با هدف کاهش فقر به عنوان یک هدف اصلی که می تواند برنامه ریز استراتژی ها و برنامه عمل گردشگری باشد، مدیریت شود؛ برنامه ریزی و توسعه گردشگری در مقاصد باید دربرگیرنده طیف گسترده ای از منافع، از جمله مشارکت و ایجاد فرصت در جوامع فقیر باشد؛ همه اثرات بالقوه گردشگری باید در معیشت جوامع محلی در نظر گرفته شود، از جمله اثرات محلی و جهانی فعلی و آینده برروی منابع طبیعی و فرهنگی .تاثیرات گردشگری بر روی کاهش فقر باید به طور موثر مورد نظارت قرارگیرد.
نتیجه گیری و پیشنهادات
تا کنون گردشگری در بسیاری از کشورهای در حال توسعه تحولات شگرفی را به ویژه از منظر اقتصادی ایجاد کرده است تا جایی که زندگی قشر محروم و فقیر جامعه را تحت تاثیر خود قرار داده است.
اگرچه تاکنون ظرفیت بالای گردشگری در کاهش فقر برای همگان روشن نشده اما دولت‌ها در کشورهای کمتر توسعه یافته به خوبی توانسته‌اند از این ویژگی جهت پیشرفت و توسعه کشورشان استفاده کنند. اگر توسعه گردشگری با رویکرد کاهش فقر انجام پذیرد فرصت بسیاری برای افراد فقیر ایجاد می گردد تا وضعیت معیشت خود را بهبود بخشند.
گردشگری ظرفیت های بسیاری دارد که این صنعت را برای کاهش فقر در دنیا بسیار منحصربفرد می نماید. گردشگری صنعتی متنوع و رو به رشد است که از این جهت فرصت های شغلی بسیاری پیش روی افراد فقیر قرار می دهد. گردشگری برای کاهش فقر رویکردی است که نیازمند همیاری ذی نفعان گوناگون در سطوح مختلف سازمانی است. گاه قانون گذاران و سیاست مداران و گاه صاحبان کسب و کارهای کوچک گردشگری، نقشی بزرگ در فراگیر شدن این رویکرد و تحقق اهداف متعالی آن ایفا می نمایند.
از سوی دیگر سازمان های غیر دولتی نیز می توانند نقش اصلی را در تلاش برای کاهش فقر در ارتباط با تعدیل ساختاری و نتیجه سازماندهی مجدد در دولت ایفا نمایند. همچنین سازماندهی و همکاری از ترکیب بخش دولتی و سازمان های غیر دولتی به عنوان مجریان طرح می تواند کمک شایانی به توسعه گردشگری در این زمینه باشد.
بخش دولتی و غیر دولتی با ارائه خدمات، تسهیلات و آموزش جوامع محلی، فروش مستقیم کالا و خدمات به گردشگران توسط فقرا(اقتصاد غیر رسمی) و مواردی از این قبیل می تواند نقش بسزایی در توسعه این نوع از رویکرد گردشگری داشته باشد.
کارشناس دفتر بازاریابی و تبلیغات گردشگری*