مغز، عضو بسیار پیچیده‌ای است که عملکردهای مختلفی در بدن دارد. هنگامی‌که سکته مغزی رخ دهد، جریان خون به منطقه خاصی از مغز که فعالیت مشخصی را تحت کنترل دارد، نرسیده و عملکرد آن قسمت مختل میشود. به همین دلیل، سکته مغزی میتواند باعث فلج یا ضعف عضلانی، از دست دادن حس، اختلال زبان و گفتار و حافظه و مشکلات استدلال، مشکلات بلع، بینایی و ادراک بینایی، کما و حتی مرگ شود، اما سکته مغزی با ما چه می‌کند؟
دکتر فرزاد اشرافی، متخصص مغز و اعصاب پاسخ می‌دهد: سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که یک یا چند رگ خونی در مغز پاره یا به وسیله یک لخته خون مسدود شده است. اثرات سکته مغزی و میزان ناتوانی، به محلی از مغز که دچار عدم خونرسانی شده و نیز وسعت بافت درگیر بستگی دارد. به عنوان مثال، اگر سکته مغزی در ناحیه پشتی مغز رخ دهد، این احتمال وجود دارد که اختلال بینایی در فرد مبتلا ایجاد کند یا اگر در قسمت دیگری از مغز اتفاق بیفتد، ممکن است اختلال تکلم ایجاد کند.
وی در گفت‌وگو با جام جم می‌افزاید: به دلیل این که هر طرف از مغز کنترل طرف مقابل‌بدن را بر عهده دارد، سکته مغزی ایجاد شده در یک طرف با عوارض عصبی در طرف مقابل همراه خواهد بود که ممکن است علائمی‌چون فلج یک سمت بدن، مشکلات گفتاری و از دست دادن حافظه را شامل شود اگر سکته مغزی در ساقه مغز رخ دهد، بسته به‌شدت آسیب، هر دو طرف بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد و حتی باعث حالت قفل شدگی در فرد میشود که در این حالت، فرد قادر به صحبت کردن نیست و توانایی انجام هیچ حرکتی را از گردن به پایین ندارد.
جبران آسیب در زمان طلایی
سوال اینجاست که چه میزان از آسیب‌ها پس از سکته مغزی قابل درمان و آثار آن قابل ترمیم است؟
به گفته دکتر اشرافی، سکته مغزی براساس علت ایجاد به دو نوع خونریزی‌دهنده و انسدادی تقسیم میشود و درمان نیز بر همین اساس صورت می‌گیرد. در نوع انسدادی، اگر کمتر از سه ساعت از شروع علائم گذشته باشد، از داروی خاصی استفاده میشود که شانس بهبود و از بین رفتن علائم را افزایش می‌دهد و در موارد نادری نیز ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد.
دکتر فرهاد عصارزادگان ، متخصص مغز و اعصاب نیز در این باره به جام‌جم می‌گوید: تنها درمان دارویی سکته مغزی حاد برای حل کردن لخته در رگ مسدود، آمپولی با عنوان « rtpa» است. پنجره زمانی برای اثر بخشی دارو، سه ساعت از زمان شروع علائم و حداکثر 5/4 ساعت است که از آن با عنوان زمان طلایی نام می‌برند.
این متخصص تاکید می‌کند: در سکته مغزی بر اساس آن که آسیب در کدام ناحیه مغز رخ داده باشد و حجم سکته و رگ درگیر چقدر بزرگ یا کوچک باشد، میزان آسیب متفاوت است. در مورد همه سکته‌ها نمی‌توان فرمول واحدی ارائه کرد. بعضی سکته‌ها با ناتوانی دائمی همراه است و بعضی دیگر به شکل قابل توجهی بهبود می‌یابد.
سکته مغزی با کمترین ناتوانی
به گفته دکتر عصارزادگان، اولین قدم در کاهش عوارض سکته مغزی، پیشگیری از وقوع آن یا کاهش حجم سکته با کنترل فاکتورهای خطر است. مورد بعدی، تسریع در انتقال بیمار برای استفاده از زمان طلایی است و مورد سوم، درمان عوارض بیماری و انجام درمان‌های توانبخشی مناسب پس از وقوع سکته مغزی است.
وی تاکید می‌کند: پیشگیری از سکته مغزی با کنترل فاکتورهای خطر قابل اصلاح امکان‌پذیر است. مواردی از سکته مغزی با زمینه ژنتیک حتی بدون فاکتورهای خطر هم وجود دارد. از بخش‌های عمده درمان در سکته مغزی توانبخشی بیماران است که متاسفانه در کشور ما مغفول واقع شده و به شکل جدی پیگیری نمی‌شود.
بازتوانی پس از سکته مغزی
پس از سکته مغزی بیمار نیازمند سازگاری با تغییرات ایجاد شده و یادگیری روش‌های مقابله با آنهاست.
دکتر اشرافی در این باره توضیح می‌دهد: بازتوانی ممکن است برخی ناتوانی‌ها را که سکته مغزی در بیمار ایجاد کرده، به وی بازگرداند. بیمار ممکن است بهبود نسبی را به کمک گفتاردرمانی، فیزیوتراپی و انجام ورزش‌های مشخص پیدا کند. هدف از بازتوانی، افزایش استقلال، بهبود عملکرد فیزیکی و بهبود کیفیت زندگی پس از سکته است. در کشور‌مان، مراکز متعددی تحت نظر پزشک و پرسنل بازتوانی به ارائه خدمت در این زمینه می‌پردازند.
این متخصص مغز و اعصاب تاکید می‌کند: هر فرد بسته به این که تا چه حد تحت تاثیر سکته مغزی قرار گرفته، نیاز به ملاحظات مختلف خواهد داشت. توانبخشی باید در حدی که فرد، توانایی انجام فعالیت‌های روزانه از قبیل خوردن، لباس پوشیدن و حمام کردن را به دست آورد، انجام شود.
مهمترین نکته در بهبود و جلوگیری از سکته مغزی مجدد یا سایر عوارض پس از سکته مغزی، مصرف منظم و صحیح داروهایی است که پزشک تجویز می‌کند. در صورت امکان بهتر است از یک پرستار برای کمک به بیمار استفاده شود.
پونه شیرازی