جام جم سرا: دکتر علی مطلق در توضیح برخی مباحث مطرح شده مبنی بر سونامی سرطان در کشور گفت: باید با واژه‌های پزشکی صحبت کنیم. موضوعی که وجود دارد این است که ما بر اساس شاخصی به نام «بروز استاندارد شده سنی» میزان بروز سرطان را عنوان می‌کنیم؛ یعنی میزان بروز سرطان در هر ۱۰۰هزار نفر بر اساس هرم جمعیتی استاندارد است. در این شاخص میزان بروز سرطان در هر صد هزار نفر را تعیین و میزان بروز آن را ذکر می‌کنند.
سرطان در ایران کمتر از متوسط جهانی است
مطلق افزود: بر اساس این شاخص میزان بروز سرطان در ایران میان مردان ۱۳۴ نفر و در زنان ۱۲۸ نفر در هر یکصد هزار نفر است. در حالی که متوسط جهانی ابتلا به این بیماری ۲۰۵ نفر در مردان و ۱۶۵ نفر در زنان را نشان می‌دهد. بنابراین میزان بروز سرطان در ایران کمتر از متوسط جهانی است. طبق آمارهای جهانی در سال ۲۰۰۰ حدود ۱۰ میلیون نفر مبتلا به سرطان وجود داشت و تعداد مبتلایان در سال ۲۰۱۲ به ۱۴ میلیون نفر رسیده است. پیش بینی میشود این تعداد در سال ۲۰۲۰ به ۲۰ میلیون و در سال ۲۰۳۰ به ۲۷ میلیون نفر برسد؛ به این معنی که میزان بروز سرطان در فاصله بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۳۰ یعنی در ۱۸ سال تقریبا دو برابر خواهد شد.
وی ادامه داد: ۷۰ درصد این افزایش در کشورهای در حال توسعه است و ایران نیز جزو این کشورهاست. بنابراین میزان بروز سرطان در ایران هم در سال‌های گذشته با شیب آهسته‌ای افزایش یافته و در سال‌های آینده نیز قطعا افزایش خواهد یافت.
وی سپس سه عامل اصلی ابتلا به سرطان را برشمرد و اظهار کرد: سه دلیل عمده برای افزایش بروز سرطان در ایران وجود دارد؛ یکی از این علل افزایش سن جمعیت است. برای مثال سن جمعیت ایران حدود ۳۵ سال گذشته حدود ۵۸ سال بوده، درحالی که در حال حاضر به حدود ۷۴ سال رسیده؛ یعنی تقریبا در یک بازه زمانی ۳۵ ساله امید به زندگی در ایران بین ۱۵ تا ۱۶ سال افزایش یافته است. بنابراین هر چه سن افزایش یابد، احتمال ابتلا به سرطان نیز افزایش می‌یابد. بر این اساس اولین و مهمترین دلیل افزایش سرطان در کشور بالا رفتن امید به زندگی و سن جمعیت است.
مطلق دومین دلیل افزایش بروز سرطان را شاخصهای محیطی عنوان کرد و ادامه داد: دومین علت افزایش بروز این بیماری عوامل و شاخصهای محیطی شامل آلودگی هوا، آب و آلودگی‌های محیطی است. به عنوان مثال میزان مصرف انرژی در ایران در سال به ازای هر یک نفر ۲۸۰۰ کیلوگرم بوده که در متوسط جهانی این میزان حدود ۱۷۰۰ کیلوگرم اعلام شده است. بنابراین هرچه مصرف انرژی در جهان و در یک کشور زیاد‌تر باشد، آلودگی‌ها نیز افزایش می‌یابد.
وی افزود: شاخص دیگر میزان تولید گاز so۲ است که در ایران سرانه تولید این گاز ۷ تن و در جهان ۴. ۶ تن ذکر شده است؛ یعنی تولید ایران خیلی بیشتر از متوسط جهانی است. همچنین میزان تولید ذرات کمتر از ۱۰ میکرون در ایران و در شهرهای با جمعیت بالای ۱۰۰هزار نفر بیش از متوسط جهانی و آلودگی‌های محیطی نیز در ایران به دلایل مختلف زیاد است.
سرطان در هیاهوی آمار و ارقام
رییس اداره سرطان وزارت بهداشت، شیوه زندگی ناسالم را از دیگر علل بروز سرطان در کشور دانست و تصریح کرد: در ایران حدود ۱۰ تا ۱۱ در صد مردم سیگار می‌کشند که مصرف آن در مردان بیشتر از زنان است. همچنین افزایش وزن از دیگر شاخصهای زندگی ناسالم است و زنان بیش از ۵۰ درصد و مردان کمتر از ۵۰ درصد دچار افزایش وزن هستند. مصرف ناکافی میوه و سبزیجات از دیگر عوامل این موضوع است به طوری که تقریبا نزدیک به ۹۰ درصد جمعیت ایران کمتر از ۵ وعده از میوه و سبزیجات استفاده می‌کنند. فعالیت بدنی ناکافی هم از علل زمینه ساز بیماری‌هاست به طوری که حداقل ۳۵ تا ۴۰ درصد جمعیت ایران فعالیت بدنی منظمی ندارند.
مطلق افزود: اگر بخواهیم در مورد نقش یا وزن این شاخص‌ها در بروز سرطان صحبت کنیم باید آمار کلیتری داشته باشیم. اول اینکه ۴۰ درصد سرطان‌ها قابل پیشگیری هستند. منظور آن است که بخشی از این قابلیت پیشگیری در اختیار سیاستگذار سلامت و دولت است و بخشی از آن هم مرتبط با بحث‌های خود مراقبتی بوده و در اختیار مردم است.
وی ادامه داد: برای مثال راجع به شیوه زندگی عمدتا نقش مردم موثر بوده، اما بحث آلودگی عمدتا در اختیار دولت است. اما در هر کدام از این شاخص هم نقش مردم و هم نقش دولت وجود دارد؛ مثلا در آلودگی‌های محیطی اگر مردم از وسایل حمل و نقل عمومی استفاده کنند، آلودگی کم میشود اما از طرف دیگر دولت نیز باید زمینه مناسب برای حمل و نقل عمومی را فراهم کند. یا در شاخص شیوه زندگی ناسالم باید گفت اگر مردم کمتر سیگار مصرف کنند ابتلا به سرطان هم کم میشود و از طرف دیگر دولت نیز باید با وضع مالیات بیشتر بر دخانیات مصرف آن را کاهش دهد. این موارد نشان می‌دهد که تعامل منظم و موثری باید میان مردم و دولت وجود داشته باشد تا بروز سرطان کاهش یابد.
وی در مورد وزن هر یک از این عوامل در بروز سرطان با توجه به قابل پیشگیری بودن ۴۰ درصد از سرطان‌ها گفت: در کشورهای در حال توسعه حدود ۱۰ درصد مصرف سیگار، حدود ۲۵ درصد عفونت‌ها و همچنین درصد قابل توجهی نیز عوامل محیطی در بروز سرطان‌ها نقش دارند. درمورد علل مرگ ناشی از سرطان نیز باید گفت که تقریبا ۲۵ درصد مرگ‌های قابل پیشگیری سرطان به دلیل مصرف سیگار، ۲۵ درصد به دلیل بروز عفونت‌ها و ۲۵ درصد نیز به دلیل چهار عامل یعنی مصرف الکل، فعالیت بدنی نامنظم، کمی مصرف میوه و سبزیجات و کمبود فعالیت بدنی است. دست کم در مورد مصرف سیگار و چهار عامل آخر یعنی حدود ۵۰ درصد از این ۴۰ درصد کاملا به خود مراقبتی بازمی‌گردد و اگر مردم شیوه زندگی مناسبی داشته باشند در برطرف کردن حداقل ۲۰ درصد از علل ایجاد سرطان و مرگ ناشی از آن می‌توانند نقش ایفا کنند. در مورد ۲۰ درصد بقیه نیز قطعا دولت نقش دارد.
مطلق در پاسخ به این سوال که اقدامات وزارت بهداشت به عنوان متولی سلامت جامعه در راستای پیشگیری از ابتلا به سرطان نظیر غربالگری‌ها، تشخیص زودرس و درمان چه بوده، اظهار کرد: بخشی از وظایف پیشگیری بر عهده وزارت بهداشت به عنوان متولی سلامت است. اما این وزارتخانه اصولا نمی‌تواند به طور مستقیم در مورد عوامل تاثیرگذار بر سلامت نقشی ایفا کند. مثلا در زمینه مالیات بر سیگار، وزارت بهداشت نمی‌تواند مالیات را افزایش دهد و فقط میتواند آن را پیگیری کند یا در مورد هوای آلوده نیز وزارت بهداشت نقشی ندارد و تنها میتواند آن را پیگیری کند. بنابراین وزارت بهداشت باید در قسمتی از پیشگیری سرطان که در اختیار مردم است، اطلاع رسانی کند.
کمپین اطلاع رسانی و پیشگیری از سرطان
وی در همین مورد ادامه داد: ما کمپین پیشگیری از سرطان را طراحی کردیم و در روزهای منتهی به ۱۵ بهمن ماه که روز جهانی سرطان است با مشارکت وزارت آموزش و پرورش، صدا و سیما، سازمان‌های مردم نهاد و افراد علاقه‌مند به این حوزه، اجرایی میشود. در این کمپین برنامه‌های اموزشی و اطلاع رسانی را به صورت پوسترهایی که در سطح شهر و هم در سطح صدا و سیما و همچنین مسابقاتی را نیز در این زمینه برای جلب توجه مرد طراحی کرده‌ایم. البته کمپین برای مدت کوتاهی برنامه‌ریزی میشود و وزارت بهداشت برنامه آموزشی را با کمک آموزش و پرورش برای مدت طولانی‌تر انجام می‌دهد؛ زیرا بیشترین گروهی که این آموزش‌ها میتواند برای آنها تاثیرگذار باشد، گروه‌های نوجوانان و جوانان هستند.
مطلق افزود: این برنامه‌ها برای پیشگیری است، اما از طرف دیگر نقشی که دولت میتواند در زمینه پیشگیری ایفا کند به جز خود مراقبتی بحث پیگیری‌هایی است که باید در مورد عوامل خطر آفرین سلامتی انجام دهد. مثل بحث سیگار، عوامل محیطی و عوامل دیگر که نیازمند این است از طریق شورای عالی سلامت و امنیت غذایی که وزارت بهداشت هم عضو این شوراست و رییس جمهور ریاست آن را به عهده دارد، پیگیری‌ها را انجام دهد تا سایر ارگان‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی که در زمینه آلودگی‌های محیطی نقش دارند، نقش خود را ایفا کنند.
تشخیص زودهنگام و کشوری سه سرطان مهم در دستور کار
وی در مورد برنامه‌های وزارت بهداشت در تشخیص زود هنگام سرطان با بیان اینکه در دنیا به طور مشخص تنها برای سه سرطان پستان، روده بزرگ و دهانه رحم تشخیص زود هنگام موثر است، بیان کرد: ما از چندین سال گذشته برنامه‌های تشخیص زود هنگام در این سه سرطان را برای گروه‌های پرخطر داشتیم. اما در بازنگری پروتکل‌ها و دستورالعملهای تشخیص زود هنگام که در بعضی دانشگاه‌ها اجرا میشود، امکان گسترش آن هم به لحاظ کمی و هم کیفی فراهم شده است تا به این ترتیب بتوانیم برنامه‌های تشخیص زودهنگام را در سطح خانه‌های بهداشت نیز گسترش داده و کیفیت آن را بالا ببریم که این مهم در طرح تحول بهداشت می‌گنجد.
تحول در حوزه داروهای سرطان
مطلق در مورد داروهای بیماران سرطانی و اقداماتی که در این زمینه به منظور رفاه حال بیماران صورت گرفته نیز گفت: در مورد دارو‌ها مهمترین اتفاقی که قرار است بیفتد، این است که اولا دارو‌ها در اختیار مراکز دولتی قرار گیرد تا دیگر نیاز نباشد که بیماران خود برای تهیه دارو مراجعه کنند. در عین حال دارو‌ها به چند دسته تقسیم شدند و داروهایی که اثربخشی بیشتری دارند، ارزان‌تر هستند و با پوشش بیش از ۹۰ درصد در شهرهای مختلف ارایه میشود. بنابراین طبق این برنامه در مناطق محروم و برای افرادی که در پرداخت آن ۱۰ درصد هزینه دارو نیز مشکل دارند، برنامه‌هایی ترتیب داده شده تا این میزان را نیز پرداخت نکنند یا پرداختی‌هایشان کمتر شود.
وی افزود: داروهای بسیار گران و با اثر بخشی کمتر نیز در سطح کمتری تحت پوشش قرار خواهند گرفت. همچنین برنامه دیگر در مورد دارو‌ها این است که دستورالعملهای آنها کنترل شود تا با کنترل دستورالعمل مشخص شود آیا این دارو در موردی که تجویز شده کاربرد دارد یا خیر؟ این دو اتفاقی ست که در زمینه دارو‌ها قرار است، اجرا شود.
رییس اداره سرطان وزارت بهداشت در پایان صحبت‌هایش تصریح کرد: بحث کنترل سرطان شامل پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان مناسب سرطان است. با وجود اینکه وزارت بهداشت متولی سلامت در کشور است اما نیازمند این هستیم که در زمینه سرطان سازمان‌های دولتی و نهادهای غیردولتی در آن همکاری کنند و مردم نیز با علاقه و مشتاقانه در آن درگیر شوند، زیرا بدون همکاری مردم امکان کنترل سرطان در سطح مناسبی وجود نخواهد داشت. (ایسنا)
