به دلیل همین ناتوانی است که همیشه شما میمانید و چیزهایی که دوست دارید ابراز کنید و نکردهاید؛ شما میمانید و یک احساس ناراحتی از این موضوع!
در این مواقع همه میگویند مرد باش و نظرت را بیان کن اما راستش رفتار قاطعانه مرد و زن نمیشناسد چون گاهی مردها هم بلد نیستند ابراز وجود کنند و رفتاری قاطع داشته باشند. رفتار قاطعانه یک مهارت است و چه برای مرد چه برای زن، یاد گرفتنش کار سختی نیست.
چگونه قاطع باشیم؟
قبل از هر چیزی باید تکلیف خودمان را مشخص کنیم یعنی همین اول مشخص کنیم که رفتار قاطعانه چه رفتاری است که باید دنبالش رفت و یادش گرفت؟
رفتار قاطعانه نه رفتار پرخاشگرانه است نه ظالمانه و نه سلطه جویانه؛ رفتار قاطعانه به رفتاری گفته میشود که مستقیم، صادقانه و مناسب عقاید و احساسات ما باشد. یعنی ما در برابر موضوعات مختلف همان طوری رفتار کنیم که عقیده، احساس و نظر ماست. رفتار قاطعانه مانع سوء استفاده دیگران و تحمیل نظرات و خواستههایشان به ما میشود و ما میتوانیم خواستهها و نظرات خود را به راحتی ابراز کنیم.
لابد با خودتان میگویید حالا اگر آدم رفتار قاطعی نداشته باشد مگر آسمان به زمین میآید؟ راستش را بخواهید بله! وقتی شما رفتار قاطع نداشته باشید یعنی رفتارتان منفعلانه است و ابراز وجود نمیکنید و تفاوت ابراز وجود با رفتار منفعلانه در این است که شما در رفتار منفعلانه از حق خودتان میگذرید اما در ابراز وجود بر حق خود تأکید میکنید و حاضر نیستید کسی حق شما را پایمال کند مثلا در رفتار منفعلانه میدانید که استاد اشتباه کرده و یک نمره به شما کمتر داده یا راننده تاکسی پول بیشتری از شما گرفته اما حاضر نیستید آن را بیان کنید و بیخیال میشوید و در واقع از حق خودتان میگذرید.
خیلیها فکر میکنند وقتی باید رفتار قاطعانهای داشته باشند یعنی باید رفتار پرخاشگرانه از خودشان نشان دهند و قاطع بودن را با خشونت اشتباهی میگیرند در صورتی که کاملا در اشتباهند چون در رفتار پرخاشگرانه آدمها فقط روی حق خودشان تأکید دارند و به حقوق دیگران تجاوز میکنند اما در رفتار قاطعانه و ابراز وجود، برای فرد هم حق خود و هم حقوق دیگران مهم است و به حق خودش و حقوق دیگران تجاوز نمیکند.
کی منفعل است، کی قاطع؟!
کارشناسان میگویند بین آدمهایی که میتوانند رفتار قاطعانه داشته باشند با آنهایی که نمیتوانند تفاوت زیادی وجود دارد یعنی افراد منفعل یک ویژگیها و خصوصیاتی دارند که افراد دارای رفتار قاطعانه ندارند. راستش افرادی که رفتار منفعلانه دارند، به حق و حقوق خود بیاعتنا هستند. کسانی هستند که اعتماد به نفس و عزت نفس پایینی دارند. برای خودشان احترام قائل نمیشوند و دائم خودشان را کوچک و حقیر تصور میکنند و معمولا به اینکه توسط دیگران یا موقعیتهای مختلف کنترل شوند تمایل دارند و دائم هم نسبت به دیگران احساس گناه میکنند.
اما کسانی که رفتار قاطع دارند و میتوانند به خوبی ابراز وجود کنند برعکس اعتماد به نفس و عزت نفس خوبی دارند. برای خودشان و دیگران احترام و ارزش قائل هستند. در رفتارشان صداقت دارند. اهل سئوال و پرسوجو هستند. به دیگران توجه میکنند و منتظر بازخورد دیگران نسبت به کارشان هستند و البته همیشه انگیزه انجام کارهای خوب را دارند. آنها به کسی بیاحترامی نمیکنند و البته اجازه هم نمیدهند کسی به آنها بیاحترامی کند. احساس منفی نسبت به بیان احساسات و خواستههای خود ندارند و نمیگذارند دیگران خواستههایشان را به آنها تحمیل کنند. البته آدمهایی که بلد هستند ابراز وجود کنند خودخواه نیستند و برای خواستههای دیگران هم ارزش قائل هستند.
برای اینکه بتوانید رفتار قاطعانه داشته باشید و البته ابراز وجود را در خودتان افزایش دهید بد نیست مهارتها و تمرینهای زیر را جدی بگیرید:
منفی و مثبتهای خود را بشناسید
برای اینکه بتوانید ابراز وجود را افزایش دهید بهترین روش خودشناسی است. شما بهتر است خودشناسی مثبت و منفی داشته باشید. یعنی ببینید وقتی افکار منفی دارید و اعتماد به نفستان هم صفر میشود چه رفتارهایی از خودتان نشان میدهید. مثلا بیحوصله میشوید احساس ناراحتی، دلتنگی و خستگی میکنید که نتیجهاش میشود سردرد و کاهش انرژی فیزیکی شما. در این حالت رفتار شما به جای قاطعانه بودن بیشتر منفعلانه، پرخاشگرانه و سلطهجویانه است.
اما وقتی اعتماد به نفس دارید افکارتان نسبت به خودتان و دیگران مثبت است. احساس آرامش و خوشی میکنید و رفتارهایتان شجاعانه است و میتوانید احساسات و خواستههایتان را به راحتی بیان کنید. وقتی خودشناسی مثبت میکنید افکار و احساسات مبتنی بر خود ارزشمند را در شما افزایش میدهد و وقتی با افکار مثبت نسبت به خود و دیگران در جمعی حاضر میشوید افراد متوجه توانایی ابراز وجود شما میشوند. وقتی خودشناسی منفی دارید میتوانید رفتار و افکار منفی خود را یادداشت کنید و تمرین کنید تا آنها را کنترل کنید و در عوض رفتارهایی که در خودشناسی مثبت شناسایی کردهاید را جایگزینش کنید.
منطقی مخالفت کنید
اگر قرار است رفتار قاطعانه را یاد بگیرید و تحت نظر دیگران نباشید، بهتر است مخالفت منطقی را تمرین کنید. یعنی اگر با نظر دیگران مخالف هستید جان ما به دلیل اینکه دوست دارید رابطه خوبتان از بین نرود با لبخند زدن و سر تکان دادن، تظاهر به موافقت نکنید. به جای آنکه موضوع بحث را تغییر دهید اگر به نظر خودتان اطمینان دارید به صورت فعال مخالفت کنید مثلا اگر کسی از شما میخواهد کار غیر منطقی را انجام دهید از او بپرسید چرا باید این کار را انجام دهید؟
یادتان باشد نباید کاری را بدون پرسش بپذیرید. سعی کنید در آن زمینه صحبت کنید و احساس خود را در آن مورد بیان کنید تا دیگران هم احساس شما را بدانند.
مهارتهای ارتباطی را به کار بگیرید
اگر میخواهید رفتار قاطعانه را در خود افزایش دهید باید از مهارتهای ارتباطی استفاده کنید. مثلا در یک بحث حتما به صحبت افراد گوش دهید و از کلمات مورد علاقه آنها در پاسخ استفاده کنید. ساده و روان و بدون حاشیه صحبت کنید و مواردی که برایتان سوال است را مطرح کنید. زود قضاوت نکنید و راجع به افراد نتیجهگیری نکنید چون باعث بحثهای کم اهمیت بین شما و دیگران میشود اجازه بدهید افراد جملات خود را کامل بیان کنند و منظورشان را منتقل کنند، بعد شما اظهارنظر کنید.
حتما در یک بحث از سوالهای بسته و باز استفاده کنید یعنی اگر میخواهید افراد را به حرف زدن تشویق کنید از سوالهای باز که معمولا با کلمات چرا، چهچیزی و چگونه آغاز میشود استفاده کنید و اگر میخواهید اطلاعات واقعی به دست بیاورید از سوالهای بسته که پاسخهای بله یا خیر دارند استفاده کنید. کسی که رفتار قاطعانه دارد خودش را مسئول اعمالش میداند نه دیگران؛ و مسئولیت و نگرش خود را با گفتن کلمه «من» نشان میدهد.
موقع گفتوگو سعی کنید زبان طرف مقابلتان را بشناسید بعد با او صحبت کنید. یعنی به صحبت آنها گوش دهید تا بفهمید آنها بیشتر از کدام فرآیند حسی استفاده میکنند بینایی، شنوایی یا حرکتی و بعد سعی کنید از همان زبان برای صحبت با او استفاده کنید به این میگویند همسانی زبان و اگر قرار است رفتار قاطعانه را در خود افزایش دهید بهتر است از گفتوگوی مثبت استفاده کنید یعنی از کلمات مثبت به جای کلمات منفی استفاده کنید.
گفتوگوی مثبت به معنی انکار مشکل نیست بلکه کمک میکند شما با حاشیه کمتری مشکل را حل کنید چون با گفتوگوی مثبت شما در آنها حس اعتماد ایجاد میکنید. (وجیهه محمدپور مقدم/ جیم)
آیا میتوانید بدون خرید از مغازهای پول خرد کنید؟ آیا میتوانید در مترو به یک فالفروش «نه» بگویید؟ آیا میتوانید جنس خریداری شده معیوب را بازگردانید؟ آیا میتوانید از راننده تاکسی بخواهید که رادیو را خاموش کند چون مزاحم مطالعه شماست؟ آیا میتوانید غذای نامناسبی را که از بیرون تهیه کردهاید برگردانید؟ آیا میتوانید کار عملی دانشجویی را که یک کپی بیش نیست برگردانید؟ آیا میتوانید همسایه طبقه بالا را به رعایت سکوت و آرامش دعوت کنید؟ اگر میتوانید لازم نیست ادامه این مطلب را بخوانید! شما فرد قاطعی هستید! ولی اگر نمیتوانید این متن برای شما نوشته شده است!
مهارت ابراز وجود یا جرأتورزی یک مهارت ارتباطی و مربوط به روابط بینفردی است. اگرچه ابراز وجود همیشه به تأمین خواستههای شما منجر نخواهد شد اما باعث احساس خوبی نسبت به خودتان میشود که برای سلامت جسم و روان اهمیت بسزایی دارد. از طرفی ارتباط ناموثر عامل تنهایی، مشکلات خانوادگی، عدم صلاحیت و نارضایتی شغلی، فشارهای روانی، بیماری جسمی و حتی مرگ است!
ابراز وجود یا قاطعیت یعنی حمایتکردن از حق و عقیده خود بدون اینکه به حق و عقیده دیگران تجاوزی شود. ژوزف ولپی مبدع ابراز وجود آن را اینگونه تعریف میکند: ابراز مناسب هرگونه احساسی نسبت به طرف مقابل بدون احساس اضطراب. بنابراین، افرادی که در موقعیتهای میانفردی منفعل یا پرخاشگر هستند موردهای مناسبی برای جرأتآموزی تلقی میشوند. جرأتآموزی برای اغلب اضطرابهای مربوط به تعاملهای میان فردی یک درمان انتخابی محسوب میشود. در یک کلام، ابراز وجود، مخالف سبک زندگی روانرنجور است چون کسانیکه دچار کسالت روانی هستند همیشه از زیادی نیروهای بازدارنده رنج میبرند. به عبارتی، فرد غیرقاطع چون در عمل، خودش نیست مضطرب است.
وقتی آنچه را درست میدانید انجام نمیدهید، به خود شک خواهید کرد و اعتماد به نفس خود را از دست خواهید داد و هنگامی که برای رسیدن به آنچه که میخواهد تلاش نمیکنید عزت نفس خود را از دست میدهید و در نتیجه احساس حقارت خواهید کرد. البته قاطعبودن کار آسانی نیست.
در برخی موقعیتها بر سر حرف خود ایستادن و رفتار قاطع داشتن میتواند خطرناک باشد. برای مثال، وقتی که با یک زورگیر مواجه میشوید! بهعلاوه، رفتار قاطع در برخی فرهنگها، بهویژه برای زنان متداول نیست اما با این وجود رفتار قاطع اغلب نتایج مثبتی دارد. تعریف قاطعیت این است که رفتار متناسب باشد.
بهطور خلاصه رفتار بینفردی به سه دسته تقسیم میشود:
رفتار انفعالی:
یعنی ابراز نکردن نیاز و احساسات خود یا ابراز آنها به نحوی بسیار ضعیف بهطوریکه دیده و درک نمیشوند.
رفتار تهاجمی:
خواستن چیزی یا بیان احساس به شیوهای که با تهدید یا تمسخر یا تحقیر همراه است و موجب رنجش دیگران میشود.
رفتار قاطع:
ابراز درخواست و احساس خود به نحوی صادقانه و احترامآمیز که به حقوق دیگران نیز تخطی نکرده یا افراد را خوار و خفیف نمیکند. قاطع بودن همانند دو روی یک سکه است؛ یک روی آن درخواستکردن چیزی است که میخواهید و روی دیگر آن امتناع از انجام آنچه که نمیخواهید. برای داشتن رفتار قاطع باید آنچه میخواهید را «به روشنی» بیان کنید، از حق خود برای داشتن آنچه که میخواهید دفاع کنید، احساس خود را به زبان بیاورید، از انجام کاری که به نفع شما نیست امتناع کنید و در عین حال به طرف مقابل خود احترام بگذارید.
آموزش ابراز وجود، اغلب فرد را مجبور به ارزیابی مجدد ارزشهای اساسی زندگی خود میسازد. برای یادگیری ابراز وجود میتوانید از یک روانشناس، دورههای آموزش ارتباط موثر و کتابهایی که در این زمینه وجود دارد، بهرهببرید اما در اینجا چند توصیه برای تمرین ابراز وجود مطرح میشود:
*در ابتدا مطمئن شوید برای مسائل واقعی به ابراز وجود میپردازید. بهعلاوه، اول مطمئن شوید که چه میخواهید بگویید: «بله» یا «نه»؟ اگر میخواهید «نه» بگویید ابتدا کلمه «نه» را گفته سپس دلایل خود را توضیح دهید. برای این کار از عباراتی با ضمیر «من» استفاده کنید و به جای سرزنش یا محکومکردن طرف مقابل به مطرحکردن موضوع بپردازید تا جایی که میتوانید پاسخ کوتاهی داده و از دادن توضیحات طولانی و آوردن دلایل زیاد خودداری کنید.
*سعی کنید حرکات غیرکلامیتان با پیامی که میفرستید همخوانی داشته باشد. درخواست خود را بهصورت واضح و مستقیم بیان کنید. همواره بهخاطر داشته باشید که پرخاشگری عملی علیه دیگران بوده، اما ابراز وجود ایستادگی مناسب برای حقوق خودتان است.
*اگر در زمینهای نمیتوانید ابراز وجود کنید؛ روشی را که در زمینههای دیگر موجب موفقیت شما شده در این مورد بهکار بگیرید.
*تمرین کنید در امور غیرمهم حرفتان را بزنید.
*عمل کنید! همین که اعمال شما تغییر کند احساسات و افکار شما نیز تغییر خواهد کرد.
*به یاد داشته باشید که توانایی ابراز وجود یک حالت دایمی نیست. همانطور که شما تغییر میکنید اوضاع زندگی نیز تغییر میکند و با مسائل جدیدی برخورد میکنید پس مهارتهای جدیدی لازم دارید. برای مثال، رفتار، رفتار میآفریند. یعنی، تقریبا هر پیام ابراز وجود بهعنوان یک حمله تجربه میشود و در پاسخ به آن نیز تقریبا همیشه یک حمله متقابل صورت میگیرد! هنگام مواجهه با این رفتار قابل پیشبینی دیگران، میتوانید با کمک فرآیند ابراز وجود به موفقیتهای زیادی دست پیدا کنید. برای این کار شما باید حقوق خود را بشناسید و برای به دست آوردن آنها ایستادگی کنید.
همیشه پنج حق اساسی وجود دارد:
١- تا زمانی که مزاحم کسی نباشید حق انجام هر کاری را دارید.
٢- حق دارید ارزش و مقام خود را با ابراز وجود حفظ کنید.
٣- حق دارید از دیگران تقاضا کنید و آنها نیز حق دارند به شما بگویند نه!
۴- باید بدانید که در رابطه با دیگران مرزهایی وجود دارد که حقوق افراد در آنها کاملا مشخص نیست اما شما همیشه این حق را دارید که مسأله را با طرف مقابلتان در میان بگذارید و آن را روشن کنید.
۵- شما حق دارید حقوق خود را بهدست آورید. حقوق فردی دیگر عبارتند از حق آری یا نه گفتن، حق ابراز احساسات، حق انتخاب، حق ایجاد تغییر، حق مالکیت بر بدن، وقت و دارایی، حقداشتن نگرش مثبت به خویشتن، حق ابراز نیازها و آرزوها، حق برخورداری از احترام، حق تغییر تصمیم قبلی، حق رد تقاضا، حق برخورداری از اطلاعات و... (مجتبی دلیر - متخصص روانشناسی و مدرس دانشگاه/ شهروند)
*انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانههای داخلی و خارجی در «جام جم سرا» لزوماً به معنای تایید یا رد محتوای آن نیست و صرفاً به قصد اطلاع کاربران بازنشر میشود.
میگنا: این بیانیه صبح امروز در بیست و چهارمین اجلاس روسای دانشگاه ها و دانشکده های علوم پزشکی سراسر کشور توسط دکتر علی جعفریان رییس دانشگاه علوم پزشکی تهران به نمایندگی از سایر اعضای این اجلاس، قرائت شد.
همان گونه که شما نمایندگان فهیم، روز دوشنبه ششم دی ماه 1395 در صحن علنی و طی نامه خود به رئیس جمهور محترم بدان اشاره کردید و عموم مردم و مسئولان نظام نیز به آن اذعان دارند، این طرح بزرگ، دغدغه شهروندان، به ویژه محرومان کشور را در دریافت خدمات مطلوب و کاهش هزینه های سرسام آور درمان به طور محسوسی کاهش داده است.
نامه شما نمایندگان محترم به رئیس جمهور محبوب و حمایت قاطع از طرح تحول سلامت جانی تازه در این کالبد دمید؛ مایه دلگرمی همه نیروهای خدوم و زحمتکش در سراسر کشور شد و موجی از امید را در دل اقشار جامعه، به ویژه محرومان ایجاد کرد.
میگنا: این بیانیه صبح امروز در بیست و چهارمین اجلاس روسای دانشگاه ها و دانشکده های علوم پزشکی سراسر کشور توسط دکتر علی جعفریان رییس دانشگاه علوم پزشکی تهران به نمایندگی از سایر اعضای این اجلاس، قرائت شد.
همان گونه که شما نمایندگان فهیم، روز دوشنبه ششم دی ماه 1395 در صحن علنی و طی نامه خود به رئیس جمهور محترم بدان اشاره کردید و عموم مردم و مسئولان نظام نیز به آن اذعان دارند، این طرح بزرگ، دغدغه شهروندان، به ویژه محرومان کشور را در دریافت خدمات مطلوب و کاهش هزینه های سرسام آور درمان به طور محسوسی کاهش داده است.
نامه شما نمایندگان محترم به رئیس جمهور محبوب و حمایت قاطع از طرح تحول سلامت جانی تازه در این کالبد دمید؛ مایه دلگرمی همه نیروهای خدوم و زحمتکش در سراسر کشور شد و موجی از امید را در دل اقشار جامعه، به ویژه محرومان ایجاد کرد.