جام جم سرا: بعضی اوقات ساعات بیداری نوزاد همزمان با ساعات خواب در خانواده است و این باعث بی‌خوابی پدر و مادر میشود و در فعالیت روزانه پدر و حتی شیردهی مادر اختلال ایجاد می‌کند. یکی از وظایف مهم پدر و مادر برنامه‌ریزی برای خواب کافی و آرام کودک است.
نوزادان ـ که در طول شب چند بار بیدار می‌شوند و نیاز به شیر و عوض‌کردن پوشک دارند ـ بهتر است در تختی مجزا کنار مادر مراقبت شوند.
پس از چند هفته، بلافاصله بعد از بیدار شدن نوزاد او را بغل نکنید. بگذارید چند دقیقه در تختش بماند و اگر نیاز به خواب داشت دوباره بخوابد.
این کار باعث میشود اگر شب بیدار شد دوباره بخوابد. اگر بلافاصله از تخت بلندش کنید و به او غذا بدهید و به نظافتش رسیدگی کنید، عادت می‌کند و اگر خواب‌آلوده باشد، به خواب نمی‌رود.
باید به برنامه و عادت زمان خواب فرزند پنج تا شش ماهه خود نگاه دقیق‌تری بیندازید. اگر کودک شما روی پا خوابانده میشود یا با شیر خوردن در آغوشتان می‌خوابد باید گفت این کودک هنگام بیداری‌های معمول نیمه شب برای خواب رفتن دوباره دچار مشکل خواهد شد بنابراین می‌بایست در عادت‌های زمان خواب او تغییراتی ایجاد کنید و مثلا او را بیدار بگذارید تا نحوه سازگاری و تنهایی خوابیدن در رختخواب را چه اول شب و چه نیمه شب بیاموزد.
بتدریج که کودک بزرگ‌تر میشود اگر زمان خواب برایش لحظات خوشی باشد، دید خوبی به آن خواهد داشت. اگر کودک را در رختخوابش بگذارید و اجازه دهید بدون لالایی و تکان دادن خودش به تنهایی بخوابد و در طول شب نیز به خواب ادامه دهد، مطمئنا برای هر دوی شما بهتر خواهد بود. ممکن است شما و کودکتان در یک رختخواب بخوابید و از این بابت راضی باشید ولی ادامه این عادت برای مدت طولانی مطلوب نیست.
درست نیست بچه نوپا یا خردسال را تنها به رختخواب بفرستیم، چون ممکن است باعث احساس محرومیت در او شود.
این که کودکتان در کنار شما به تماشای تلویزیون بنشیند، برایش کافی نیست و نیاز دارد هر شب دقایقی را صمیمانه با او سپری کنید و به او یاد بدهید چه کارهایی را طبق برنامه انجام دهد.
خوب است 10 تا 30 دقیقه قبل از خواب را به او اختصاص دهید. با او گفت‌وگو یا بازی آرامی کنید یا برایش قصه بگویید یا کتاب بخوانید. هنگامی که چند صفحه به پایان داستان باقی مانده به او بگویید کم‌کم وقت تمام میشود و او باید بخوابد.
نباید تسلیم خواسته‌های او برای خواندن داستان دیگری بشوید تا مقررات را بیاموزد. چنانچه مشخص باشد چه کارهایی را باید هنگام خواب انجام دهید هرگز میان شما بحثی روی نخواهد داد.
به جای آن که کنار کودک نوپا یا خردسالتان بخوابید تا خوابش ببرد بهتر است از یک عروسک نرم پارچه‌ای، یک اسباب‌بازی یا حتی پتوی مخصوص برای او استفاده کنید.
اسباب‌بازی معمولا کودک را متقاعد می‌کند تا شب را به تنهایی سپری کند. این کار باعث میشود او احساس کند که بر دنیای پیرامون خود کنترل دارد.(دکتر فریبا شیروانی - متخصص اطفال و فوق‌تخصص عفونی اطفال)
یکی از مهمترین عواملی که برای کودک، استقلال به همراه می‌آورد، خصوصا در سنین بالای 2سال، تأمین جهان امن برای او، قبل از این سن است. کودک به دنیا می‌آید درحالی‌که همه‌‌چیز جهان برای او جدید است و تنها چیزی که میتواند به آن تکیه کند، مادر است. مادر، تمام دنیای امن کودک است و به همین دلیل نزدیکی فیزیکی و زمانی و مکانی او به بچه لازم است. اما نوزاد با تکیه بر این حضور تمام وقت، کم‌کم جهان را کشف می‌کند و بعد از مدتی جهان برایش امن میشود. بعد از امن شدن جهان است که میتواند مستقل شود و با جدا شدن از مادر، جهان خود را شکل دهد. اما نکته مهم همین ایجاد جهان امن برای نوزاد از طرف مادر است. نوزاد همراه با مادر، جهان را می‌چشد. صدایی که اصولا برای ما عادی است؛ مثلا صدای زنگ تلفن یا زنگ در، برای او تبدیل به یک صاعقه مهیب میشود اما با کنار مادر بودن، می‌فهمد بعد از آن صدا اتفاقی در حال روی دادن است. از 9ماهگی تا یک‌ونیم سالگی اصولا کودکان دچار مسئله «ترس از غریبه» می‌شوند. علت آن است که تا قبل از حدود 9ماه حافظه کودک در وضعیت «حافظه شناخت» قرار دارد؛ یعنی هرگاه پدر و مادر را می‌بیند آنها را به یاد می‌آورد و اگر آنها را نبیند، به یاد نمی‌آورد. در مقابل، بعد از 9ماهگی به‌تدریج «حافظه بازیافت» ایجاد میشود. در این نوع حافظه حتی اگر پدر و مادر جلوی کودک نباشند هم آنها را به یاد می‌آورد و اگر شخص دیگری جلوی او قرار بگیرد، با تصویر والدین مقایسه می‌کند و می‌فهمد این فرد جهان امن او نیست؛ بنابراین می‌ترسد و گریه می‌کند. اما به مرور زمان، با حضور بیشتر در میان اطرافیان و تأمین امنیت کودک، این حالت ترس از غریبه و ترس از جهان از بین می‌رود. مهم این است که ارتباط نوزاد با دیگران خصوصا نزدیکان، بیشتر شود و بعد از دیدن غریبه‌ها امنیت او تأمین شود تا بفهمد با دیدن غریبه‌ها، هنوز پدر و مادر در کنار او حضور دارند.
همانطور که گفتیم احساس امنیت با استقلال نسبت مستقیمی دارد. بنابراین والدینی که برای کسب استقلال، کودک خود را تنها می‌گذارند یا امنیت او را از بین می‌برند، اتفاقا کودک آنها موفق به کسب استقلال نمی‌شود چون جهان ناامن برای کودک، وابستگی ایجاد می‌کند؛ مثلا کودکانی که در سنین بسیار کم به مهدکودک واگذار می‌شوند و مراقب مشخص و بزرگسالی ندارند، عموما در کنار والدین، بهانه‌گیر می‌شوند و از مادر خود جدا نمی‌شوند؛ چون جهانشان ناامن است و فکر می‌کنند اگر مادر را رها کنند، باز هم او را که منبع امنیت است، از دست می‌دهند. بنابراین یکی از مهمترین کارهایی که می‌توان برای استقلال کودک انجام داد، ایجاد جهان امن برای کودک زیر 2سال است.
1- خشت اول را درست بگذارید
پرورش استقلال کودک، از همان روزهای اولیه تولد یعنی در دوران نوزادی میتواند اتفاق بیفتد. یکی از دلایل عدم‌وابستگی نوزاد، وابستگی زیاد و غیرطبیعی او به شیر مادر است. از آغاز تولد نیاز به مکیدن در نوزاد به‌صورت غریزی وجود دارد. یکی از راه‌های عدم‌وابستگی بیش از حد کودک، مدیریت و تنظیم زمان این نیاز غریزی یعنی مکیدن و شیر خوردن است. برخی نظریه‌پردازان تربیتی برقراری ساعت شیر برای ایجاد نظم در شیر خوردن کودک را توصیه می‌کنند. این کار به این معناست که از اوان کودکی هر 2ساعت یک‌بار یا زمان مشخصی، به کودک شیر داده شود. از آنجا که کودک در نوزادی فقط همین حس غریزی مکیدن را دارد، هنگام دل‌درد یا هر آزار دیگری، لبان خود را آماده برای مکیدن نشان می‌دهد؛ بنابراین هر ابراز تمایلی برای میکدن، لزوما نشانه گرسنگی نیست. در مواقع بسیاری، نوزاد هنگام دل درد نیز نیاز به مکیدن را نشان می‌دهد و در این هنگام شیر خوردن دقیقا منجر به دل درد بیشتر و گاهی استفراغ میشود. برقراری ساعت مشخصی برای شیردادن به نوزاد، به مادر و کودک کمک می‌کند تا هم از عوارض ناشی از زیاد شیرخوردن در امان باشند و هم با ایجاد نظم در آغاز تولد، وابستگی کودک به شیر صورت افراط گونه پیدا نکند.
2- نوزاد را به موقع آماده کنید
یکی از مشکلات مادر برای جدایی‌هایی حتی به اندازه یکی دو ساعت از نوزاد زیر 6 ماه، تغذیه او است. گاهی لازم است بعد از زایمان، مادر به مطب دکتر یا آرایشگاه یا مکان‌های موردنیازش برود که ممکن است رفت‌وآمد مادر بیشتر از دوساعت طول نکشد اما اگر نوزاد شما عادت به خوردن شیر با شیشه‌شیر را نداشته باشد، عملا این جدایی قابل تصور نیست. به همین دلیل توصیه میشود نوزادی که شیر مادر می‌خورد به خوردن شیر با شیشه شیر هم عادت کند. بدین‌منظور از حدود 5هفتگی نوزاد، یک‌بار در روز شیر خود را بدوشید و با شیشه شیر به نوزاد شیر بدهید. تا قبل از5هفته، دادن شیشه شیر ممکن است منجر به این شود که کودک دیگر سینه مادر را نگیرد و به شیشه شیر عادت کند و دیرتر از این زمان نیز ممکن است منجر به این موضوع شود که نوزاد شیشه شیر را نگیرد. بنابراین در حدود هفته پنجم بعد از تولد شیشه شیر را با شیر مادر پر کنید و به نوزاد بدهید تا کم‌کم به آن عادت کند. اینگونه اگر مادر نیاز داشت چند ساعتی بیرون از خانه برود، تغذیه نوزاد با مشکل مواجه نمی‌شود.البته همیشه به یاد داشته باشید که تا حدممکن تغذیه نوزاد از طریق سینه مادر انجام شود.
3- خوابیدن در چهارچوب قانون
خوابیدن و شیر خوردن 2 موضوع بسیار مهم برای نوزادان است که نسبت جدا نشدنی با یکدیگر دارند. بسیاری از نوزادان عادت دارند به قول معروف زیر سینه بخوابند؛ یعنی با شیر خوردن و مکیدن سینه به خواب بروند. این وضعیت منجر به این مسئله میشود که خوابیدن نوزاد همیشه به حضور مادر وابسته باشد؛ پس به نوعی نوزاد فقط با حضور مادر و در آغوش او می‌خوابد. اینگونه مادر نمی‌تواند تا زیر 2سال نوزاد را حتی پیش پدر تنها بگذارد. بنابراین مهمترین توصیه برای استقلال کودک این است که تا جای ممکن روش‌ها و شیوه‌های متفاوتی را برای خوابیدن کودک امتحان کنید و کودک را به یک روش عادت ندهید؛ مثلا سعی کنید نوزاد شما با یک لالایی بخوابد یا با تکان بسیار آرام روی پا. شیوه دیگر به آرامی زدن بر پشت بچه است. ماساژ نیز از شیوه‌هایی است که هم برای گردش خون نوزاد خوب است و هم آرامشی در او و مادر ایجاد می‌کند که در به خواب رفتن او مؤثر است. بدترین روش شاید روی دست راه بردن و تکان دادن او باشد که با سنگین شدن بچه، صدمات زیادی به کمر مادر وارد می‌کند؛ بنابراین به‌عنوان شیوه‌ای که به آن عادت داشته باشد توصیه نمی‌شود. با عادت کودک به شیوه‌های مختلف خوابیدن، وابستگی مطلق او به مادر کم و خواباندن او در موقعیت‌های خاص و متفاوت راحت‌تر میشود.