ممکن است در زندگی هر زنی پیش بیاید که از طرف یک جنس مذکر، مورد مزاحمت قرار بگیرد. این مزاحمت می تواند تلفنی باشد، می تواند حضوری باشد؛ ممکن است در یک محل عمومی مثل خیابان باشد، ممکن است در محیط کار باشد؛ می تواند در حد نگاه های آزاردهنده یا چند کلمهٔ ناپسند باشد، می تواند بسیار جدی تر از این ها باشد. اما مسلماً نتیجهٔ این مزاحمت ها، سلبِ آرامش روانی و خدشه به شخصیتِ جنسِ زن است.
مزاحمت، مسئله ای است مبتلابهِ زنان که کمتر به آن پرداخته شده و راه کارهای مواجهه با آن کمتر بررسی شده است. از این رو عموم زنان و دختران در این موارد به ندرت آموزش دیده اند و کمتر آمادگیِ مواجهه با آن را دارند. اغلب توصیه هایی که در این مورد می شود به این نکته ختم می شود که خانم ها سعی کنند با رعایت پوشش و رفتار مناسب، از مزاحمت ها جلوگیری کنند. با اینکه این حرف، فی نفسه، کلام صحیحی است؛ اما واقعیت جامعه نشان می دهد که انواعی از این مزاحمت ها ارتباطی به پوششِ خانم ها ندارد و می تواند همه گیر باشد.
مزاحمان از تصورِ ایجاد مزاحمت لذت می برند
مزاحم، اغلب سعی دارد با ایجاد مزاحمتش، تفریح کند. اما چه چیز ایجاد مزاحمت، برای او می تواند مفرح باشد؟ جواب این سؤال می تواند نمایندهٔ راهِ حل آن باشد.
متلک پرانی را شاید بتوان یکی از رایج ترین و دم دستی ترین شکل های مزاحمت در ایران دانست. گرچه مردان هم در تیررس انواع متلک ها از سوی زنان قرار می گیرند اما بیشترین قربانیان متلک ها در کشور ما خانم ها هستند. به نظر باید جالب باشد که بدانیم هدف برخی آقایان از حرکاتی که از آن به عنوان مزاحمت های خیابانی برای زنان یاد می شود، از چه انگیزه ای نشأت می گیرد. شاید در نگاه اول به نظر برسد، هدف سوء استفاده است، اما مطالعات گوناگونی که در کشورهای متفاوت روی این نوع مزاحمت ها انجام شده و نظر بسیاری از روان شناسان و جامعه شناسان، حاکی از آن است که حقیقت این است که هدف افراد از ایجاد مزاحمت، ارضای نیازهای جنسی نیست!
در واقع نتایج این تحقیقات نشان می دهد که بیشترین لذت مردانی که قصد ایجاد مزاحمت های خیابانی را دارند، احساسِ قدرت و برتری و تحقیر جنسی طرف مقابل است که در قالب کلام یا تماس کوتاهی بروز پیدا می کند. این تحقیر کردن از ویراژ دادن در مقابل دخترخانم ها برای به رخ کشیدن به اصطلاح توانایی هایشان، ترمز کردن و متلک پرانی و تمسخر و گاهی هم فحاشی شروع می شود تا تنه زدن و تعرض های جسمی در حد و حدود مختلف. این مزاحمت ها، از تنها یک صدا و آوای آزار دهنده یا یک کلام تا آزار های جسمی و جنسی، احساس نامطلوبی را در زنان ایجاد می کند و احساس آرامش و امنیت روانی آنان را دستخوش تزلزل می کند. در حقیقت ایجاد مزاحمت امری غیرعادی محسوب می شود.
نقش زنان در مزاحمت های خیابانی
تحصیل و اشتغال غیر مناسب دختران و به تبع آن بالا رفتن سن ازدواج، متلاشی شدن خانواده ها، احساس بی هویت بودن، تعهد پذیر نبودن زن و مرد در محیط خانواده، سرخوردگی در دوران کودکی و مشکلاتی از این قبیل به بروز عقده های جنسی در افراد و میل به ایجاد مزاحمت منجر می شود که بر همین اساس برخی از مردان از طریق آزاررسانی خیابانی سعی می کنند به نوعی نیاز خود را برطرف کنند.
در این راستا شاید زنان نیز بی تقصیر نباشند. مزاحمان خیابانی در بیشتر موارد مزاحم زنانی می شوند که پوشش و رفتاری مغایر با عرف جامعه دارند و حتی در موارد غیر ضروری، در زمان و مکان نامناسب تردد می کنند. رفتار مردی که برای زن یا دختری مزاحمت ایجاد می کند، توجیه پذیر نیست، اما برخی از زنان نیز خودشان زمینه این مزاحمت ها را فراهم می کنند.
راهکارهای مقابله با آزار خیابانی
*بسیج عمومی و احیای غیرت اسلامی
وقتی نیروی انتظامی به جهت کثرت و شیوع مزاحمتها نتواند به طور کامل پاسخگو باشد، بسیج عمومی میتواند فرهنگ موجود را تحت تأثیر قرار دهد. نقطه شروع این بسیج همگانی، زنده کردن غیرت و حمیّت اسلامی است که ریشهای عمیق در تاریخ و فرهنگ مسلمانان دارد و میتواند بی تفاوتیها را کاهش دهد.
*امر به معروف و نهی از منکر
ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر، باید برخی از شما (مردم را) به خیر و صلاح دعوت کنند. علم و آگاهی به خیر، از دعوت به خیر متفاوت است. علم و آگاهی، یکباراتفاق میافتد، اما تعبیر یدعون الی الخیر نشانه استمرار فرهنگسازی خیرات و نیکی ها در جامعه است.
در ادامه این آیه میفرماید: و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر. بعد از مرحله دعوت به خیر و تغییر فرهنگ عمومی باید به وسیله امر به معروف و نهی از منکر به تعمیق و محافظت از فرهنگ اقدام نمود. احیای امر به معروف و نهی از منکر باعث به حاشیه راندن اشرار و بزهکاران میشود و ترک این اصل، اشرار را بر امور مؤمنین مسلط می کند.
*کارآمدی سیستم قضایی
علاوه بر قوانین مربوط به حدود و دیات که درصدد ایجاد نظم و کنترل اجتماعی است، در بخش تعزیرات هم قانونگذار در ماده ۶۱۹ قوانین مجازات اسلامی، مجازات مربوط به مزاحمت خیابانی را تا ۷۴ ضربه شلاق و دو تا شش ماه حبس تعزیری تعیین کرده است.
در برخی موارد هنگام برخورد مردم با مزاحمین خیابانی حرکات ناشایست و گستاخانه نظیر بکارگیری الفاظ رکیک، زشت، درگیری فیزیکی ایجاد میشود که ضروری است زمینه نهی از منکر از سوی حکومت به طور قانونی فراهم شود تا دفاع از حریم جامعه به همراه حفاظت از حقوق شهروندان، سیستم قضائی را کارآمدتر کند.
محروم کردن فرد مزاحم از حقوق اجتماعی، به تناسب نوع مزاحمتهای خیابانی توسط وی، میتواند ضمن اجرای مجازات، در پیشگیری از وقوع موارد مشابه در جامعه مؤثر باشد.
*فرهنگسازی رسانه ای
به اعتقاد صاحبنظران ارتباطات، مطبوعات و تلویزیون در ایجاد و حفظ عفت عمومی و احیای روحیه دفاع از ارزشها و مقابله با بزهکاران، نقش مؤثری دارند.
لزوم تغییر نگرش به سوی آنچه که بایسته است، مهمترین رسالت رسانه ای است. ضروری است برای تغییر نگرش ها در مسأله آزار خیابانی با استفاده از رسانه های جمعی به موارد ذیل توجه نمود:
مخاطب رسانه می تواند شامل عموم مردم، افراد بزه دیده و مزاحمین باشد. در هر صورت به اقتضای مخاطب، شیوه تغییر نگرش متفاوت است. برای تغییر نگرش افراد مزاحم و بزهکار، باید ماهیت زشت عمل و پیامدهای مختلف خانوادگی، هویتی و دینی در قالب هنر ارائه شود. در مورد زنان بزه دیده باید اطلاعاتی درباره خطرات رفتارهای انفعالی و پذیرش مزاحمت، پیامدهای عدم اطلاع به خانواده و مراکز قانونی و شیوه های نجات ارائه شود. تغییر نگرش مردم باید درباره قباحت این رفتار، وظیفه عمومی جامعه در حراست محیط از آلودگیهای اخلاقی و ضرورت فریضه امر به معروف و نهی از منکر باشد.
نگرش مردم در مورد دختری که امداد میجوید، باید تغییر کند و او را باید زن مسلمان بی پناهی بدانند که از مردم استمداد میجوید.
کتمان مزاحمتها از سوی بانوان باید در دستور کار قرار گیرد و از آن به عنوان زمینه های تشدید آزارها یاد شود. این موضوع آموزش داده شود که گزارش مزاحمت به خانواده یا مراجع قانونی عیب نیست، بلکه رفع عیب است.
