فصلنامه همشهری اقتصاد: در نیمه دوم سال 2015 هفته نامه اقتصاد «اکونومیست» در تازه ترین گزارش خود آماری از تحولات ایجاد شده در ارزش دلاری شرکت هایی که به آن ها نوپا یا به عبارت بهتر استارت آپ می گویند، ارایه داد. طبق معمول شرکت هایی مانند گوگل، فیس بوک، توییتر و... رتبه های برتر را از آن خود کرده بودند، اما این گزارش نکته جالبی را در دل خود گنجانده بود. اکونومیست در گزارش خود سه استارت آپ بزرگ ایرانی را براساس ارزش دلاری رتبه بندی کرده بود.
در این گزارش سه استارت آپ «دیجی کالا»، «آپارات» و «کافه بازار» به عنوان برترین های ایرانی معرفی شدند. شاید نکته پیام ورود نشریه معتبری مانند اکونومیست به بررسی استارت آپ های ایرانی نشان از تغییر و تحول در ساختار محیط کسب و کار اقتصاد کشور باشد. در اقتصاد کشورمان حرف اول برای راه اندازی هر کسب و کاری حتی در اندازه بسیار کوچک را سرمایه گذاری می زند.
استارت آپ ها که با مزیت کم بودن هزینه اولیه سرمایه گذاری در کسب و کارهای جهان شکل گرفته اند، در ایران هم به همین دلیل مورد استقبال بسیاری از جوانان خوش فکر و نیروی انسانی خلاق قرار گرفته اند؛ البته در معرفی و جایگاه سازی استارت آپ ها همیشه صحبت از ایده های خلاق و کم هزینه بودن آغاز یک کسب و کار است. اما باید توجه داشت که استارت آپ ها هم مانند هر کسب و کاری با ورود سرمایه گذار و حمایت های مختلف موفقیت های بیشتری را به دست می آورند.
اگر برترین استارت آپ های جهان از نظر ارزش دلاری را بررسی کنیم پرواضح است که این استارت آپ ها در فضایی (منطقه جغرافیایی) شکل گرفته اند که سرمایه گذاری روی کسب و کارهای نو بسیار شایع است. این منطقه که در اصطلاح «دره سیلیکون» نامیده می شود مهد رشد فناوری و کسب و کارهای حوزه آی تی است.
نگاهی به برترین استارت آپ های این حوزه نشان می دهد که همگی در این منطقه رشد کرده اند. بررسی ها نشان می دهد که در این منطقه، صنعتی به نام «صنعت کارآفرینی و سرمایه گذاری در استارت آپ ها» وجود دارد که وظیفه حمایت تمام و کمال از استارت آپ های حوزه های مختلف را به دوش می کشد. شرکت های موفقی مانند گوگل، توییتر، فیس بوک و... همگی در وهله اول با حمایت یک سرمایه گذار توانسته اند ایده خود را پرورش داده و درجایی که اکنون قرار دارند با میلیاردها دلار گردش سرمایه فعالیت کنند.
استارت آپ های موفق می توانند علاوه بر بالا بردن رقم سرمایه در گردش خود میلیون ها شغل ایجاد کنند. وجود یک صنعت حمایتی مانند «صنعت کارآفرینی و سرمایه گذاری در استارت آپ ها» شاید بتواند در کشورمان فضایی را ایجاد کند تا شرکت هایی با سرمایه های در گردش میلیاردی با فوران ایده ها و خلاقیت های خود هم کسب و کارهای موفقی راه اندازی کنند و هم به بهبود شرایط شغلی کشور کمک کنند.
در بیشتر این استارت آپ ها نسبت سرمایه ای که از طیق بازار سرمایه یا سرمایه گذاران خطرپذیر جذب شده در برابر ازش تجاری آن ها کمتر از 10 درصد است. به همین دلیل حتی در اوج بحران اقتصادی در دنیا که اغلب صنایع گرفتار رکود بودند، استارت آپ های نوآورانه روند رو به رشد داشته اند.
از سال 2000 یعنی زمان اوج حباب دات کام تا سال 2015 تعداد استارت آپ هایی که ارزشی بالای یک میلیارد دلار داشته و متعلق به سرمایه گذاران خطرپذیر بوده اند، تقریبا دو برابر شده و به 72 شرکت رسیده است. در سال 2014 مجموعا 48 استارت آپ وارد باشگاه میلیارد دلاری ها شده و البته 16 شرکت هم به دلیل این که سهام آن ها در بازارهای بورس عرضه علنی شده یا از سوی سرمایه گذاران دیگر خریده شدهاند از حالت استارت آپ خارج شده و باشگاه استارت آپ های ملیارد دلاری را ترک کرده اند. جریان استارت آپی کشور یک حرکت ارزش آفرین کاملا ایرانی است؛ نمونه ای بدیع از توانمندی داخلی در راه اندازی کسب و کارهای نوین و مبتنی بر فناوری روز.
نخستین جرقه های این جریان در روزهایی زده شده که در کشورمان زیر شدیدترین و ظالمانه ترین تحریم های بین المللی قرار داشت. استارت آپ های بزرگ و موفق ایرانی چون دیجی کالا (1384)، کافه بازار (1388)، آپارات (1385) و بسیاری دیگر به لطف ایده های جوانانی ایجاد شده که به دلیل تخصص و قابلیت های خود این فرصت را هم داشته اند تا در صدها شرکت بین المللی و مشهور اروپایی و امریکایی کار کنند، اما به رغم همه مشکلات، فشارها و محدودیت ها در داخل کشور ماندند و با آموختن از تجربیات موفق داخلی و خارجی، کسب و کار خود را به راه انداخته اند. هیچ کدام از این شرکت ها سرمایه گذار خارجی نداشته اند و همه موفقیت آن ها مدیون تلاش و نوآوری بنیانگذاران شان و سرمایه داخلی بوده است.
حال این که اگر حمایت های مختلفی مانند ورود سرمایه گذاران متخصص را به این حوزه چاشنی کار استارت آپ ها کنیم بدون شک شاهد تحول شگرفی در این زمینه خواهیم بود، اما چرایی حمایت از استارت آپ ها بسیار مهم است.
سایت آمازون براساس آمارهای رسمی اعلام شده در هر دو دقیقه 120 هزار دلار درآمد کسب می کند. نگاهی به برترین شرکت های جهان نشان می دهد که دیگر برترین ها تولیدکنندگان، نفت و صنایع وابسته به آن ها نیستند. جهان امروز در اختیار ایده های نو و فناوری است.
شرکت هایی مانند گوگل، یاهو، فیس بوک و آمازون نام های معروف و معتبری در دنیای اینترنت به شمار می روند. شرکت هایی که معمولا کمتر از بیست سال عمر دارند، اما بدون در اختیار داشتن سرمایه های کلان، معدن و چاه نفت به درآمدهای میلیاردی رسیده اند.
رشد استارت آپ در کشور به خصوص در سال 94 بازتاب جهانی گسترده ای داشت. علاوه بر گزارش اکونومیست از محیط کسب و کار تازه اقتصاد ایران، روزنامه «واشینگتن پست» نیز دز گزارشی به تحلیل شرایط سرمایه گذاری و رشد استارت آپ در کشور پرداخت. در این گزارش نمونه های موفق ترین استارت آپ های کشور مانند دیجی کالا، تخفیفان، کافه بازار و...
معرفی شده اند. در بخش دیگری هم گفت و گوهای کوتاهی پیرامون چگونگی شکل گیری استارت آپ ها با فعالان این حوزه انجام شده است، اما از سوی دیگر قصه استارت آپ ها در کشور نشان می دهد که درصد شکست آن ها بسیار بالاست و در برخی مواقع از 90 درصد هم عبور می کند.
نباید در مسیر شکست فقط قوانین دست و پاگیر و نبود حمایت های دولتی را مدنظر قرارداد. بررسی ها نشان می دهد که خوش بینی بیش از حد مدیران استارت آپ در مورد پیش بینی هزینه ها و نبود دیدگاه اقتصادی مناسب در میان سرمایه گذاران و فعالان حوزه کسب و کار می تواند از مهم ترین دلایل شکست استارت آپ در کشور باشد. تنها راهکار مقابله با این بحران هم توجه به پیش بینی های درست و جلوگیری از هیجانات در زمان پیش بینی ها و راه اندازی یک کسب و کار است.
نگاهی به فعالان حوزه کسب و کارهای کوچک در جهان نشان می دهد که تمرکز بر پیش بینی درست هزینه ها یکی از اولویت های صاحبان کسب و کار است. تامین سرمایه به همراه همه تجهیزات و امکانات و مدیریت و... کسب و کارها ارزان نیست، اما اگر اهداف اقتصادی جدی پشت کسب و کار وجود داشته باشد به این میزان سرمایه گذاری نیاز است.
در این شرایط است که یک شرکت می تواند به مرزهای بین المللی ورود پیدا کرده و درآمدهای واقعی را برای خود و اقتصاد کشور به ارمغان آورد. ورود نتایج موفقیت های استارت آپ ها به کشور بدون شک در اقتصاد ایران تاثیر مستقیم گذاشته و می تواند در بهبودش رایط کسب و کار هم اهمیت پیدا کند.
اگر کمی از نگاه خوش بینانه به ایده های خلاقه جوانان خوش فکر ایرانی فاصله بگیریم بدون شک حمایت کننده هایی باید به کمک استارت آپ ها بشتابند. در هیچ جای دنیا دولت ها حامی استارت آپ ها نیستند و نمی توان انتظار داشت که هزینه رشد استارت آپ ها را دولت ها پرداخت کنند. در بسیاری از مواقع مشاهده شده است که ورود ریالی دولت به هر حوزه ای موجبات رانت و فساد و در نهایت شکست را فراهم آورده است. نمی توان استارت آپ ها را هم از این موضوع مبرا دانست.
دولت ها در جهان شرایط رشد کسب و کارها و فضا را برای بزرگ شدن آن ها فراهم می کنند که بیشتر شامل قوانینی در راستای بهبود فضای کسب و کارهاست، اما در این میان سوالی که پیش می آید این است که حامی استارت آپ اگر دولت نباشد چه گروهی است؟ در همه جای دنیا و کشورمان شرکت های شتاب دهنده، حامیان استارت آپ ها هستند. شرکت های شتاب دهنده به مفهوم واقعی، شتاب دهی و بالابردن میزان رشد استارت آپ ها را بر عهده دارند.
خوشبختانه در کشور ما هم شتاب دهنده های خصوصی همزمان با اوج گرفتن موج استارت آپی فعال شده اند. تعداد این شتاب دهنده ها از تعداد انگشتان یک دست کمتر است و گفته می شود که مجموعه سرمایه گذاری واقعی آن ها از یک میلیارد تومان تجاوز نمی کند، اما با همه نقدها و مشکلات موجود در این زمینه و انتقادهایی مانند تخصصی نبودن تعدادی از آن ها می توان وجود شتاب دهنده ها و حرکت کج دار و مریز آن ها را به فال نیک گرفت.
آن چه در کشورمان مشاهده می شود، بیشتر شرکت های شتاب دهنده با مشارکت یا مشاوره ایرانیان خارج از کشور ایجاد شده اند و بعضا برخی شرکت ها و بانک های خصوصی هم در تامین مالی آن ها مشارکت دارند. تامین سرمایه اندک، ارایه امکانات عمومی نظیر فضای کاری و زیرساخت های فنی و همچنین حمایت های حقوقی و قانونی از مهم ترین خدماتی است که در این مراکز ارایه می شود. به هر حال رشد استارت آپ ها و شرکت های شتاب دهنده در کشور موج جدیدی در اقتصاد ایران را رقم زده است.
