با مطالعه در زندگی و سیره امام پنجم شیعیان حضرت امام محمد باقر (ع) در می یابیم که آن دردانه دوران که به علم و دانش و تربیت شاگردان شهره است نه تنها از کار و تلاش بدنی خود را مبرّا و بی نیاز نمی دانسته بلکه به سخت ترین فعالیت ها برای تامین هزینه های زندگی خود و اطرافیان مشغول بوده است.
حضرت مخارج فراوانی هم داشت و همه را از طریق کار و تلاش تهیه می کرد. آن امام غیر از خانواده و فرزندان به افراد زیر نیز رسیدگی می نمود: خانواده پدر بزرگوارشان امام سجاد (ع)، فقرای مدینه، خانواده شیعیانی که دچار خشم و فشار بنی امیه قرار گرفته بودند و همچنین افرادی که از نقاط دور به محضر امام رسیده و تقاضای کمک مالی می کردند.
حضرت کار را عبادت می دانست و لذا با وجود کهولت سن، هرگز از کار و تلاش دست نکشید. امام باقر (ع) در طول مدّت زندگانی اش علاوه بر انجام عباداتِ واجب و مستحبّی و نیز پرورش شاگردان ممتاز و صالح، به سر و سامان دادن زندگی اقشار آسیب پذیر هم اهمیّت می داد به طوری که خود می فرماید:
«… ولأن أعول اهل بیت من المسلمین أسدّ جوعتهم و أکسو عورتهم فأکفّ وجوههم عن النّاس أحبّ الیّ من أن أحجّ حجّه و حجّه – انتهی الی… سبعین – ؛…»
«هرگاه متکفّلِ یک خانواده از مسلمانان شوم، از گرسنگی نجاتشان دهم، و بدن آنها را بپوشانم، و آبرویشان را از مردم حفظ کنم، این کارها را بیشتر دوست می دارم از اینکه یک حجّ [مستحبّی] یا دو تا… و حتی هفتاد حج را انجام بدهم.» (مراه العقول، ج ۹، ص ۱۰۸)
***
سه نکته:
* دوست دارم در حال کشاورزی مرگم فرا برسد
بعضی افراد نمی توانستند درست این موضوع را درک کنند که چطور ممکن است امام شیعیان، عالم و دانشمند بزرگ دوران با بیل روی زمین کشاورزی کار کند! لذا حتی ایراد می گرفتند. حضرت هم پاسخ کسانی که درک صحیحی از عبادت نداشتند از جمله “محمد بن مُنْکَدر” را چنین می دادند که:
«هرگاه مرگ به سراغم بیاید و من در حال کشاورزی باشم، در واقع مرگ در حالی مرا فراگرفته که در مسیر بندگی و عبادت الهی بوده ام. انگیزه من از کار و کوشش، این است که خود و خانواده ام را از تو و دیگران بی نیاز گردانم…» محمد بن منکدر بعد از شنیدن کلام حکیمانه حضرت، گفت: «راست گفتی! خدایت تو را رحمت کند. من می خواستم تو را پند و اندرز بدهم، لیکن تو مرا موعظه کردی.» (المحجّه البیضاء، ج ۳، ص ۱۴۲)
** پولی را که امام آن را می بویید!
امام صادق (ع) می فرماید پدرم وقتی صدقه می داد پولی را که به فقیر داده بود پس می گرفت و می بوسید و می بویید و دوباره در دستان سائل قرار می داد و می فرمود: «صدقه قبل از آنکه در دست مستمند قرار بگیرد، به دست خدا می رسد. لذا دوست دارم چیزی را که در دست خداوند نهاده شده و مورد قبولش واقع شده است، ببوسم و ببویم.» (آثار و برکات صدقه، محمود جویباری، ص ۸۵)
*** می گوییم و می شنویم ولی دریغ از عمل!
هرچند گفتن این نکات اخلاقی بسیار پسندیده است اما زیباتر و پسندیده تر آن است که بدان عمل کنیم. چیزی که در جامعه امروز کمتر شاهدش هستیم. فقط می گوییم و می شنویم و به به و چه چه می کنیم اما دریغ از عمل! به قول یکی از رفقای خوش ذوق بهره ما فقط حظّ زبان و گوش است! یعنی زبان و گوشمان لذت می برد از گفتن و شنیدن این اخلاقیات ولی از بهره اصلی یعنی عمل کردن محرومیم. چون اصحاب حرفیم نه اصحاب عمل.
همه دنبال عباداتی هستیم که در چشم مردم باشد، لذت داشته باشد، کیف دنیا و آخرت داشته باشد اما نگاه نمی کنیم که امام معصوم دنبال چه بوده. بسیارند افرادی که در کشور ما چندین بار به حج مستحبی رفته اند ولی یکبار هم دست مستمندان را نگرفته اند. کمی فکر کنیم، به خود بیاییم و ببینیم عملکرد ما با سیره امام چقدر فاصله دارد.