روزنامه شهروند - امیرحسین خواجوی: بیش از ١٨ساعت پرهیز از خوردن و آشامیدن آزمون سختی برای روزهداران اسـت. در چندسال اخیر تقارن ماه رمضان با ایام گرم سال این امتحان و خودسازی را بیشازپیش برای روزهداران سخت کرده اسـت. گرمای شدید هوا در نیمه‌خرداد و اوایل تیرماه، تعرق و تشنگی و تحمل گرسنگی ١٨ساعته نیاز به صبر و تحمل بیشتر و البته رعایت اصول تغذیه دارد.
با اینکه روزهداری تاثیرات مثبت روحی، معنوی و جسمی فراوانی دارد، اما بی‌شک رعایت نکردن اصول تغذیه نه‌تنها فایده‌ای برای سلامت بدن ندارد بلکه به شدت می‌تواند خطرناک باشد. به همین دلیل در چندسال گذشته پزشکان و متخصصان تغذیه به بحث تغذیه ایام ماه‌رمضان تأکید زیادی دارند. به اعتقاد کارشناسان تغذیه، روزهداران با پیروی از اصول علمی و درعین‌حال ساده تغذیه در ماه رمضان می‌توانند به اهداف سلامتی چون افزایش سوخت‌و‌ساز چربی‌ها، کاهش وزن در افراد چاق، کاهش فشارخون، درمان بیماری‌های دستگاه گوارش، کاهش کلسترول خون و ورم مفاصل، ترک سیگار و حتی بهبود سلامت‌روان دست یابند.
روش‌های کاهش تشنگی در ایام روزهداری
تشنگی یکی از نشانه‌های روزهداری به‌خصوص در ایام گرم سال اسـت. گرمای هوا، تعریق را افزایش می‌دهد و همین تعریق باعث کاهش آب بدن و درنهایت احساس تشنگی می‌شود. اما راهکارهایی برای جلوگیری از تشنگی در ایام روزهداری وجود دارد. پزشکان و متخصصان تغذیه راهکارهایی جالب و درعین‌حال ساده‌ای برای غلبه‌بر تشنگی و کاهش عوارض کمبود آب بدن در طول مدت روزهداری پیشنهاد میکنند. محمد پناهی، معاون طب‌سنتی دانشگاه علوم‌پزشکی البرز دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «کم‌آبی و تشنگی، باعث اختلال در وضع آب و الکترولیت‌ها در بدن می‌شود و سلامتی بدن را تهدید می‌کند.
به‌همین خاطر، یکی از اقداماتی که روزهداران باید به آن توجه کنند، این اسـت که آب را بین وعده‌های غذایی مصرف نکنند چون باعث بروز نفخ و اختلال در هضم غذا می‌شود، همچنین در وعده افطار و سحر از غذاهای نشاسته‌دار کمتر مصرف کنند چون این غذاها برای هضم به آب زیادی احتیاج دارند.» او ادامه می‌دهد: «چون مزاج گرم در بیشتر مناطق ایران غالب اسـت و در بعضی مناطق این مزاج گرم با مزاج خشک همراه اسـت، به روزهداران به‌خصوص افرادی که مزاج گرم و خشک دارند، توصیه می‌شود، درفاصله سحر تا افطار حتما به اندازه کافی آب بنوشند.»
تشنگی ماه رمضان به‌خصوص در سال‌های اخیر که با ماه‌های گرم سال مقارن شده اسـت به قدری به روزهداران فشار می‌آورد که به‌محض رسیدن زمان افطار، خیلی‌ها، لیوان‌ها را با آب‌یخ پر کرده و شروع به نوشیدن مقدار زیادی آب میکنند. متخصصان تغذیه اما معتقدند، این روش نادرست اسـت. به گفته آنها، برای رفع تشنگی پس از افطار نیز آب سرد را نباید به یک‌باره نوشید، بلکه باید مزه‌مزه کرد و به آرامی نوشید، نوشیدن آب به یک‌باره، حرارت بدن را از بین نمی‌برد. پناهی دراین‌باره می‌گوید: «مصرف آب‌یخ به‌سرعت به ساختار بدن آسیب می‌رساند، به‌ویژه کارکرد کبد را مختل می‌کند به همین علت ما به روزهداران توصیه می‌کنیم که از آب‌ولرم برای رفع تشنگی استفاده کنند، اگر این آب را با کمی عسل مخلوط کنند، نتیجه بسیار بهتری برای بدن دارد.» مصرف چای و مواد قندی، یکی دیگر از مواردی اسـت که آب زیادی از بدن خارج می‌کند به همین خاطر به روزهداران توصیه می‌شود که از مصرف چای پررنگ به‌خصوص در زمان سحری خودداری کنند. پرهیز از انجام فعالیت‌های شدید بدنی، استحمام با آب داغ و خودداری از رفتن به سونا از دیگر توصیه‌های پزشکان برای کاهش تعرق روزهداران اسـت.
هندوانه فراموش نشود
پزشکان و متخصصان تغذیه در عین حال تأکید زیادی بر رعایت میزان و نوع تأمین آب موردنیاز بدن در فاصله افطار تا سحر دارند. مواردی که روزهداران در صورت رعایت آن کمتر به مشکل کم‌آبی و تشنگی دچار می‌شوند. مصرف ٨تا ١٢لیوان آب در فاصله افطار تا سحر، استفاده از میوه و سبزیجات و کاهش مصرف مواد قندی از توصیه‌های عمومی پزشکان و متخصصان تغذیه در این ایام اسـت، موضوعی که به‌گفته محمد پناهی، می‌تواند کمبود آب بدن را به خوبی جبران کند: «خوشبختانه در این فصل از سال میوه‌های متنوعی در بازار وجود دارد که صیفی‌جات با حجم بالای آب می‌توانند مکمل خوبی برای رفع تشنگی در طول روز باشند.
هندوانه، طالبی، خربزه و خیار از میوه‌هایی اسـت که مصرف آن در فاصله افطار تا سحر به روزهداران توصیه می‌شود.» او همچنین توصیه‌ای هم به بیماران کلیوی دارد: «به همه بیماران به‌خصوص مبتلایان به نارسایی کلیه توصیه اکید می‌شود که با مشورت و تأیید پزشک روزه بگیرند و درصورت اجازه پزشک علاوه‌بر نوشیدن ١٠ تا ١٢لیوان آب حتما از صیفی‌جات به‌خصوص هندوانه و طالبی در وعده افطار و سحر استفاده کنند.»
روزهداران، افطار و شام را یکی نکنند
رفع گرسنگی به اندازه رفع تشنگی در ماه رمضان اهمیت دارد. روزه‌دار پس از تحمل ١٨ساعت گرسنگی پس از افطار باید تغذیه‌درستی داشته باشد. برخی روزهداران در ﻣﺎهرﻣﻀﺎن ﯾﺎ ﺑﻌﺪ از آن به دلیل تغییر الگوی غذایی دﭼﺎر اﺧﺘﻼﻻﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﺒﻮﺳﺖ، ﺳﻨﮓکلیه یا ﻣﺠﺎری ادراری، ﺳﺮدرد، بی‌حوصلگی، عصبانیت و پرخاشگری می‌شوند درحالی‌که با یک‌رژیم غذایی درست نه‌تنها هیچ عارضه‌ای برای روزه‌دار ایجاد نمی‌شود بلکه کمکی هم به سلامت‌بدن می‌کند. از طرف دیگر، همزمانی ساعت افطار با صرف شام باعث می‌شود که خیلی از روزهداران یکی از وعده‌های غذایی را حذف میکنند یا افطار و شام را با هم میل میکنند؛ موضوعی که به شدت از سوی پزشکان و متخصصان تغذیه نهی شده اسـت.
معاون طب‌سنتی دانشگاه علوم‌پزشکی البرز دراین‌باره توضیح‌می‌دهد: «پس از ١٨ساعت استراحت دستگاه گوارش، حجم بالای موادغذایی برای بدن مضر اسـت و درصد جذب مواد مغذی را کاهش می‌دهد، ما توصیه می‌کنیم که حتما ٣ وعده‌غذایی افطار، شام و سحری را مصرف کنند. البته در مصرف این ٣ وعده باید نکاتی رعایت شود.» او ادامه می‌دهد: «اول آنکه بین زمان افطار تا شام فاصله یک‌ساعته یا بیشتر در نظر گرفته شود، چراکه دستگاه گوارش احتیاج به زمان برای هضم وعده‌اول یا همان افطاری را دارد. یک استکان آب‌جوش یا چای کم‌رنگ همراه دوعدد خرما، چند برش نان همراه مقدار کمی پنیر و گردو، حلوا، حلیم، شله‌زرد، سبزی، سوپ و یک لیوان شیر بهترین پیشنهاد برای وعده اول اسـت.
البته با توجه به تقارن ماه رمضان با فصل تابستان بهتر اسـت به جای حلوا، حلیم و شله‌زرد از میوه‌ها و مواد فیبری استفاده شود. در وعده شام هم باید از تمام گروه‌های اصلی مواد غذایی مصرف شود. یکی از بهترین دستورات غذایی وعده‌شام ماه‌رمضان شامل سالادسبزی، کمتر از ١٠٠گرم مرغ یا گوشت‌قرمز یا ماهی، یک پیاله ماست، همراه چند قاشق برنج پخته اسـت. برای سحری هم مصرف چای کم‌رنگ، سبزی و میوه‌های آب‌دار به‌همراه کمی عسل و آبلیمو برای رفع تشنگی در طول روز بسیار مفید اسـت.» او درعین‌حال به روزهداران توصیه می‌کند، از مصرف شربت‌های خیلی‌شیرین و نوشابه‌های گازدار و فست‌فود در وعده‌های افطار، شام و سحری خودداری کنند.
سحری را حذف نکنید
اما سحری یکی از وعده‌های غذایی روزهداران در ایام ماه مبارک رمضان اسـت، وعده‌ای که باوجود توصیه پزشکان و متخصصان تغذیه در بسیاری از موارد به آن توجه نمی‌شود. حذف سحری یا پرخوری در این وعده، مشکل اصلی بیشتر روزهداران اسـت. مشکلی که به گفته پزشکان و متخصصان تغذیه، سلامت فرد روزه‌دار را به مخاطره می‌اندازد. پناهی، درباره فواید و نوع موادغذایی مصرفی در وعده سحری می‌گوید: «با توجه به طولانی‌بودن ساعت‌های روزهداری، توصیه می‌شود که به هیچ‌وجه وعده سحر حذف نشود چراکه نخوردن سحری، منجر به افت قندخون، سردرد و سرگیجه می‌شود و در درازمدت آسیب‌های بیشتری به بدن وارد می‌کند.
هنگام سحر باید از خوردن غذای چرب خودداری شود، پرخوری هنگام سحر از احساس تشنگی نمی‌کاهد. مصرف غذا در وعده سحر و افطار باید به‌گونه‌ای باشد که هیچگاه احساس سیری کامل نشود، همچنین باید از مصرف زیاد چای در سحر خودداری کرد.» او تأکید می‌کند: «خوردن غذاهای پروتیینی در وعده سحری به دلیل افزایش هورمون‌های القاکننده سیری باید موردتوجه قرار بگیرد. مصرف کافی کربوهیدرات‌ها نیز برای تأمین ذخایر گلیکوژنی در این وعده‌غذایی توصیه می‌شود. همچنین مصرف دو تا ٣ واحد میوه در وعده‌سحری برای تأمین آب و موادمغذی موردنیاز بدن ضروری اسـت.» با این وجود یکی از بهترین دستورهای غذایی برای سحر یک لیوان شیر، چند برش نان سبوس‌دار، پنیر و گردو، چای‌شیرین، همراه عسل و کره و مربا اسـت و نباید بلافاصله پس از صرف وعده سحری، دراز کشید یا خوابید چراکه این کار منجر می‌شود تا فرد دچار رفلاکس معده شود.
ماه رمضان و فرصت مناسب
برای ترک سیگار
به‌طورکلی روزه‌گرفتن هیچ منافاتی با سلامت بدن ندارد. اگر هم افرادی در طول ماه مبارک رمضان با مشکلاتی مواجه می‌شوند، به‌دلیل رعایت‌نکردن موارد تغذیهای اسـت. این را سیدضیاالدین مظهری، رئیس انجمن تغذیه ایران به «شهروند» می‌گوید و ادامه‌می‌دهد: «در ماه رمضان از مصرف غذاهای پرچرب و سرخ‌شده و غذاهای حاوی قند ساده مانند زولبیا و بامیه تا حدامکان باید خودداری شود. همچنین قطع مصرف سیگار و چای پررنگ برای جلوگیری از سوء‌هاضمه و نفخ نیز توصیه می‌شود.»
به‌گفته مظهری، ماه رمضان فرصت بسیار خوبی برای افرادی اسـت که قصد دارند مصرف سیگار را برای همیشه قطع کنند. ١٨ساعت نکشیدن سیگار می‌تواند فرد را از لحاظ روحی و جسمی برای قطع مصرف نیکوتین آماده کند: «این افراد برای جبران نیکوتین موردنیاز بدنشان می‌توانند از گوجه‌فرنگی کمک بگیرند. گوجه‌فرنگی جایگزین مناسبی برای رفع نیاز نیکوتین بدن اسـت، سالاد و مصرف گوجه و خیار می‌تواند میل به سیگار را کاهش دهد.» همچنین قطع مصرف نوشیدنی‌های گازداری مانند نوشابه، با افزایش توانایی بدن در جذب کلسیم میل و اشتها به سیگار را بهشدت کاهش می‌دهد. علاوه‌بر این، مصرف نوشابه، اشتها را برای موادغذایی مفیدی مانند سبزی‌های تازه، میوه‌ها، پروتیین‌ها و لبنیات به شدت کاهش می‌دهد. درمقابل به روزهداران پیشنهاد می‌شود، از آبمیوه‌های تازه مانند هندوانه و توت‌فرنگی، طالبی و نعنا، آناناس، خیار و سکنجبین برای رفع تشنگی استفاده کنند. این نوشیدنی‌ها علاوه‌بر رفع تشنگی، ویتامین‌های طبیعی بدن را هم تأمین میکنند. از عسل می‌توان به‌عنوان یک شیرین‌کننده مناسب برای این نوشیدنی‌ها استفاده کرد.
یکی از مهم‌ترین نشانه‌های عدم تناول غذا در ماه رمضان، تلخکامی و بوی بد دهان اسـت. موضوعی که علاوه‌بر آزار فرد روزه‌دار، باعث ناراحتی دیگران هم می‌شود. موضوعی که به‌گفته رئیس انجمن تغذیه ایران، می‌تواند دلایل مختلفی چون عفونت لثه و دندان‌ها، دخانیات، مصرف برخی داروها مانند داروهای ضدافسردگی، ویتامین‌های تجویزی در دوران بارداری و حتی آنتی‌بیوتیک‌ها، رفلاکس معده، تغییرات هورمونی (استروژن) در دوران قاعدگی و بارداری، دیابت، کارکرد نادرست کلیه‌ها و کبد و درست مراقبت‌نکردن از دهان و دندان داشته‌باشد. او درباره روش‌های پیشگیری از بوی بد دهان در ایام روزهداری می‌گوید: «روزهداران می‌توانند در وعده افطار، با مصرف مرکبات و نوشیدن آب پرتقال یا آبلیمو که منجر به تولید بیشتر بزاق و شسته‌شدن طعم تلخ دهان در طول روز می‌شود، این مشکل را برطرف یا کم‌رنگ کنند.»
او ادامه می‌دهد: « البته تلخکامی در دوران روزهداری، با بوی بد دهان نیز همراه اسـت که این مسأله موقتی اسـت و مشکل جدی به‌شمار نمی‌رود، دلیل آن هم این اسـت که فرد برای ساعت‌های طولانی غذا نمی‌خورد، به همین خاطر بدن به شکل طبیعی هنگام مصرف‌نکردن کربوهیدرات یا با مصرف رژیم کم کربوهیدرات، مکانیسم تأمین انرژی سلول‌ها را از طریق متابولیسم چربی‌های ذخیره‌ای بدن انجام می‌دهد که باعث ایجاد بوی بد دهان می‌شود. به همین دلیل به روزهداران توصیه می‌شود در روز چندبار بعد از وعده‌های سحر، افطار و پیش از خواب، مسواک بزنند و پس از آن از نخ دندان و دهان‌شویه برای جلوگیری از تجمع جرم و باکتری‌ها استفاده کنند. استفاده از نمک نیز در جلوگیری از تجمع باکتری‌ها بسیار مفید اسـت.»
روزهداری ورزشکاران حرفه‌ای
اصولا افراد در ماه رمضان، باید سطح ورزش را از نظر شدت و مدت کاهش دهند. متخصصان پیشنهاد میکنند، یک‌ساعت پس از افطار بهترین زمان برای انجام تمرین‌های ورزشی در ماه رمضان اسـت. مظهری معتقد اسـت: «ورزش نه‌تنها با روزه منافاتی ندارد، بلکه اگر به صورت درست و اصولی انجام شود، روزه‌دار را در مقابل خستگی‌ها و دشواری‌های روزه به‌ویژه در هوای گرم مقاوم‌تر می‌کند، اما نکته مهم این اسـت که زمان مناسب برای ورزش یک‌ساعت پس از افطار تا دو ساعت قبل از سحر اسـت.» به‌گفته مظهری، ورزش باعث سوختن چربی‌های بدن می‌شود و ذخایر چربی بدن را کاهش می‌دهد، همچنین تعادلی میان سوختن کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها صورت می‌گیرد. در زمان روزهداری به‌علت اینکه کربوهیدرات کمتری وارد بدن می‌شود، بدن چربی‌ها را بیشتر می‌سوزاند. این متخصص تغذیه توصیه می‌کند که روزهداران پس از افطار از خوردن غذاهای چرب و شیرین پرهیز کرده و مایعات زیادی بنوشند، همچنین لازم اسـت قبل و هنگام ورزش به مقدار کافی آب مصرف شود تا تعادل آبی بدن حفظ شود.
بیمارانی که می‌توانند روزه بگیرند
روزهداری در بهبود و درمان بسیاری از بیماری‌ها به‌خصوص بیماری‌ها و نارسایی‌های گوارشی بسیار مفید اسـت. سکته قلبی یکی از همین بیماری‌هاست که فرد با روزه گرفتن می‌تواند ریسک ابتلا به این عارضه خطرناک قلبی را به شدت کاهش دهد. به‌گفته مظهری، حدود ٢٠روز پس از شروع ماه مبارک رمضان میزان «هموسیستئین» اصلی‌ترین عامل بروز سکته‌قلبی در خون بهشدت کاهش و میزان کلسترول خوب (HDL) نیز افزایش می‌یابد و غلظت خون هم در حد طبیعی قرار می‌گیرد. او در توضیح بیشتر فواید روزهداری برای کاهش خطر ابتلا به برخی از بیماری‌ها می‌گوید: «در این ماه به‌دلیل اینکه افراد از پرخاشگری، رفتارهای تهاجمی، استرس و هیجان، کشیدن سیگار، مصرف چای و قهوه دوری میکنند، امکان بروز سکته قلبی در آنها کاهش می‌یابد که مجموعه این تغییرات در وضع رفتار و تغذیه افراد، دو عامل مهم برای حفظ سلامتی فرد در طول ماه مبارک رمضان اسـت.» او توصیه‌هایی هم به بیماران مبتلا به فشارخون می‌کند: «افراد مبتلا به پرفشاری خون، باید در طول روز به‌صورت مداوم فشارخون خود را چک کنند. اگر در طول روز بیمار دچار تغییر و بالا رفتن فشار خون شود، نباید روزه بگیرد اما اگر در طول روز فشارخون فرد تغییر نکرد، روزه‌گرفتن موردی ندارد.»
