بزرگان گفته اند که انسان هرچقدر هم به گمان خودش سرمایه دار باشد اما در حقیقت تنها سرمایه او عمر اوست. سرمایه ای که به سرعت در حال فنا و نابودی است. هر روز بخشی از عمر انسان و به تعبیری بخشی از سرمایه او مستهلک می پردد. عاقل آنست که قبل از پایان یافتن فرصت ها، استعداد های خویش را شکوفا و کمال مطلوب خود را تحصیل نماید.
هر دم از عمر می رود نفسی
چون نگه می کنم نماند بسی
ای که پنجاه رفت و در خوابی
مگر این پنج روزه دریابی
حضرت علی (ع) می فرمایند که همانا وقت های تو اجزاء عمر توست پس مواظب باش از آن جز در جهت نجات خویش بهره نگیری. (غررالحکم، ۳۶۴۲) در بیانی دیگر عمر را به مجموعه نفس هایی که انسان می کشد تشبیه نموده اند. (همان، ۵۳۵) خواب نیز در واقع نوعی از مرگ است با این تفاوت که بعد از اتمام خواب روح به بدن باز می گردد ولی در مرگ دیگر بازگشتی در کار نیست. حال چنین انسانی که هر روز حداقل یکبار مرگ موقت (خواب) را تجربه می نماید چه جای غرور و خودباختگی و غفلت دارد!؟
در آیه ۶۰ از سوره انعام می خوانیم:
«وَهُوَ الَّذِی یَتَوَفَّاکُم بِاللَّیْلِ وَیَعْلَمُ مَا جَرَحْتُم بِالنَّهَارِ ثُمَّ یَبْعَثُکُمْ فِیهِ لِیُقْضَى أَجَلٌ مُّسَمًّى ثُمَّ إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ ثُمَّ یُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ.»
«و او کسى است که روح شما را در شب [به وقت خواب] بر مى گیرد و آنچه را در روز کرده اید مى داند، سپس شما را در روز بر مى انگیزد تا مهلت معین سر آید. سپس بازگشت شما به سوى اوست و آنگاه شما را از [نتیجه] آنچه مى کردید آگاه مى سازد.»
***
سه نکته:
* مرگ موقت
خواب، یک مرگ موقتى است و هر بیدارى نوعى رستاخیز. پس هر روز عمر، یک فرصت و بعثت جدید است. جالب اینکه خداوند به هنگام خواب روح انسان را مى گیرد، ولى مى فرماید: ما شما را مى گیریم، پس معلوم مى شود روح انسان تمام حقیقت اوست.
** نصیحت لقمان به فرزندش/مانند گوسفنر نباش!
امام صادق (ع) فرمودند: «لقمان روزی پسرش را چنین موعظه کرد که ای پسر جان! مردم قبل از تو برای فرزندانشان اموالی انباشتند ولی نه آن اموال باقی ماند و نه آن فرزندان باقی ماندند! بدان که تو همچون بنده مزد بگیری هستی که او را به کاری دستور داده اند و فردی برای کارش وعده داده اند بنابراین کارت را تمام کن و تمام مزدت را بگیر و در این دنیا مانند گوسفندی مباش که در میان زراعت سرسبز افتاده و آن قدر از آن بخورد تا چاق گردد و مرگش همراه چاقیش باشد بلکه دنیا را مانند پل روی نهری بدان که بر آن می گذری و آن را وا می گذاری و دیگر به آن باز نمی گردی، خرابش و آبادش مساز که مأمور ساختن آن نیستی.»
*** دو سوال از عمر، دو سوال از مال
لقمان حکیم همچنین به فرزندش چنین نصیحت کرد: «بدان فردای قیامت وقتی در پیشگاه عدل هدا قرار گرفتی از چهار چیز از تو سوال می کنند:
۱- از جوانیت که در چه راه به پایان رساندی؟
۲- عمرت را در چه راه تمام کردی؟
۳- مالت را از چه به دست آوردی؟
۴- آن در چه راهی مصرف کردی؟»
نکته قابل توجه این است که مطابق فرمایش این مرد بزرگ و حکیم الهی دو سوال از چهار سوال قیامت درباره عمر است، یکی از اصل عمر و دیگری از بخشی از آن که بسیار مهم است یعنی جوانی. دو سوال دیگر نیز از مال و اموال است که از چه راهی بدست آمده و در چه راهی خرج کرده ای؟ زیرا مال اگر حلال باشد مورد حساب و کتاب واقع می شود و اگر حرام باشد عقاب دارد.
پس لازم است که در خصوص عمر و مال خیلی مراقب باشیم.
