قلعه دزک در سال 1325 هجری قمری توسط لطفعلی خان امیرمفخم بختیاری در روستای دزک واقع در استان چهارمحال و بختیاری ساخته شد. قلعه دزک از جمله دیدنی ترین قلعه های تاریخی استان چهار محال و بختیاری به شمار می رود.
معرفی قلعه تاریخی دزک (قلعه امیر مفخم دزک)
قلعه دزک (Dezzak) واقع در روستای دزک از توابع شهرستان کیار، استان چهارمحال و بختیاری در فاصله 35
کیلومتری جنوب شرقی شهرکرد، 40 کیلومتری غرب بروجن و 22 کیلومتری جنوب فرخشهر قرار
دارد. این بنا که در مشرق روستای دزک قرار دارد در دو طبقه و به طرز باشکوهی ساخته
شده است. طبقه اول دارای یک هشتی ورودی در وسط است که از طرفین به محوطه بزرگ قلعه
منتهی میشود، در طرفین هشتی چهار ایوان قرار دارد که دو ایوان رو به شمال و دو
ایوان رو به جنوب قرار گرفته و شامل چند اتاق و انبار میباشد.
طبقه دوم که از ایوان های شمالی طرفین هشتی به آن
راه می یابند، ابتدا از راه پله های سنگی وارد محوطه ای به نام حوضخانه میشود و
از آنجا ورودی سایر اتاقهاست. اتاقهای طبقه دوم نیز دارای دو ایوان مجزا از هم در
شمال و سه ایوان متصل به هم سراسری در جنوب میباشد که دو اتاق سه دری در ایوانهای
شمالی باز و دو اتاق سه دری قرینه در ایوان سراسری جنوب باز میشود و در وسط
اطاقهای سه دری جنوبی سالن بزرگ پنج دری موسوم به دیوانخانه یا سفره خانه قرار
دارد. اتاق آیینه در جوار آن قرار گرفته است. دو اتاقک به نام گوشواره در دو طرف
اتاق آیینه میباشد. تمام اتاقها توسط درهای چوب گردویی ارزشمندی به هم متصل و
مرتبط می‌باشند.
سالن سفره خانه دارای تزئینات گچ بری نقاشی شده
زیبایی است که اشکال مختلف از قبیل ملائکه به عنوان مظهر پاکی و کله شیر که حاکی از
قدرت و دلاوری است و مناظر زیبا از شکار و گچ بریهای گل و بوته در حاشیه های بزرگ
و کوچک آن است. سقف آن چوبی و به صورت قاب بندی است و دارای در و پنجره های چوبی گردویی
ضخیم سیم کوبی شده است.
در کنار این اتاق، اتاقی به نام آینه خانه قرار
دارد که به صورت باشکوهی تزئین شده و همانند سازی از سبک اروپایی است و شباهت زیادی
به اتاق آینه قصرهای ایتالیا دارد. این تالار بر نمونه های جامع و متنوع هنر گره
چینی و نقشبری و شیشه نقاشی دو پوسته عکس در هم است که نمای سه بعدی دارد و نمونه
های آن بسیار کمیاب است. کارهای آیینه کاری این اتاق زیر نظر استاد ابوالقاسم
خواجوی اصفهانی از برجسته ترین اساتید آیینه بند قرن گذشته انجام شده است.
این بنا دارای چهار برج بوده که دو برج جنوبی آن
باقی ست. حجاری و سنگتراشی های متعدد و متنوع آن قابل توجه است ارزنده ترین آنها
در دیواره حوض آبگیر وسیع و بسیار خوش طرح محوطه داخل و جوش‌ها و لاک‌ها و آب
نماها و سرفواره‌ها و همچنین سرستونها و زیر ستونها و ساقها مشاهده میشود. کارهای
سنگ تراشی زیر نظر استاد حسن پهلوان از حجاران معروف آن دوره انجام گرفته است.
تاریخ این بنا در زمان قاجاریه بوده و آخرین لوحه تاریخ دار آن که پس از اتمام
کامل ساختمان نصب گردیده 1325 هجری قمری میباشد.
ساختمان قلعه به وسیله لطفعلی خان امیرمفخم و پسرش
فتحعلی خان سردار معظم بختیاری بنا گردیده و مدتها محل زندگی آنها و حاکم نشین
بختیاری بوده است. این بنا در گذشته به اعتبار شخصیت صاحبان آن نظیر لطفعلی خان امیرمفخم
و نصیرخان سردار جنگ و فتحعلی خان سردار معظم میعادگاه بسیاری از رجال علمی و سیاسی
نامدار بوده است که در بخش معرفی شخصیت ها به معرفی آنها پرداخته شده است.
شخصیت هایی که در قلعه دزک زیسته اند
علّامه علی اکبر خان (علّامه دهخدا)
در سالهایی که شعله جنگ جهانی اول کشور ما را می‌سوزاند
در سال 1334 هجری قمری مدتی در چهارمحال و بختیاری به صورت انزوا به سر می‌برد تا
از دسترس مخالفان که قصد قتل وی را داشتند در امان بماند. وی حدود شش ماه در یکی از
اتاقهای طبقه دوم قلعه دزک موسوم به سه دری که در شمال غربی سر در قلعه قرار داشت
و ایوان جلو آن مشرف به حیاط درونی قلعه بود زندگی می‌نمود و اتاق کوچکی که بین
اتاق آیینه و سه دری مذکور بنام گوشواره موجود بود جهت استراحت و محل اثاثیه او در
نظر گرفته شده بود. خود دهخدا گفته فکر تدوین لغت نامه و امثال و حکم در محیط
بختیاری به ذهن او خطور کرده (در قلعه دزک) و نخستین مواد لغت نامه را در همان جا
گرد آورد.
فرخی یزدی
ایشان نیز در قلعه دزک به محضر امیرمفخم و سردار
جنگ و سردار معظم رسیده و اشعاری در آنجا سروده است. فرخی همچنین منظومه ای به نام
فتحنامه سردار جنگ سروده است که حاوی جنگ قوای نصیرخان سردار جنگ با اشرار و
سارقین منطقه آشوب زده یزد و اصفهان می باشد که دربرقراری امنیت منطقه اهمیت بسزایی
دارد و گویا در دزک تقدیم خوانین مذکور نموده است.
دکتر محمد مصدق
در زمان کودتای سیاه در 1299 شمسی حاکم فارس بود.
سید ضیاءالدین او را به تهران احضار می‌نماید. اما وی از ترس جان خود از دستور
سرباز زده و از شیراز رهسپار سمیرم شده و پس از آن عازم خاک چهارمحال و بختیاری می‌گردد،
مدتی در قلعه دزک شلمزار و سایر قلاع از طرف خوانین وقت از او پذیرایی می‌گردد تا
وضع تهران عادی شده و به تهران رهسپار می‌گردد. به این موضوع در خاطرات و تقریرات
خود نیز اشاره دارد.
وحید دستگردی
شاعر و نویسنده و روزنامه نگار معروف اصفهانی نیز بارها به قلعه دزک
آمده و قصیده ای درباره قریه دزک و ستایش از سردار معظّم سروده است. وی طی دو جلد
کتاب «رهاورد وحید» از بسیاری از رجال و شعرای نامدار آن دوره که در دزک نزد امیر
مفخم و سردار جنگ آمد و شد داشته‌اند به تفصیل نام برده است.
ملک الشعرای بهار
مدتی در قلعه دزک میهمان فتحعلی خان سردار معظم
بوده و عکسی هم با گروهی از اهل ادب در قلعه دزک گرفته که باقی مانده است.
آقا ابوالقاسم نجفی
زمانی که روسها به یاران حمله ور شده و در جنگ
بودند، آقا ابوالقاسم نجفی برادر آقا نجفی معروف اصفهانی با دو نفر طلبه به دزک
آمده و از سردار معظم درخواست قوا بر جلوگیری از حمله روسها می‌نمایند. در مدت
کوتاهی چند هزار سوار بختیاری (حدود 6000) آماده و به سرکردگی سردار معظم عازم
اصفهان می‌شوند.
در سالهای اخیر پس از فوت صاحبان اولیه قلعه دزک
نیز بعضی از رجال سیاسی این قلعه را مورد بازدید قرار داده‌اند از جمله: جمشید
آموزگار نخست وزیر و عبدالعظیم ولیان وزیر تعاون و امور روستاهای رژیم سابق. این
بنا با پیگیری اشخاص فرهنگ دوست، نظیر دکتر مظفر بختیار استاد دانشگاه تهران و آقای
علیرحم شایان پس از بازدید هیأتی از سازمان میراث فرهنگی کشور از ساختمان مذکور و
طی تشریفات قانونی با شماره 1731/3 به عنوان آثار باستانی درجه یک به ثبت آثار ملی
ایران رسید.
جهت مشاهده تور مجازی 360 درجه از این قلعه تاریخی می توانید به لینک رو به رو مراجعه کنید: تور مجازی قلعه امیر مفخم دزک استان چهار محال و بختیاری
منبع: سازمان میراث فرهنگی چهار محال و بختیاری
