ناخنها شکل دیگری از پوستند که از یک پروتئین مرده، شفاف و سخت به نام کراتین ساخته شده‌اند و از سلول‌های زایا تولید می‌شوند. این سلولها در قسمت ابتدایی ریشه ناخن قرار دارند و فعالیت آنها باعث ساختن ناخن میشود، بنابراین سلامت سلول‌های زایای کراتین، آسیب ندیدن و رسیدن مواد غذایی کافی به آنها مهمترین عوامل برای داشتن ناخن‌هایی سالم و زیبا است. هر عاملی که موجب اختلال در تولید سلول‌های زایا شود، به طور قطع مشکلات ناخن را فراهم میکند.
مشکلات ناخن به ویژه در بین زنان متعدد است. بیماری‌های ناخن به دو دسته کلی تقسیم بندی می‌شوند. دسته اول بیماری‌هایی هستند که باعث تغییر در شکل ناخن می شوند و دسته دوم بیماری‌هایی هستند که تغییر رنگ ناخنها را به همراه دارند. هر کدام از این دو دسته، علل و عوامل مختلف و بیماری‌های مختلفی را در خود جای میدهند، اما از مهمترین و شایع‌ترین مشکلات ناخن میتوان به ایجاد شیارهای طولی و عرضی در ناخن، شکنندگی، گوشه کردن، گود شدن و ضخیم شدن ناخن اشاره کرد.
به نقل از ایسنا، شیارهای طولی در ناخن به صورت خطوطی شبیه شیار است. این خطوط در بسیاری موارد طبیعی است و به نسبت‌های بسیار خفیف در افراد زیادی دیده میشود، اما اگر این خطوط عمیق یا برجسته و بارز شوند و در تمام ناخنها وجود داشته باشند در آن صورت نشان دهنده بیماری‌های جدی‌تری است و بیمار باید برای درمان به پزشک مراجعه کند تا از تخریب و تغییر شکل ناخنهایش پیشگیری شود.
اگر شیار عمودی فقط روی یک ناخن ایجاد شده باشد، بیشتر ناشی از تروما یا ضربه فیزیکی است. ضربههایی که به ناخنها وارد میشود لزومی ندارد که شدید باشند بلکه ضربات خفیف مکرر و دائمی هم می‌توانند چنین مشکلاتی ایجاد کنند.
شیارهای عرضی که روی ناخنها ایجاد می‌شوند هم در اغلب موارد در اثر ضربه ایجاد میشود. هر عاملی که باعث توقف یا کم شدن فعالیت سلول‌های زایای ناخن شود میتواند این مشکل را ایجاد کند.
بیماری‌های تب‌دار شدید و مصرف برخی دارو‌ها از جمله داروهای شیمی درمانی میتواند باعث بروز شیار عرضی روی ناخنها شود. بنابراین وجود این علامت هشداری است برای اینکه بیمار به طور قطع باید به پزشک مراجعه کند تا علت واقعی آن مورد بررسی قرار گیرد. شیارهای عرضی اغلب با رشد ناخن برطرف می‌شوند.
شکنندگی ناخن با خشکی پوست در ارتباط است. چون زنان بیشتر در معرض عواملی هستند که خشکی پوست را تشدید میکند بیشتر هم دچار این مشکل می‌شوند. این عوامل شامل کار بیش از حد با آب و مواد شوینده بدون استفاده از دستکش، استفاده زیاد از مواد آرایشی به ویژه انواع لاکها یا پاک کنندهها به دلیل وجود مواد تحریک کننده در آنها است.
استعداد ژنتیکی افراد هم در تشدید این ضایعات بیتاثیر نیست. برخلاف باور عمومی در جامعه، کمبود مواد مغذی در بدن باعث ایجاد مشکل یا شکنندگی در ناخنها نمی‌شود. آنچه به ناخنها آسیب میرساند بیشتر عوامل محیطی است. استفاده از دستکش هنگام کار کردن و کرم‌های مرطوب کننده در بهبود این مشکل موثر است.
انیکولیز نام دیگر جدا شدن ناخن از بستر خود است. این مشکل در برخی از بیماری‌های سیستمیک دیده میشود. اگر تعداد ناخن‌های درگیر بیش از ۲ یا ۳ ۳ مورد باشد، بیماری‌های جدی و مهمی مطرح است که باید برای درمان آنها به پزشک مراجعه کرد.
بیشتر مواقع فقط یکی از ناخنها و آن هم ناخن‌های بزرگ در شست پا به دلیل وجود عوامل محیطی از جمله فشار زیاد کفش دچار این عارضه می‌شوند.
بلند کردن زیاد ناخنها هم آنها را مستعد ضربه‌های مختلف و حتی جدا شدن ناخن از بستر خود میکند. گاهی اوقات تمیز کردنهای مکرر و شدید ناخن که با عنوان پدیکور و مانیکور شناخته می‌شوند ممکن است باعث ایجاد مشکل در ناخنها شوند.
یکی از دلایل شایع جدا شدن ناخن از بستر بخصوص اگر در تعداد زیادی از ناخنها اتفاق افتد، ابتلا به پسوریازیس ناخن است. این بیماری میتواند با سایر علائم پوستی یا سابقه مثبت در خانواده بیمار همراه باشد.
برخی اوقات جدا شدن ناخن از بستر خود با تغییر رنگ زرد، سفید یا سبز هم همراه است. در این شرایط باید عوامل مختلف عفونی را نیز در بیمار بررسی کرد.
گود شدن یا حفرهدار شدن ناخنها نیز مشکل شایعی است. حفرهها اغلب به دو صورت دیده می‌شوند. گاهی بسیار سطحی، منظم و یک شکل هستند و به علت اگزماهای سطحی و برخی بیماری‌های خودایمنی که روی پوست تظاهر پیدا میکنند، ایجاد می‌شوند؛ مثل ریزش موی سکهای یا آلوپسی آرهآتا که تظاهرش روی ناخنها به شکل حفره است.
اگر علت گودی ناخن، اگزما باشد با درمان‌های موضعی میتوان به مرور زمان آن را درمان کرد. اما گاهی هم حفرهها بسیار عمیق و بدشکل هستند و باعث نازیبا شدن ناخنها و دست‌ها می‌شوند که ابتلا به بیماری صدف یا پسوریازیس یکی از علل ایجاد این مشکل است. در اینصورت مراجعه به یک متخصص پوست برای بررسی و درمان گودی‌های عمیق الزامی است. ماهک ناخن منطقهای هلالی شکل در ریشه ناخن است که به طور معمول از زیر صفحه ناخن دیده میشود. این منطقه محل تجمع سلول‌های زایای ناخن است.
گاهی اوقات با آسیب‌هایی که هنگام تمیز کردن ناخن و اقدامات زیبایی رخ می‌دهد به ماهک ناخن و سلول‌های زایا آسیب وارد میشود. دیده شدن ماهک ناخن در افراد مختلف متفاوت است و از لحاظ ارثی و ژنتیکی ممکن است ماهک کمتر یا بیشتری در ناخن دیده شود. نبود ماهک ناخن بدون تغییراتی در شکل ناخن مشکل مهمی نیست و یک تغییر طبیعی محسوب میشود.
ناخن فرو رفته در گوشت یا ناخنک هم از دیگر مشکلات شایع است. این عارضه در بسیاری از افراد دیده میشود. این حالت بیشتر ناخن پا را گرفتار میکند، اما گاهی به دلیل کوتاه کردن نامناسب ناخنها، در دست‌ها هم مشاهده میشود. مهمترین اقدام برای پیشگیری از فرو رفتن ناخن در گوشت این است که سعی کنید ناخنها را از ته و هلالی نگیرید. بلکه بهتر است ناخنها کمی بلند باقی بمانند و زاویه داشته باشند. استفاده از کرم مرطوب کننده در پوست اطراف ناخن و رعایت بهداشت در بهبود این مشکل موثر است.
چنانچه فرو رفتن ناخن باعث ایجاد عفونت در محل شود از خود درمانی بپرهیزید و به پزشک متخصص پوست مراجعه کنید شاید لازم باشد جراحی سبکی در محل انجام شود تا از شدت عفونت و بدشکلی ناخن جلوگیری کند.
ضخیم شدن ناخن ناشی چند عامل مختلف دارد. یکی از این عوامل جمع شدن پوستههایی زیر ناخن است که اغلب به دلیل اضافه شدن عفونت‌های قارچی در ناخن ایجاد میشود. البته برخی عوامل مانند اگزمای اطراف ناخن هم می‌توانند این حالت را تشدید کنند.
افرادی که پوست خشکی دارند ممکن است در صورت ابتلا به اگزمای پوست، ناخنهایشان هم درگیر شود و همین امر باعث افزایش پوستههای زیر ناخن و ضخیم شدن ناخنها شود. عامل دیگری که باعث بروز این مشکل میشود ضربهها هستند. به هرحال برای تشخیص هر یک از این علل، مراجعه به پزشک متخصص پوست پیشنهاد میشود.
پوسته شدن یا ریش ریش شدن پوست اطراف ناخن به طور معمول به دلیل خشکی هوا و اغلب در فصول سرد سال ایجاد میشود. متاسفانه بسیاری از افراد با دستکاری و کندن پوسته‌ها باعث تشدید مشکل و حتی باعث ایجاد عفونت‌های ثانویه در آنها می‌شوند. پوشیدن دستکش تا حد زیادی در پیشگیری و درمان پوسته‌ها موثر است، اما گاهی اوقات استفاده از دستکش به طور صحیح صورت نمی‌گیرد.
افرادی که با این مشکل مواجه هستند باید حتما از دو دستکش استفاده کنند. بهتر است دستکش زیرین از جنس نخ باشد و در بیشتر ساعات روز دست‌ها را بپوشاند و هنگام شست وشو و استفاده از مواد شوینده، دستکش لاستیکی روی دستکش نخی پوشیده شود. دست کردن دستکش لاستیکی به تنهایی ممکن است حتی باعث تشدید پوسته شدن شود.
یکی دیگر از شایع‌ترین مشکلات ناخن، عفونت‌های اطراف ناخن است. این عارضه باعث تغییراتی در ظاهر ناخن به صورت تغییر رنگ یا تغییر شکل میشود. عفونت‌های اطراف ناخن اغلب به دو دسته حاد و مزمن تقسیمبندی می‌شوند. اغلب سه دسته عوامل میکروبی شامل قارچها، باکتری‌ها و ویروسها در عفونت اطراف ناخن نقش دارند.
بیماری قارچی اطراف ناخن به طور معمول در کسانی ایجاد میشود که استعداد ابتلا به آن را داشته باشند. این استعداد شامل عوامل محیطی و عوامل ارثی و مشکلات شخصی هر فرد است.
افرادی که در محیطهای مرطوب کار میکنند یا در طول روز زیاد با آب و رطوبت در تماس هستند، کسانی که ساعتهای طولانی کفش به پا دارند و پایشان زیاد عرق میکند، افرادی که در هفته چند بار استخر می‌روند، بیماران مبتلا به دیابت و بیمارانی که قندهای کنترل نشده دارند، افراد چاق و با اضافه وزن بالا بیشتر دچار این مشکل می‌شوند؛ بخصوص اگر بهداشت و شست وشوی مناسب پوستشان را هم انجام ندهند. مانند آشپز‌ها، آرایشگران، ورزشکاران و دندانپزشکان.
عفونت‌های قارچی میتواند باعث بدشکلی و تغییر رنگ ناخنها شود. زیر ناخن پوستههای ضخیمی ایجاد میشود و همه این موارد باعث بدشکلیهای پیشرونده در آینده میشود. از آنجا که عفونت‌های قارچی واگیردار هستند، امکان سرایت عفونت از یک ناخن به سایر ناخنها یا انتقال عفونت از فردی به فرد دیگر وجود دارد.
مشکل تغییر رنگ ناخن ما را متوجه برخی از بیماری‌های مهم میکند به همین دلیل هرگونه تغییر رنگ در ناخن باید حتما علت یابی شود. بنابراین مراجعه به یک متخصص پوست میتواند کمک کننده باشد.
سفید شدن یا بروز لکههای سفید در ناخن یک مشکل شایع است. گاهی این تغییر رنگ به صورت منطقهای و محدود و گاهی هم گستردهتر و یکدست است.
سفید شدن منطقهای ناخن که به صورت لکههای ریز و پراکنده دیده میشود بر خلاف باور عمومی که آن را با کمبودهای تغذیهای مرتبط می‌دانند، معمولا به دلیل ضربه‌های خفیف، مکرر و طولانی مدت ایجاد می‌شوند و از نظر پزشکی اهمیت چندانی ندارند.
اگر لکهها به صورت وسیع و گسترده ناخنها را درگیر کرده باشند به طوری که ناخنها بطور یکدست سفید شوند به برخی بیماری‌های داخلی مثل بیماری‌های کلیه و کبد شک خواهیم کرد. گاهی هم هیچ مشکلی در کار نیست و سفید شدن ناخنها جنبه ارثی و ژنتیکی دارد.
اگر سفید شدن ناخنها با تغییرات شکل ناخن مثل بدشکلی، پوسته شدن یا افزایش ضخامت همراه باشد در آن صورت از نظر بیماری‌های قارچی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
ممکن است تغییر رنگ‌های متنوعی در ناخنها ایجاد شود که هر کدام میتواند نشان دهنده مشکل خاصی در ناخن باشد. از این موارد، میتوان به سیاه شدن ناخن اشاره کرد که حتما باید به آن توجه کرد، زیرا یکی از علائم ملانوم یا سرطان پوست میتواند به صورت یک لکه سیاه رنگ در ناخن تظاهر پیدا کند. البته ناخنها بعد از ضربات شدید به دلیل خونریزی در بستر ناخن هم سیاه می‌شوند، اما این حالت اغلب طی یکی دو هفته کمرنگ میشود و بعد هم از بین می‌روند ولی اگر لکه سیاه با یا بدون ضربه ایجاد شود و طی دو هفته از بین نرود نیاز به بررسی دارد.
گاهی هم لکه سیاه روی ناخن حاصل خالی است که در بستر یا ریشه ناخن وجود دارد و جای نگرانی نیست، اما زرد شدن ناخن بخصوص اگر میزان اندکی از ناخن درگیر باشد باید از نظر بیماری‌های قارچی بررسی شود. کم کاری یا پرکاری تیرویید هم ممکن است با تغییراتی در سطح ناخن همراه باشد که شایع‌ترین آنها زرد شدن ناخنها یا جدا شدنشان از بستر است.
به هرحال مشکلاتی که در ناخنها ایجاد میشود، میتواند گویای بسیاری از بیماری‌های داخلی در بدن باشد. بنابراین بهتر است با دیدن هر مشکلی در ناخن پزشک خود را از آن آگاه کنید. (دکتر سید مهدی طبایی- متخصص پوست و مو)
253