یکی از بارزترین خصلت هایی که یک مسلمان باید رعایت نماید انصاف است. انصاف نه یک مقوله فردی که یک امر مهم اجتماعی است و بر روابط درون یک جامعه اثرات فراوانی دارد. دین اسلام وقتی مسلمین را برادر یکدیگر می خواند به ملزومات آن هم امر می کند. یکی از آنها انصاف در همه امور است.
در همین ارتباط پیامبر اکرم (ص) در روایتی مهم انصاف را به قدری مهم و اثرگذار می دانند که آن را موجب دفع بلا از جامعه مسلمین بر می شمرند:
«با مردم منصفانه رفتار کن و نسبت به آنان خیرخواه و مهربان باش، زیرا اگر چنین بودى و خداوند بر مردم آبادیى که تو در آن به سر مى برى خشم گرفت و خواست بر آنان عذاب فرو فرستد، به تو نگاه مى کند و به خاطر تو به آن مردم رحم مى کند. خداى متعال مى فرماید “و پروردگار تو (هرگز) بر آن نبوده است که شهرهایى را که مردمش درستکارند، به ستمى هلاک کند.”» (مکارم الاخلاق ص ۴۵۷)
***
سه نکته:
* انصاف با دشمن!
امیرمومنان (ع) می فرمایند: «انصاف ، دلها را به یکدیگر پیوند می دهد» (غرر الحکم ، حکمت ۵۷۰) اسلام نه تنها به رعایت انصاف در رفتار و برخورد با مسلمانان دستور می دهد بلکه به رفتار منصفانه با دشمنان نیز توصیه می نماید:
آسایش دو گیتی ، تفسیر این دو حرف است
با دوستان ، مروّت، با دشمنان ، مدارا
** انصاف در سخن، قضاوت و عمل
انصاف انواع مختلفی دارد، انصاف در سخن، در عمل و در قضاوت. در سخن یعنی طالب حق باشی و آن را از هرکس و هرجا بپذیری هرچند گوینده سخن حق فردی عوام باشد و باطل را نپذیری هرچند فرد معتبر و مشهوری به تو گوید.
در قضاوت هم یعنی اگر به هر دلیلی و در هر جایگاهی هستی و خواستی درباره کسی یا چیزی قضاوت کنی از دایره انصاف و عدل خارج نشوی.
*** یادت نرود خودت هم یک روز کارگر بودی!
اما انصاف در عمل بدین معناست که با دیگران همانگونه رفتار کنی که دوست داری با تو رفتار کنند. اگر رئیس اداره یا شرکت یا سرکارگر شدی یادت نرود یک روز زیر دست بودی، به کارمندان و کارگرانت ظلم نکن و از آنها تقاضای بیش از توان نداشته باش. اگر مغازه ای داری همانگونه با مشتری برخورد کن که وقتی به مغازه ای رفتی می پسندی با تو آنگونه برخورد کنند. لذا امیرالمومنین علی(ع) در نامه به مالک اشتر فرمودند: «با خدا و با مردم، با خویشاوندان نزدیک و با افرادى از رعیّت خود که آنان را دوست دارى انصاف را رعایت کن…» (بخشی از نامه حضرت به مالک اشتر، نهج الیلاغه)
