چنانچه مسئله باردار شدن برای شما و همسرتان تبدیل به یک نگرانی شده است، بدانید تنها شما نیستید که دچار این مشکلید: ۱۰ تا ۱۵ % از زوجها در ایالات متحده نابارور هستند. ناباروری به معنای عدم توانایی در بارداری، علی رغم وجود روابط جنسی متعدد و بدون جلوگیری کردن از بارداری در عرض حداقل یک سال، تعریف میشود. چنانچه تعریف ناباروری شامل حال شما و همسرتان میشود، این احتمال وجود دارد که عاملی قابل درمان، تلاشتان را برای بچهدار شدن مختل کرده است.
ناباروری میتواند به دلیل یک عامل منفرد در فرد یا در همسر وی ایجاد شده باشد و یا ترکیبی از عوامل مختلف، از حامله شدن فرد و یا تداوم حاملگی جلوگیری میکند. خوشبختانه درمانهای مختلف موثری برای غلبه بر ناباروری وجود دارند که احتمال بارداری را به طور قابل توجهی می‌افزایند.
نشانه‌ها
بیشتر زوجها طی ۶ ماه اولی که تلاششان برای باردار شدن را آغاز میکنند به هدفشان یعنی (باردار شدن) نایل می‌گردند. به طور کلی بعد از ۱۲ ماه آمیزش بدون جلوگیری، حدود ۸۵ % از زوجها باردار میشوند و اغلب زوجهای باقی مانده نیز بلاخره با یا بدون درمان به هدف میرسند.
نشانه اصلی ناباروری عدم توانایی زوجها در باردارشدن است و نشانه مهم دیگری وجود ندارد. در برخی موارد خانم‌های نابارور دوران قاعدگی غیر نرمالی دارند. این احتمال وجود دارد که یک مرد نابارور نیز نشانه‌هایی از مشکلات هورمونی مانند تغییراتی در رشد موها و یا عملکرد جنسی‌اش داشته باشد.
علت
فرایند تولید مثل انسان، فرایند پیچیده‌ای است. از این رو، برای باردار شدن باید فرایند تخمک گذاری و لقاح بدرستی صورت گیرد.
هر ماه غده هیپوفیز در مغز یک خانم پیامی را برای تخمدانها به منظور آماده سازی یک تخمدان جهت تخمک گذاری صادر میکند.
هورمونهای هیپوفیزی (هورمن FSHو هورمن LH) تخمدانها را تحریک به رهاسازی تخمک میکنند که این مرحله تخمک گذاری نامیده میشود. در این مدت که معمولاً در روزهای ۱۴ تا ۲۸ سیکل قاعدگی واقع است، زن بارور می‌باشد.
تخمک در طول لوله فالوپ حرکت میکند و میتواند در مدت تقریباً ۲۴ ساعت بعد از رهاسازی‌اش بارور شود. احتمال حاملگی در هنگامی که آمیزش یک تا دو روز پیش از تخمک گذاری صورت گرفته باشد، بیشتر است.
برای اینکه بارداری صورت گیرد می‌بایستی در این مدت یک اسپرم با تخمک در لوله فالوپ ترکیب شود. اسپرم قابلیت بارورسازی تخمک را تا ۷۲ ساعت دارد و باید همزمان با تخمک در لوله فالوپ حضور داشته باشد. به منظور رسیدن یک اسپرم به تخمک، مرد باید نعوظ و انزال کافی برای تحویل مایع منی به واژن داشته باشد. باید تعداد اسپرم به اندازه کافی باشد و باید شکل درستی داشته و در مسیر درست حرکت کند. به علاوه زن باید محیط رحمی و واژن سالمی داشته باشد تا امکان حرکت اسپرم به سمت تخمک وجود داشته باشد.
چنانچه تخمک بارور گردد تخم حاصله به درون رحم حرکت کرده جاییکه به آس‌تر رحمی می‌چسبد و یک فرایند رشد ۹ ماهه را شروع میکند.
در برخی از زوجها که قصد بچه دار شدن دارند، با اختلالی در این فرایند پیچیده روبه رو میشوند که منتج به ناباروری می‌گردد.
هر یک از والدین و یا هر دوی آنها میتوانند علت ایجاد ناباروری باشند:
• در حدود ۲۰ درصد از موارد ناباروری به دلیل اختلال در جنس مرد می‌باشد.
• در حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از موارد، ناباروری به دلیل اختلالی در هر دو جنس زن و مرد می‌باشد.
• در ۴۰ تا ۵۰ درصد باقی مانده ناباروری به طور کامل به دلیل وجود اختلالی در زن می‌باشد.
دلایل ناباروری زنان
دلایل معمول ناباروری زنان عبارتند از آسیب لوله فالوپ، التهاب آندوم‌تر، اختلالات تخمدان، بالا بودن سطوح هورمون پرولاکتین، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، یائسگی زودهنگام، فیبروئید خوش خیم رحمی و چسبندگی لگنی.
• آسیب یا انسداد لوله فالوپ:
معمولاً آسیب لوله فالوپ به دلیل التهاب لوله فالوپ می‌باشد. Chlamydiaکه یک بیماری انتقالی جنسی است بیشترین و رایج‌ترین علت این عارضه می‌باشد. ممکن است فرد متوجه التهاب لوله فالوپ نشود و نشانه‌ای در وی وجود نداشته باشد؛ ولی همچنین میتواند منجر به درد و تب نیز شود. آسیب لوله‌ای منتج به نوعی حاملگی میشود که تخم بارور شده قادر به عبور از لوله فالوپ و جایگذاری در رحم نیست (حاملگی خارج از رحم). بخشی از عفونت لوله‌ای منجر به ایجاد مشکلاتی در باروری میشود. خطر حاملگی خارج از رحم با هر بار ابتلا به عفونت لوله‌ای افزایش می‌یابد.
• آندومتریوز:
آندومتریوز زمانی ایجاد می‌گردد که بافت رحمی در خارج از رحم جایگذاری و رشد داشته باشد و معمولاً عملکرد تخمدانها، رحم و لولههای فالوپ تحت تاثیر قرار میگیرد. اینجایگذاری به سیکل هورمونی پاسخ داده و همزمان با آس‌تر رحمی به صورت ماهانه رشد کرده و دچار ریزش و خون ریزی میشود و بدین نحو منتهی به التهاب میشود. درد لگنی و ناباروری در زنان مبتلا به آندومتریوز معمول هستند.
• نارسایی تخمدان:
برخی از موارد ناباروری زنان به دلیل نارسایی تخمدانی است. اختلال قسمتی از مغز که تنظیم تخمدانی را به عهده دارد میتواند منجر به سطوح پایین دو هورمن LH، FSHشود. حتی بی‌نظمی ناچیزی در سیستم هورمونی میتواند از آزاد سازی تخمک توسط تخمدان جلوگیری کند (عدم تخمک گذاری). دلایل اختلالات هیپوفیز- هیپوتالاموسی که منتج به عدم تخمک گذاری میشوند عبارتند از صدمات فیزیکی، تومور، ورزش شدید و گرسنگی. به علاوه برخی از داروها نیز میتوانند با نارسایی تخمدان مرتبط باشند.
• بالابودن میزان پرولاکتین (هیپر پرولاکتینمیا):
هورمون پرولاکتین، پستان را تحریک به تولید شیر میکند. سطوح بالای آن در زنانی که باردار یا شیرده نیستند میتواند تخمک گذاری را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین افزایش سطوح پرولاکتین میتواند تعیین کننده وجود تومور هیپوفیزی باشد. به علاوه برخی از داروها میتوانند سطوح پرولاکتین را افزایش دهند. ترشح شیر در صورت باردار نبودن یا شیرده نبودن نشانه‌ای از سطوح بالای پرولاکتین است.
• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS):
در این سندرم بدن مقدار زیادی هورمون آندروژن تولید میکند که تخمک گذاری را تحت تاثیر قرار میدهد. همچنین این سندروم با مقاومت انسولین و چاقی نیز مرتبط است.
• یائسگی زودهنگام (نارسایی تخمدان نارس):
یائسگی زودرس به معنای قطع قاعدگی و تخلیه تخمدانها قبل از سن ۴۰ سالگی است. اگرچه علت مشخصی ندارد ولیکن شرایط خاصی با ایجاد یائسگی زودهنگام مرتبط‌اند که عبارتند از: بیماریهای سیستم ایمنی، شیمی درمانی یا پرتو درمانی و استعمال دخانیات.
• فیبروئیدهای رحمی:
فیبروئید‌ها تومورهای خوش خیمی هستند که در دیواره رحمی وجود دارند و در زنان سنین ۳۰ تا ۴۰ سال معمول هستند. فیبروئید‌ها به ندرت از طریق مسدود کردن لولههای فالوپ منجر به ناباروری میشوند. غالباً فیبروئید‌ها در جایگذاری تخم بارور شده مداخله ایجاد میکنند.
• چسبندگی رحمی:
چسبندگی‌های رحمی گروهی از بافت‌های همبند جای زخم هستند که ارگان‌ها را بعد از عفونت رحمی، آپاندیسیت یا جراحیهای شکمی و رحمی به یکدیگر متصل میکنند. این بافت‌های همبند میتوانند در باروری اختلال ایجاد کنند.
دلایل دیگر مربوط به زنان
• برخی از داروها:
ناباروری‌های زودگذر میتوانند با مصرف برخی از داروها ایجاد گردند. در بیشتر موارد ناباروری بعد از قطع داروی مربوطه برطرف می‌گردد.
• مشکلات تیروئیدی:
نارسایی‌های غده تیروئید اعم از پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) و یا کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسسم) میتوانند در سیکل قاعدگی اختلال ایجاد کرده و منجر به ناباروری شوند.
• سرطان و درمانهای آن:
سرطان‌های خاصی – به ویژه سرطان‌های دستگاه تولید مثلی زنان – به شدت بر باروری زنان اثر مخرب دارند. پرتودرمانی و شیمی درمانی هر دو توانایی تولید مثل زنان را تحت تاثیر قرار میدهند. شیمی درمانی برعملکرد تولید مثل و باروری زنان و مردان اثر مخرب دارد.
• دیگر شرایط پزشکی:
شرایط پزشکی مرتبط با بلوغ دیررس و یا آمنوره (قطع قاعدگی) میتوانند بر باروری زنان اثرگذار باشند و دیگر شرایطی مانند بیماری کوشینگ، بیماری سلولهای خونی داسی شکل، بیماری کلیوی و دیابت.
• دریافت کافئین:
مصرف بالای کافئین میتواند منجر به ناباروری در زنان شود.
عوامل خطر
فاکتورهای خطر:
بسیاری از عوامل خطر برای هر دو جنس مرد و زن مشابه هستند و عبارتند از:
• سن:
بعد از سن ۳۲ سالگی پتانسیل باروری در زنان به تدریج کاهش می‌یابد. شیوع ناباروری در زنان مسن‌تر به دلیل نسبت بیشتر غیرطبیعی بودن وضعیت کروموزمی آنها می‌باشد که با بالارفتن سن در تخمک ایجاد می‌گردد. همچنین زنان مسن‌تر مشکلات بیشتری در رابطه با سلامتی دارند که با باروری در آنها تداخل ایجاد میکند. خطر سقط جنین نیز با افزایش سن افزایش می‌یابد. مردان در سنین بالاتر از ۴۰ سال کمتر از مردان جوان قابلیت باروری دارند.
• استعمال تنباکو:
مردان و زنانی که استعمال تنباکو دارند شانس بچه دار شدن خود را کاهش میدهند و احتمال درمانهای ممکن را نیز کم میکنند. تکرر سقط جنین در زنانی که سیگار می‌شکند از درصد بالاتری برخورداراست.
• چاق بودن:
در میان زنان آمریکایی، غالباً ناباروری به دلیل سبک زندگی بی‌تحرک و چاق بودن آنها است. به علاوه تعداد اسپرمهای مردان با چاق بودن آنها تحت تاثیر قرار میگیرد و کاهش می‌یابند.
• لاغر بودن مفرط:
زنان در معرض خطر ناباروری عبارتند از زنانی که مبتلا به نارسایی‌های خوردن و نارسایی‌هایی مانند بی‌اشتهای عصبی (انورکسیا نروزا) و یا پرخوری عصبی (بولیمیا) و نیز زنانی می‌باشند که از رژیم‌های غذایی با محدودیت شدید کالری پیروی میکنند. گیاهخواران محض نیز مشکلات ناباروری را به دلیل کمبود دریافت برخی از ریزمغذی‌های مهم مانند ویتامین ب۱۲، روی، آهن و اسید فولیک تجربه میکنند.
• فعالیت بدنی بیش از حد:
در برخی از مطالعات، فعالیت بدنی بیش از ۷ ساعت در هفته با مشکلات تخمدانی مرتبط بوده است. از طرف دیگر عدم فعالیت بدنی کافی با چاقی نیز مرتبط است در نتیجه از این طریق نیز میتواند ناباروری را افزایش دهد.
• دریافت کافئین:
نتیجه یکسان و واحدی در رابطه با ارتباط مصرف بیش از حد کافئین با کاهش باروری وجود ندارد. برخی از مطالعات احتمال کاهش باروری را با افزایش مصرف کافئین نشان داده‌اند درحالیکه دیگر مطالعات اثر معکوس فوق را نشان نداده‌اند. به هر جهت به طور قطع نشان داده شده که کافئین بر باروری زنان نسبت به مردان اثر بیشتری را دارد. دریافت بالای کافئین ریسک سقط جنین را افزایش میدهد.
آمادگی برای معاینه پزشکی
چنانچه شما و همسرتان برای مدت حداقل ۶ ماه برای باردار شدن تلاش کرده‌اید ولی بی‌نتیجه بوده است، از پزشک معالجتان وقت ملاقات بگیرید. پزشک بسته به سن و تاریخچه سلامتی برایتان انواع ارزیابی‌های بالینی یا آزمایش‌ها را تجویز می‌نماید.
یک متخصص زنان برای خانم‌ها و یک متخصص ارولوژیست برای مردان و یا پزشک خانواده آنها میتوانند در تشخیص وجود مشکل و نیازمندی به درمان کمک نمایند. در این صورت می‌بایستی شما و همسرتان کلیه آزمایشهای ناباروری را انجام دهید. در این قسمت اطلاعاتی که به شما در آماده سازی برای اولین ویزیت کمک میکنند آورده شده است.
کارهایی که می‌توانید انجام دهید:
جزئیات مربوط به تلاش خود برای باردار شدن را بنویسید. پزشک شما به اطلاعات زیر نیاز خواهد داشت: زمانی که شروع به تلاش برای بچه دار شدن کردید، تکرر آمیزش‌ها، زمان آمیزش‌ها مطابق با سیکل ماهیانه‌تان و....
اطلاعات مهم بالینی خود را یادداشت کنید: هر نوع بیماری یا مشکلی که شما به آن مبتلا بوده‌اید و هر نوع دارویی که اکنون مصرف می‌کنید.
سوالات خود را برای پرسیدن از پزشک آماده کنید: لیستی از مهمترین سوالات خود تهیه کنید و بدین ترتیب بهترین بهره را از جلسه ملاقات با پزشکتان ببرید. برخی از سوالات پایه‌ای مربوط به ناباروری عبارتند از:
دلایل ممکن برای عدم باروری ما چیست؟
چه نوع آزمایشاتی را باید انجام دهیم؟
چه نوع درمانی را برای آغاز کار پیشنهاد می‌کنید؟
درمانی را که شما پیشنهاد می‌کنید چه نوع عوارض جانبی را در پی دارد؟
احتمال چند قلوزایی با درمان پیشنهادی شما چه قدر است؟
درمان پیشنهادی شما را برای چند دوره باید اجرا کنیم؟
اگر درمان آغازین پیشنهادی شما عمل نکرد، چه درمانی را بعد از آن پیشنهاد خواهید کرد؟
آیا عوارض طولانی مدتی در پی این درمان و یا دیگر درمانهای ناباروری وجود دارد؟
علاوه بر سوالاتی که از قبل تهیه کرده‌اید، چنانچه در طول ویزیت، مطلبی را متوجه نشدید حتماً در آن رابطه از پزشک خود سوال نمایید.
آنچه باید از پزشک انتظار داشت
پزشک از هریک از شما دو نفر سوالاتی را خواهد پرسید. آمادگی داشتن برای پاسخگویی به آنها این امکان را به پزشک شما میدهد تا تشخیص سریع تری داشته و سریعتر وارد گام‌های بعدی مراقبت و درمان شود.
سوالاتی که معمولا از زوجها میشود، عبارتند از:
برای چه مدت است که رابطه جنسی بدون جلوگیری دارید؟
چه مدت است که برای باردار شدن به صورت فعال تلاش می‌کنید؟
هر چند وقت یکبار آمیزش جنسی دارید؟
آیا از ژل یا لغزنده کننده‌ای در حین رابطه جنسی خود استفاده می‌کنید؟
آیا هر یک از شما دو نفر استعمال دخانیات دارد؟
آیا مبتلا به بیماری دیگری بوده‌اید مثلاً بیماریهای انتقالی جنسی (std) هستید؟
نقش استرس در زندگی شما چقدر است؟
چه میزان از رابطه خود احساس رضایت دارید؟
سوالاتی مربوط به خانم‌ها:
از چه سنی دوران قاعدگی شما شروع شد؟
معمولا دوران قاعدگی شما به چه شکلی است؟
آیا منظم است؟
آیا طولانی است؟
آیا پریود سنگینی دارید؟
آیا قبلاً حامله بوده‌اید؟
آیا در گذشته در رابطه با ناباروری ارزیابی و تلاشی داشته‌اید؟
آیا در گذشته درمانی برای دیگر بیماری‌ها داشته‌اید؟
آیا در حال حاضر دارو، مکمل غذایی و یا استروئیدهای آنابولیک مصرف می‌کنید؟
آیا از الکل و یا داروهای آرام بخش استفاده می‌کنید؟
رژیم معمول روزانه شما به چه شکلی است؟
آیا روزانه کافئین مصرف می‌کنید؟
آیا به طور منظم ورزش می‌کنید؟ چه میزان؟
آیا وزن شما اخیراً تغییر داشته است؟
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
به طور کلی نباید خیلی نگران ناباروری بود مگر اینکه شما و همسرتان به طور منظم برای حداقل یک سال آمیزش داشتید. به هرجهت اگر شرایطی به شرح زیر برای شما مصداق دارد باید زودتر از گذشت یک سال با پزشک خود مشورت کنید:
• اگر خانمی هستید با سن بالاتر از ۳۰ سال و یا به مدت ۶ ماه دوران قاعده گی نداشته‌اید.
• اگر خانمی هستید با سابقه سیکلهای پریودی دردناک یا نامنظم، درد لگنی، آندومتریوز، بیماری التهابی لگن (PID) و یا سقط جنین‌های مرتبط.
• اگر آقایی با تعداد اسپرم کم هستید و یا سابقه مشکلات جنسی، پروستات و یا بیضه دارید.
آزمایشهای تشخیصی
قبل از انجام هر نوع تست و آزمایشی باید بدانید که نیاز به یکسری تعهدات و الزامات وجود دارد. پزشک شما باید عادات روابط جنسی را بداند و ممکن است توصیه‌های مبنی بر تغییر برخی از آن عادات برای شما داشته باشد. ممکن است تست‌ها و دوره «آزمون و خطا» برای مدت چندین ماه به طول بیانجامد. در یک سوم از زوجهای نابارور علت مشخصی یافت نمی‌شود (ناباروری ناشناخته).
ارزیابی و سنجش ناباروری پروسه هزینه بری است و در برخی موارد شامل مراحل سخت و دشواری نیز میشود، و گاهی اوقات نیز هزینه صرف شده توسط بیمه پرداخت نمی‌گردد. نهایتاً نیز ضمانتی وجود ندارد که بعد از تمامی تست‌ها و مشاوره‌ها، حاملگی صورت گیرد.
تست‌های مخصوص زنان
برای باروری یک زن لازم است که تخمدانها به طور منظم تخمک‌های سالم را آزاد کرده و بایستی دستگاه تناسلی وی اجازه حرکت اسپرم و تخمکها را از لولههای فالوپ بدهد تا تخمک توسط اسپرم بارور شود. بنابراین ارگان‌های تولید مثلی یک زن باید سالم بوده و عملکرد‌های خود را داشته باشند.
بعد از اینکه پزشک شما سوالات خود در رابطه با تاریخچه پزشکی، سیکل قاعدگی و عادات روابط جنسی را تکمیل کرد، نوبت به انجام آزمایشات جسمی میرسد که شامل تست‌هایی می‌باشد.
آزمون‌های باروری عبارتند از:
• تست‌های تخمک گذاری:
آزمایش خون برای اندازه گیری سطوح هورمونها انجام میشود تا مشخص شود که آیا شما تخمک گذاری دارید.
• رادیوگرافی از رحم و لولههای رحمی:
از طریق این تست وضعیت رحم و لولههای فالوپ ارزیابی میشود. ماده حاجب به درون رحم تزریق میشود و از طریق اشعه Xپیشروی این ماده در رحم و لولههای فالوپ ارزیابی میشود. مسدود بودن یا دیگر مشکلات مرتبط از این طریق تشخیص داده میشوند و ممکن است از طریق جراحی تصحیح شوند.
• لاپاراسکوپی:
این فرایند تحت بیهوشی کامل و از طریق وارد کردن وسیله‌ای به درون حفره شکمی و رحمی صورت میگیرد و بدین شکل لولههای فالوپ، تخمدانها و رحم ارزیابی میشوند. برش کوچکی به اندازه ۸ تا ۱۰ میلی متر در زیر ناف ایجاد میکنند و سوزنی به درون حفره شکمی وارد میکنند. معمولاً مقداری از گاز دی اکسیدکربن به درون حفره شکمی تزریق میشود تا فضایی را برای داخل کردن لاپاراسکوپ آماده کنند. لاپاراسکوپ تلسکوپی با لنز تهیه شده از فیبرهای شیشه‌ای حاوی نور است که روشنایی ایجاد میکنند. معمول‌ترین عارضه ایجاد شده از طریق لاپاراسکوپی، آندومتریوز و ایجاد جای زخم می‌باشند. از این طریق پزشکتان قادر خواهد بود بی‌نظمی‌ها و یا انسداد موجود در لولههای فالوپ و رحم را تشخیص دهد. لاپاراسکوپی را به صورت سرپایی انجام میدهند و نیاز به بستری شدن نمی‌باشد.
• آزمایش هورمونی:
آزمایشات هورمونی به منظور چک کردن سطوح هورمن‌های تخمدان، هورمونهای تیروئیدی و نیز هورمونهای غده هیپیوفیزی صورت می‌گیرند.
• تست‌های مربوط به تخمدان:
معمولاً این تست‌ها به منظور تعیین میزان کارایی تخمک رها شده بعد از تخمک گذاری انجام میشوند. معمولاً انجام این تست‌ها در اوایل سیکل دوران عادت ماهانه شروع میشود.
• تست‌های ژنتیکی:
تست‌های ژنتیکی به منظور تعیین هر نوع نارسایی ژنتیکی احتمالی انجام میشوند.
• تست اولتراسوند (فراصوت) لگن:
این تست نیز در جهت تعیین بیماریهای مربوط به لولههای فالوپ و رحم انجام میگیرد.
لازم به ذکر است که نیازی به انجام همه تست‌های ذکر شده در قبل از تشخیص علت ناباروری نیست. تست انتخابی و ترتیب آنها بستگی به توافق ایجاد شده در جلسات ویزیت بین شما و پزشکتان دارد.
درمان دارویی
درمان ناباروری بستگی به علت ناباروری، مدت زمان نابارور بودن، سن والدین و بسیاری ترجیحات شخصی دارد. برخی علتهای ناباروری قابل درمان نیستند. به هرجهت امکان باردار شدن یک خانم از طریق تکنولوژی و فرایندهای مرتبط به تولیدمثل وجود دارد.
درمان برای هر دو نفر (زوجین)
روشهای زیر برای زن یا مرد و یا هر دوی آنها استفاده میشوند:
تعداد آمیزش‌های خود را افزایش دهند. داشتن ۲ تا ۳ بار آمیزش جنسی احتمال باروری را افزایش میدهد. به هر جهت تعداد انزال‌های بیشتر میتواند از تعداد اسپرمها نیز بکاهد. اسپرم در دستگاه تناسلی زنان تا ۷۲ ساعت مقاومت میکند و یک تخمک نیز میتواند تا ۲۴ ساعت بعد از تخمک گذاری بارور باقی بماند.
درمانهای مربوط به زنان
اصلیترین درمان برای زنان نابارور که به دلیل اختلالات در تخمک گذاری دچار ناباروری شده‌اند، مصرف داروهای باروری می‌باشد. این داروها تخمک گذاری را تنظیم میکنند و یا منجر به تحریک تخمک گذاری میشوند. به طور کلی آنها مشابه هورمونهای طبیعی مثل LHوFSH عمل میکنند و روند تخمک گذاری را فعال می‌نمایند. داروهای معمول باروری عبارتند از:
• کلومیفن (کلومید، سروفن):
این دارو به صورت خوراکی استفاده میشود و در زنانی که دچار سندرم تخمدان پلی کیستیک و یا دیگر نارسایی‌های تخمدانی هستند، تخمک گذاری را تحریک میکنند. این دارو منجر به رهاسازی هورمونهای LH وFSHاز غده هیپوفیز میشوند و این دو هورمون نیز باعث رشد فولیکول تخمدانی یعنی فولیکولی که حاوی تخمک است، میشوند.
• گنادوتروپین‌های یائسگی انسانی یا hMG (رپروکسن):
این داروی تزریقی برای زنانی استفاده میشود که به خودی خود به دلیل نارسایی غده هیپوفیزی تخمک گذاری ندارند. برخلاف داروی کلومیفن که غده هیپوفیز را تحریک میکند، این دارو و دیگر گنادوتروپین‌ها به طور مستقیم تخمدانها را تحریک میکنند. این دارو شامل هر دو هورمون LH وFSHمی باشد.
• هورمون تحریک کننده فولیکول یا FSH (براول، گنال F):
عملکرد FSHتحریک تخمدانها به منظور رشد و بالغ شدن فولیکول‌ها ی حاوی تخمک می‌باشد.
• گنادوتروپین‌های جنین انسانی یا HCG (اویدرل، پرگنیل):
این دارو در ترکیب با کلومیفن، HMGو FSHاستفاده میشود. این دارو فولیکول را تحریک به رهاسازی تخمک میکند.
• آنالوگ هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (Gn-RH):
این درمان برای زنانی با سیکلهای نامنظم تخمدانی و یا زنانی که تخمک گذاری نابالغی را قبل از رسیدن کامل فولیکول دارند، استفاده میشود. آنالوگ‌های GN-RHبه طور پیوسته GN-RHرا به غده هیپوفیز تحویل میدهند و در این حالت تولید هورمونی تغییر می‌یابد؛ در نتیجه پزشک توانسته است منجر به رشد فولیکولی از طریق FSHشود.
• مهار کننده‌های آروماتاز (آروماتاز آنزیمی است که تبدیل تستوسترون را به ترکیب آروماتیک استرادیول تسریع میکند):
این دسته از داروها که شامل لتروزول (فمارا) و آناسترازول (آریمیدکس) هستند در درمان سرطان پیشرفته سینه به کار می‌روند. گاهی اوقات پزشکان این دارو را برای زنانی که تخمک گذاری ندارند و به درمان کلومیفن سیترات نیز پاسخ نداده‌اند، به کار می‌برند. لتروزول توسط سازمان غذا و دارو به عنوان دارویی برای ایجاد تخمک گذاری تایید نشده است. داروسازان به پزشکان اخطار داده‌اند که از این داروی برای هدف درمان ناباروری استفاده نکنند چراکه عوارض جانبی مضری را به همراه دارد. این اثرات جانبی عبارتند از نارسایی‌های مادرزادی و سقط جنین.
• متفورمین (گلوکوفاژ):
این داروی خوارکی برای زیاد کردن میزان تخمک گذاری استفاده میشود. این دارو زمانی استفاده میشود که مقاومت به انسولین، علت شناخته شده ناباروری باشد. مقاومت به انسولین در توسعه سندرم تخمدان پلی کیستیک نقش دارد.
• بروموکریپتین (پارلودل):
این دارو برای زنانی استفاده میشود که به دلیل سطوح افزایش یافته پرولاکتین سیکلهای تخمک گذاری نامنظمی دارند؛ پرولاکتین هورمونی است که در زنان شیرده باعث تولید شیر میشود. بروموکریپتین تولید هورمون پرولاکتین را مهار میکند.
داروهای باروری و خطر حاملگی‌های چند قلویی:
داروهای تزریقی باروری احتمال تولدهای چند قلوزایی را افزایش میدهند داروهای خوراکی باروری مانند کلومید، احتمال چند قلوزایی را در حد کمتری افزایش میدهند. استفاده از این داروها نیاز به کنترل دقیق از طریق آزمایشات خون، آزمایشات هورمونی و اندازه گیری‌های اولتراسوند سایز فولیکول تخمدان دارد.
به طور کلی، هرچه تعداد جنینها بیشتر باشد، ریسک نوزاد نارس و درد زایمانی بیشتر است. نوزادان نارس در معرض ریسک بیشتر مشکلات و بیماریهای مختلف هستند. این ریسک‌ها در سه قلو بیشتر از دو قلو‌ها و حاملگی‌های تک نوزادی است. ریسک حاملگی‌های چند قلویی میتواند کاهش یابد چنانچه خانمی برای راه اندازی تخمک گذاری به تزریق HCGنیاز داشته باشد، و آزمون‌های اولتراسوند نشان دهند که تعداد زیادی فولیکول بهبود یافته‌اند، در این حالت است که این خانم و پزشک وی میتوانند تصمیم بگیرند که تزریق HCGرا محدود و یا قطع کنند. به هر جهت برای بسیاری از زوجها، میل و علاقه به بچه دار شدن بر نگرانی بارداری چندقلویی غالب است.
زمانی که چندین جنین در یک بارداری به وجود می‌آیند، برداشت یک یا تعداد بیشتری از جنینها (کاهش بارداری چندقلویی) میتواند شرایط بهتری را برای جنین‌های بقایافته ایجاد کند. این کار مشکلات احساسی جدی‌ای را برای بسیاری از افراد به وجود میآورد. چنانچه شما و همسرتان می‌بایستی تحت درمان با داروهای باروری قرار گیرید، بهتر است قبل از شروع درمان در رابطه با امکان فوق الذکر با پزشک خود مشاوره داشته باشید.
جراحی
برحسب علت، جراحی نیز میتواند یکی از راه‌های درمان ناباروری باشد. مسدود شدن لولههای فالوپ و یا دیگر مشکلات مربوط به لولههای فالوپ را میتوان از طریق جراحی اصلاح نمود. از طریق تکنیک‌های لاپارسکوپی میتوان عمل‌های بسیار ظریف و حساسی را در لولههای فالوپ انجام داد.
معمولاً درمان ناباروری که علت آن آندومتریوز باشد، کار دشواری است. اگرچه هورمون‌هایی که در قرص‌های ضدبارداری یافت میشوند، در درمان التهاب آندوم‌تر و از بین بردن درد موثر هستند، ولی در درمان ناباروری کاربردی نداشته‌اند. چنانچه شما مبتلا به آندومتریوز هستید، پزشک شما از درمان تخمک گذاری برای شما استفاده خواهد کرد یعنی از داروهایی که منجر به تحریک و تنظیم تخمک گذاری میشوند و یا اینکه از تخمک گذاری خارج از رحم استفاده خواهد کرد یعنی تخمک و اسپرم در آزمایشگاه ترکیب شده و نهایتاً تخم حاصله به درون رحم منتقل میشود.
تکنولوژی تولید مثل کمکی (ART)
ART انقلابی در درمان ناباروری است. در ایالات متحده سالانه هزاران کودک در نتیجه ARTبه دنیا می‌آیند. پیشرفتهای پزشکی بسیاری از زوجها را قادر به داشتن کودک بیولوژیک خودشان کرده است. تیم ARTکه کمک به بچه دار شدن زوجهای نابارور میکنند عبارتند از: پزشک، روان‌شناس، متخصص جنین‌شناسی، تکنیسین آزمایشگاه و پرستار.
معمول‌ترین اشکال ARTعبارتند از:
• باروری خارج از رحم (IVF):
IVFیکی از موثرین اشکال ARTمی باشد. در این فرایند تخمک بالغ را از طرف خانم برداشته و آن را با اسپرم مرد در ظرفی در آزمایشگاه بارور میکنند و جنین حاصله را ۳ تا ۵ روز بعد از بارور شدن در رحم مادر جایگذاری میکنند. زمانیکه هر دو لوله فالوپ مسدود شده باشند، IVFپیشنهاد میشود. این درمان در بسیاری از شرایط دیگر نیز استفاده میشود من جمله آندومتریوز، ناباروری ناشناخته، ناباروی به علت فاکتورهایی از طرف مرد و نارسایی‌های تخمک گذاری. IVF احتمال چندقلو زایی را افزایش میدهد چراکه معمولاً چندین تخم بارور شده در بافت رحم جایگذاری میشوند. همچنین در IVF نیاز به تست‌های مکرر خون و تزریق روزانه هورمونها می‌باشد.
• برنامه کمکی به نام Assisted Hatching:
این تکنیک کمک به جایگذاری جنین در لایههای رحمی میکند.
ART در شرایط زیر بهتر عمل میکند:
زمانی که خانم رحم سالمی دارد، به خوبی به داروهای باروری پاسخ میدهد، به صورت طبیعی تخمک گذاری دارد و یا شرایط خوبی دارد و میتواند به خوبی از تخمک اهدا شده استفاده کند. در این تکنیک مرد باید اسپرم سالم داشته باشد و یا اینکه باید اسپرم اهدا شده از فرد دیگر موجود باشد. درصد موفقیت ART بعد از سن ۳۵ سالگی کاهش می‌یابد.
عوارض درمان
عوارض خاصی با درمان ناباروری به وجود می‌آیند. این عوارض عبارتند از:
حاملگی چند قلویی:
بیشترین و معمول‌ترین عارضه در درمان با ARTحاملگی چند قلویی است. کمیت جنین‌های نگهداشته شده و بالغ شدن آنها و نهایتاً متولد شدن آنها، تصمیمی است که توسط زوجها گرفته میشود. چنانچه چندین جنین در طی لقاح به وجود آمده باشند، برداشت یک یا چند تا از آنها امکان پذیر است (کاهش بارداری چندقلویی)؛ بدین شکل احتمال بقا برای جنین‌های باقی مانده افزایش می‌یابد.
سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS):
در صورت تحریک بیش از حد، تخمدانها بزرگ میشوند و منجر به درد و نفخ می‌گردند. معمولاً علائم خفیف و متوسط این سندرم نیاز یه درمان ندارند و از بین می‌روند اگرچه بارداری میتواند بهبودی این علائم را به تاخیر بیاندازد. ندرتاً تجمع آب در حفره شکمی و قفسه سینه باعث تورم شکمی و تنگی نفس میشود. این تجمع آب میتواند حجم خونی را کاهش داده و فشار خون کاهش یابد. موارد شدید این سندرم نیاز به درمان فوری و اورژانسی دارند. زنان جوان و کسانی که مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند نسبت به بقیه در معرض بالاتر خطرسندرم OHSSهستند.
خون ریزی یا عفونت:
همچون هر فرایند تهاجمی دیگری، در درمانهای ناباروری وتکنولوژی‌های مربوط به آن نیز خطر خونریزی و ناباروری وجود دارد.
وزن کم هنگام تولد:
بالا‌ترین درصد خطر وزن کم هنگام تولد به حاملگی‌های چند قلویی مربوط میشود. در تولد تک نوزادی نیز بالا‌ترین خطر وزن کم تولد به درمان از طریق ARTمربوط میشود.
نارسایی‌های مادرزادی:
امکان ارتباط بین نارسایی‌های مادرزادی با ARTوجود دارد. به تحقیقات بیشتری برای تایید این ارتباط نیاز می‌باشد. اگر تصمیم به دنبال کردن این درمان دارید، این فاکتور را نیز بسنجید. تاکنون ARTموفق‌ترین درمان افزایش باروری بوده است.
• گنادوتروپین جفتی (CHORIONIC GONADOTROPHIN (HCG)
• کلومیفن (CLOMIPHEN CITRATE)
• منوتروپین‌ها (MENOTROPINS (HMG)
تغییر شیوه زندگی
پشتیبانی، حمایت و سازگاری
سازش و سازگاری با ناباروری کار دشواری است. ناباروری مقوله مبهمی است؛ شما نمی‌توانید پیش بینی کنید این پروسه چقدر طول می‌کشد و یا چه نتیجه‌ای به دنبال دارد. الزاماً با تلاش سخت کوشانه افراد ناباروری بر طرف نمی‌گردد. بار احساسی تحمیلی بر زوجها مسئله مهمی است و باید مورد توجه قرار گیرد و معمولاً برنامه ریزی برای مرحله سازش و سازگاری میتواند کمک کننده باشد.
برنامه ریزی برای ناراحتی‌ها و سختی‌های احساسی:
تصمیم بگیرید که چه نوع درمان و فرایندی تا چه زمان برای شما و همسرتان قابل قبول است و سعی کنید حد نهایی آن را برای خود تعیین کنید. درمانهای ناباروری هزینههای بالایی دارند و معمولاً تحت پوشش بیمه نیستند و بارداری موفق به تلاش‌های تکرار شده بستگی دارد. برخی از زوجها تمرکز زیادی بر درمان دارند و فرایند‌ها و درمانهای باروری را تاز زمانیکه از لحاظ احساسی و مادی تهی شوند ادامه میدهند.
انتخاب‌های دیگری هم وجود دارند، آنها را در نظر بگیرید.
انتخاب‌های دیگر را تعیین کنید و در ابتدای فرایند درمان آنها را نیز در نظر بگیرید انتخاب‌هایی مانند: سرپرستی کودکان پرورشگاهی، قبول تخمک و اسپرم دهنده از فرد دیگر، و یا حتی نداشتن بچه در زندگی. در این صورت از میزان استرس خود در طول درمان می‌کاهید و در صورت شکست درمان احساس ناامیدی کمتری خواهید داشت.
در رابطه با احساسات خود صحبت کنید و آنها را با نزدیکان خود درمیان بگذارید.
محل انجمن‌های مشاوره و گروه‌های حمایت کننده را تعیین کرده و از آنها قبل و بعد از درمان کمک بگیرید؛ بدین نحو آنها در تحمل فرایند و آسان ساختن تحمل نتیجه شکست درمان به شما کمک خواهند کرد.
مدیریت استرس احساسی در طول درمان
• طب سوزنی.
نشان داده شده است که این درمان سنتی استرس را کاهش داده و خوش بینی را در طول IVFافزایش میدهد. با وجودی که طب سوزنی اثری بر احتمال بارداری ندارد ولیکن مسیر فرایند درمان را برای شما لذت بخش می‌سازد.
• به آرامش رسیدن و ریلکسیشن را تمرین کنید.
درمانهای ذهنی رفتاری که از متدهایی شامل آموزش ریلکسیشن و مدیرت استرس استفاده میکنند، ارتباط مستقیمی با میزان بالاتر بارداری دارند.
• احساسات خود را ابراز کنید.
به جای اینکه در تنهایی احساس گناه یا احساس عصبانیت کنید، با دیگران در ارتباط باشید.
• با کسانی که به آنها علاقه مندید، در اتباط باشید.
صحبت کردن با همسر، خانواده و دوستان میتواند بسیار سودمند باشد. معمولاً بهترین حمایت‌ها از طرف افرادی است که به شما نزدیک هستند و شما را دوست دارند.
مدیریت اثرات احساسی نتیجه کار
نتیجه درمان ناباروریتان هرچه باشد، شما با مشکلات روحی روبه رو خواهید شد. چنانچه اثرات هر یک از این نتایج برای شما و یا همسرتان بسیار سنگین است، به دنبال کمک‌های تخصصی باشید:
شکست:
استرسِ شکست میتواند حتی در قوی‌ترین و عاشقانه‌ترین روابط نیز مخرب باشد. این اثر مخرب در افرادی که خود را برای رویارویی با نتیجه شکست آماده کردهاند نیز اتفاق میافتد. پاسخ‌های احساسی معمول عبارتند از: عصبانیت، احساس گناه، شوکه شدن، مشکلات عزت نفس، مشکلات جنسی و مشکلات زناشویی.
موفقیت:
چنانچه درمان موفقیت آمیز نیز باشد، تجربه استرس و ترس از شکست در طول بارداری وجود دارند. چنانچه تاریخچه افسردگی و اضطراب در شما وجود دارد، بعد از تولد نوزادتان در معرض ابتلای مجدد به این مشکلات هستید.
چندقلو زایی:
بارداری موفقی که منتج به چندفلوزایی میشود، خود مولد مشکلات جدید و استرس احساسی هم در طول بارداری و هم بعد از زایمان است.
پیشگیری
بیشتر انواع ناباروریها در آقایان قابل پیشگیری نیستند. به هر جهت از مصرف دارو، دخانیات و مصرف بیش از حد الکل اجتناب نمایید. همچنین دمای بالا نیز میتواند تولید اسپرم و توانایی حرکت آن را تحت تاثیر قرار بدهد. اگرچه معمولاً این اثرگذری و موقتی است ولیکن بهتر است از وان حمام داغ و حمام بخار اجتناب نمایید.
اگر شما آقایی هستید که همچنان مطمئن نیست آیا در آینده قصد پدر شدن دارد، وازکتومی را که راهی برای عقیم شدن دائمی است، انتخاب نکنید. اگرچه امکان برگشت این شرایط از طریق جراحی وجود دارد ولیکن در این صورت خطراتی به دنبال دارد که میتوانند از طرق دیگر باروری را تحت تاثیر قرار دهند.
روشهای زنانه برای افزایش احتمال باروری
• در حد اعتدال ورزش کنید.
ورزش منظم بسیار حائز اهمیت است. اما چنانچه شما بسیار شدید ورزش می‌کنید طوریکه پریود منظمی ندارید و یا پریود شما قطع شده است، باروری شما تحت تاثیر قرار گرفته است.
• از اضافه وزن و یا کمبود وزن دوری کنید.
اضافه وزن و یا کمبود وزن ترشح هورمونهای شما را تحت تاثیر قرار میدهند و منجر به ناباروری میشوند.
• از مصرف الکل و دخانیات اجتناب نمایید.
این مواد توانایی شما برای باردار شدن را کاهش میدهند و شما را از داشتن یک بارداری سالم محروم میکنند. الکل نخورید و استعمال دخانیات را کنار بگذارید. از داروها و مواد غیر مجاز مانند ماری جوانا و کوکائین اجتناب نمایید.
• دریافت کافئین را محدود کنید.
خانم‌هایی که قصد باردار شدن دارند باید دریافت کافئین خود را به کمتر از ۲۰۰ میلی گرم در روز محدود کنند (یعنی یک یا دو فنجان قهوه)
• دریافت دارو را محدود کنید.
مصرف هر دو نوع داروی تجویزی و غیر تجویزی میتواند احتمال باردار شدن و یا حفظ بارداری را کاهش دهد. پزشک خود را از هر نوع دارویی که به طور منظم دریافت می‌کرده‌اند، مطلع سازید. (زیست بوم به نقل از رژیم درمانی نوین)
تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه انجام شده که از میان آنها میتوان به تحقیقات انجمن طب تولیدمثل ایتالیا اشاره کرد که در تحقیقاتش زندگیشهرنشینی و قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا ناشی از رفت و آمد خودروها را در سطح شهر از جمله دلایل کاهش و ضعف اسپرم مردان برای باروری معرفی کردهاند. آنها زندگی شهری و بیتحرکی شدید و چاقی را از مهمترین عوامل آسیب رساندن به سلولهای جنسی مردانه میدانند. 
در این شرایط در صورت احراز ضرورت درمان به روش جایگزین مرکز درمانی برای انتخاب اهداکنندگان و دریافتکنندگان شرایطی را در نظر میگیرد که در صورت برآورده شدن آنها مشاوره نهایی برای انجام کار با متخصصان رشته‌های مختلف زنان زایمان، جنین شناسی، آندرولوژی، غدد، داخلی، ژنتیک، عفونی و روانپزشکی انجام میگیرد. 
دبیر علمی سمینار بررسی علل ناباروری از شیوع یک بیماری نازایی در کشور خبر داد و در ادامه دلایل و راهکارها در این زمینه را عنوان کرد و گفت: در سمینار یک‌روزه "آندومتریوز" به این مسائل پرداخته میشود.