چکیده
قاعده «امر بین الأمرین» برای نخستین بار از جانب امام ششم شیعیان در حلّ رابطه اعمال اختیاری انسان و تقدیر خداوند صادر و میان اصحاب امامان معروف گردید؛ اما تبیین این قاعده همواره درمیان اصحاب امامان مورد توجه و سؤال بوده است. آنان همواره در پی دریافت تبیین عقلی از سوی امامان بودهاند. اگر چه قاعده «امر بین الأمرین» در نفی جبر و تفویض راهیمیانه گشود، اما این قاعده نیاز به تبیین چگونگی انجام فعل خاصی در رابطه با اراده الهی و اراده انسان دارد.1. مقدمه
چگونه دو اصل قدرت و اراده مطلق الهی با قدرت و اراده آزاد انسان هم سازند؟ این پرسش به لحاظ تاریخی اولین بار در متن و بافت دین رخ نمایاند و از مسائل مهمی است که همواره ذهن متکلمان مسلمان را به خود متوجه ساخته است. نقطه نهایی این مسئله در رابطه با اراده الهی و افعال اختیاری انسان قرار دارد. اگر همه چیز در اختیار اراده خداوند است، پس انسان قادر به تغییر نخواهد بود و اگر نتوانیم تغییری ایجاد کنیم، پس مختار نیستیم، مگر این که خداوند اراده و قدرت انجام فعل را به ما واگذار کرده باشد. مسئله مورد اختلاف از نیز دقیقتر است و آن این که هنگام وقوع فعل اختیاری، آیا انسان با قدرت و اراده خود و به طور مستقل، آن فعل را انجام میدهد، یا خداوند قدرت و اراده را در ما ایجادمی کند و فعل با قدرت و اراده الهی انجام میپذیرد و یا این که امر دیگری در کار است.2. أمر بین الأمرین و تبیینهای فلسفی و عرفانی
هیچ یک از دو مکتب فکری جبر و تفویض نتوانست بر نظر طرف مقابل چیره گردد. ورود خلافتهای اموی و عباسی به این نزاع کلامی، بر حساسیت و درگیری پیروان آن دو نیز دامن زد و هم چنان مسئله را لاینحل باقی گذاشت. پیشوایان شیعه که همواره بر صیانت از شیعیان و عقاید آنان همت داشتند، علاوه بر دور نگاه داشتن شیعیان از این درگیریها راهی بین جبر واختیار برای پیروان شان گشودند.الف - تبیین فلسفی
ابن سینا در پاسخ به این پرسش که «آیا انسان در افعال خویش مجبور است، یا افعال اختیاری انسان به وی تفویض شده است و از سیطره قدرت و مشیت الهی خارج است؟» چنین میگوید:ب- تبیین عرفانی
از دیدگاه عرفان، با پذیرش وحدت شخصیه وجود، امکان تبیین اصل علّیت وجود ندارد و اصل علیت و کثرت وجود که از مبانی نظری فلاسفه است، مخدوش میگردد. هم چنین در این صورت، فاعلیت قریب و بعید و فاعلیت طولی نیز توجیه صحیحی از واقع نخواهد داشت. عبدالرحمان جامی در مورد دیدگاه عارفان چنین میگوید:3. تحلیل الأمر بین الامرین» در روایات رضوی
درمیان پیشوایان معصوم شیعه، امام هشتم (علیه السلام) در موضوع جبر و تفویض و تحلیل «أمر بین الأمرین» از جایگاه ویژهای در تاریخ کلام شیعه برخوردار است، چرا که روایات امام رضا (علیه السلام) در تحلیل و تبیین نظر شیعه در مورد رابطه اختیار انسان با قدرت و اراده الهی، نهاییترین تبیینها را به نمایش گذاشته است. در حقیقت همانگونه که بسیاری از نظریههای کلامی شیعه مانند نظریه امامت، در دوران امام رضا (علیه السلام) به بلوغ خود دست یافت، در مورد رابطه افعال انسان با قدرت مطلق الهی نیز در دوره امام هشتم، بلوغ و گسترش این مباحث دیده میشود، چرا که به پشتوانه بیش از یک قرن تلاش امامان در ارتقای فرهنگ شیعی، اصحاب امامان درمسائل کلامی از دقت و تیزبینی خاصی بهرهمند گشتند و با موشکافی مسائل کلامی را پیگیری میکردند. از این رو میتوان آخرین تحلیلها و تبیینها از دیدگاه امامان در مورد مسئله جبر و تفویض را در آثار عالم آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) جست. به همین دلیل تحلیلهای امام از رابطه افعال اختیاری انسان و قدرت و اراده الهی، نه پیش از آن حضرت سابقه داشته است و نه پس از امام هشتم تحلیل جدیدی از آن به چشم میخورد، به گونهای که امامان پس از آن حضرت نیز در این موضوع از همان تحلیلها در پاسخ به اصحاب خود بهره میبرند.الف -اصل رضوی در تبیین «امر بین الأمرین»
اگر چه در روایت گذشته، امام رضا (علیه السلام) تبیینی تشریعی از أمر بین الأمرین ارائه فرمود، اما تبیین تکوینی از رابطه اراده الهی و افعال اختیاری انسان نیز در روایات آن حضرت مورد غفلت واقع نگردیده است. در روایتی امام برای حل این مشکل، اصلی را بیان میدارد که بر اساس آن، نوعی جدید از رابطه میان افعال اختیاری انسان و اراده الهی تبیین میگردد:ب- تحلیل مالکیت دوسویه خدا وانسان
آیا مراد از عبارت «هُوَ المَالِک لِمَا مَلَّکَهُم» شراکت در مالکیت و قدرت بر انجام فعل است، به صورتی که هر یک از خدا وانسان، قدرت بر انجام فعل داشته باشند؟ به طور قطع، قدرت و اراده انسان، قدرت و ارادهای مستقل از قدرت و اراده خداوند نیست، بلکه تابعی از آن است، اما آیا در این صورت فعل را باید به خداوند نسبت دهیم؟نتیجهگیری
رابطه افعال اختیاری انسان و اراده الهی در نهایت به رابطه قدرت و اراده انسان و قدرت و اراده الهی باز میگردد. این رابطه را میتوان به دو صورت تشریعی و تکوینی تصویر کرد. روایات أمر بین الأمرین هر دو صورت را مورد تحلیل قرار دادهاند. اراده تشریعی خداوند در طاعت، با امر به فعل و رضایت بر انجام آن حاصلمیگردد. اما اراده تشریعی خداوند در معصیت، نهی از فعل و عذاب و خذلان است.پینوشتها:
1. علامه حلی، کشف المراد، ص 308؛ دغیم، سمیح، موسوعة مصطلحات الامام الفخر الرازی، ص 616.
2. همان؛ طوسی خواجه نصیر، تلخیص المحصل، ص 325.
3. میرداماد محمدباقر، مصنفاتمیرداماد، ص 226؛ خواجه نصیرالدین طوسی، همان. برای توضیحات بیشتر، ر.ک: علامه حلی، معارج الفهم، ص 408 و 409؛ همو، کشف الفوائد، ص 60-62.
4. الکافی، ج1، ص 389.
5. ابن سینا، التعلیقات، ص 53. مانند همین کلام را میرداماد در کتاب القبسات ص 444 آورده است. هم چنین ملاصدرا نیز به همین نظر اعتقاد دارد ر.ک: الحکمة المتعالیه فی الأسفار العقلیة الأربعه، ج6، ص 312).
6. این سخن، توضیح عبارت معروف فلاسفه است که: «الوجوب بالاختیار لاینافی الاختیار». برای مطالعه بیشتر ر. ک: میرداماد، القبسات، ص 54 و 472؛ ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ج6، ص 349؛ خواجه نصیرالدین طوسی، تلخیصالمحصل، ص 445.
7. برای توضیح بیشتر ر.ک: مرتضی مطهری، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج3، ص 86-99.
8. مرتضی مطهری، همان، ص 174.
9. ملاصدرا، الحکمة المتعالیة، ج6، ص 373؛ مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، ص 274.
10. عبدالرحمان جامی، الدرة الفاخرة، ص 221.
11. اعیان ثابته در اصطلاح سالکان، صور اسمای الهی را گویند که صور معقوله در علم حقاند و اعیان ثابته دو اعتبار دارند: یکی آن که صور اسماءاند؛ دوم آن که حقایق اعیان خارجیاند (سید جعفر سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ج1، ص 247).
12. کلینی، الکافی، ج1، ص 382؛ صدوق، عیون أخبار الرضا (علیه السلام)، ج1، ص 143.
13. علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج2، ص 309؛ حسین بن محمدبن حسن بن نصر حلوانی، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، ص 131.
14. صدوق، عیون أخبار الرضا (علیه السلام)، ج1، ص 124.
15. فضای تشریعی به معنای حکم خداوند به احکام شرعی و هم چنین حکم خداوند به این است که انسانها به کیفر و پاداشی که به دلیل اعمالشان مستحق آناند، برسند. دراین باره، ر.ک: رضا برنجکار، کلام و عقاید، ص 157.
16. صدوق، توحید، ص 361؛ همو، عیون أخبارالرضا (علیه السلام)، ج1، ص 144؛ علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، ج2، ص 289؛ حسن بن سلیمان حلی، مختصر البصائر، ص 351 و 352؛ مفید، الاختصاص، ص 195.
17. ابن شعبه حرانی، تحفالعقول، ص 231.
«در تاریخ روانکاوی، از همان آغاز، مفهومِ کشاکش میان نیروهای روانی در انسان، برانگیختهی تنش یا تشویشی ادامه ...
رد پای ادیپ در بوف کوربوف کور صادق هدایت از عقدهی ادیپی بینصیب نمانده است. آقای محمدعلی همایون کاتوزیان در نقد چنین نظری ادامه ...
عقیدهی ادیپی در ادب و هنراگر عقدهی ادیپ، به اعتقاد بسیاری، جهانشمول است، پس طبیعتاً باید نشانش در بسیاری از آثار ادبی و هنری ادامه ...
عقدهی ادیپی و دریافتهای گوناگون آنعقدهی ادیپ، که بزرگترین کشفِ فروید و سنگ پایهی روانکاوی محسوب است، در قاموس روانکاوی فرویدی، دلبستگی ادامه ...
مروری بر حقوق زن در ایرانحقوق زن، مبحثی مهم با گسترهی وسیع شاملِ حقوق خصوصی و عمومی زنان است. حقوق زن در حوزهی خصوصی ناظر به ادامه ...
مروری بر حقوق خانواده در کشورهای اسلامیحقوق خانواده، شاخهای از حقوق مدنی است که به مقررات و قواعد شکلگیری، تداوم و انحلال خانواده میپردازد. ادامه ...
مروری بر مالکیت فکری (حقوق معنوی) در ایرانحقوق مالکیت فکری (حقوق معنوی)، اصطلاحی حقوقی به معنای حقوق شناخته شده برای پدیدآورندهی هرگونه اثر فکری ادامه ...
حقوق اقلیتهای مسلمان در کشورهای غیراسلامیبر پایهی گزارش اجلاس 1980 سازمان کنفرانس اسلامی، حدود یک سوم از مسلمانان جهان در کشورهای غیر عضو این ادامه ...
حقوق اقلیتهای دینی در قوانین ایرانتا پیش از پیروزی انقلاب مشروطه در 1285ش، وضع حقوقی اقلیتهای دینی، همچون سایر مردم، بیشتر تابع مشی سیاسی ادامه ...
رزق ما با پای مهمان میرسد در خوان ما *** میزبان ما است هر کس میشود مهمان ما
چکیده
موضوع سرمایه و انباشتن آن در جامعهی بشری از جمله مشکلات ویرانگر در همهی اعصار بوده است. امروزه به واسطهی ابزارهای جدید، محاسبههای رایانهای، ماشینی شدن ابزارهای تولید و مصرف، دامنهی تخریب و تأثیرگذاری این بیماری بزرگ اجتماعی، بسیار عمیقتر شده است. از رهاوردهای شوم آن میتوان به جنگها و نابسامانیهای گسترده در ابعاد اجتماعی که از طریق انباشتن سرمایه و ایجاد نظام سرمایهداری است، اشاره کرد. در این نوشتار که به روش توصیفی - تحلیلی سامان یافته، سعی شده تا نظام سرمایهداری و تکاثرگرایی که از جهت مفهومی، مصداقی و کاربرد قرآنی، همان فزونطلبی، برتریجویی و پیشی گرفتن از دیگران در اندوختن مال است، در سیرهی قولی و فعلی امام رضا (علیهالسلام)، با معیارها و ملاکهای تکاثر به طور عام و تکاثرگرایی و آثار مادی و معنوی آن بررسی شود. واکاوی سیره و روایتهای رضوی نشان میدهد اصالت دادن به مالکیت انسان، انحصار و احتکار و بینش غلط در کسب مال، از مهمترین معیار و ملاکهای تکاثر در آموزههای دینی است. از سوی دیگر، رباخواری، کمفروشی، استثمار و تجملگرایی، از آثار مادی و ترک کارهای خیر و گرایش به سودجویی، بیمسئولیتی و فراموش کردن آخرت نیز در شمار آثار معنوی تکاثر بر زندگی شمرده میشود.مقدمه
نظام سرمایهداری از طریق تکاثر توانسته زمام امور جامعه را برعهده گیرد و جایگاه اجتماعی خود را با زر و زور در میان اقشار مردم در دورههای زندگی بشری ارتقاء بخشد و حاکم بلامنازع مردم در این میان شود. در چنین نظامی، انسان، آزادی لازم و شایستهای در حیات مادی، معنوی و اعتقادی خود ندارد. عملکرد او فقط در چارچوبهایی ظاهر میشود که نظریه پردازان انسانگرا از قبل برای وی مقرّر کردهاند. این بدان معناست که انسان در نظام جدید بشری، به شیوهی نو در اسارت و یوغ نظام فکری، فرهنگی، عاطفی و مذهبی به سر میبرد. انسان در چنین نظامی، مسخ و از درون تهی میشود. این ضربهی سهمگین و جبرانناپذیر بر پیکرهی مقدس انسان الهی، بخشی از رهاورد نظام سرمایهداری جدید به شکل تکاثر است و برای نجات، راهی جز شناخت درست این پدیده و منشأ آن در بُعد انسانشناسی با توجه به معیارهای اصیل الهی در قرآن و روایتها وجود ندارد. از اینرو به بخشی از تعالیم امام رضا (علیهالسلام) - به عنوان مفسّر وحی - اشاره شده است.موضوعشناسی
موضوع سرمایه و ثروت، قلمروی زیادی دارد، یکی از آنها در جهانبینی توحیدی، تکاثر بوده که از مظاهر حیات مادی شمرده شده و تأثیر بسزایی بر سرنوشت انسان گذاشته است.1. سرمایه و ثروت در اسلام
در جهانبینی انسانی اسلام، اینکه فرد فقط به بُعد مادی بیندیشد و تمام سعی خود را به جمعآوری ثروت (تکاثر) معطوف دارد، مقبول نیست و بارها نسبت به کسانی که همهی همت خود را به زندگی مادی گره زدهاند، هشدار داده شده است. «أَفَرَأیْتَ الَّذِی کَفَرَ بِآیَاتِنَا وَقَالَ لَأُوتَیَنَ مَالاً وَوَلَداً؛ ای رسول، دیدی حال آن کس را که به آیات ما کافر شد و گفت: من البته مال و فرزند بسیار خواهم داشت» (مریم / 77).مفهومشناسی تکاثر
کلمهی تکاثر از ریشهی «کثره» نقیص «قله» ثلاثی مزید و از باب تفاعل است (ابن فارس 1404 ق، ج 5: 160)، بدین معنا که شخصی به دیگری فخر بفروشد که مال و فرزند بیشتری دارم (طباطبایی، 1390، ج 29: 288). واژهی «تکاثر» و «مکاثره» مترادف هستند و به معنای رقابت و پیشی گرفتن از دیگران در ثروتاندوزی است (راغب اصفهانی، 1412 ق: 703).1. کاربردهای قرآنی
واژهی تکاثر دو بار در قرآن کریم آمده است. در یک سوره (همزه / 1) بدون متعلق آمده و در دیگری (حدید / 20) با متعلق آن که اولاد و اموال ذکر شده است (صافی، 1418 ق، ج 27: 153). البته از نگاه قرآن، دامنه و گسترهی آن مربوط به مصادیقی (هلالی، 1405 ق، ج 2: 953) است که منجر به دوری از خداوند متعال میشود (نور / 37) و به دنبال آن سرکشی و طغیان فرد (علق / 7) سرلوحهی زندگی قرار گرفته و همیشه با نگاه کوتهبین خود، مال و اولاد را پشتوانهی خود میداند (سباء / 34). از این رو، لحن کلام چنین تفکری، بزرگداشت خود و نادیده گرفتن مقام و شأن خدا خواهد بود (کهف / 34)، در حالی که اینها در پیشگاه خداوند در روز حساب برای صاحب چنین تفکری منفعت ندارد (شعراء / 88).ملاک و معیارهای تکاثر
کسب ثروت از راه و روشهای غیرمعمول، مغایر آموزههای دینی و در حقیقت به عنوان یک ضد ارزش قلمداد شده است (مصباح الشریعة منسوب به جعفر بن محمد (علیهالسلام)، 1360: 38). تعلق انسان به اشیاء که باعث برهم زدن توازن ثروت در جوامع انسانی شده (مطهری، بیتا، ج 2: 107)، از عمدهترین عوامل انحطاط جامعهی انسانی است. باید دانست که دلیل این امر ریشه در جهانبینی نادرست بشر دارد، چون جهانبینی و نگرش افراد، ماهیت زندگی انسانی را شکل میدهد و همین امر نادرست، بر هدف، معنا و سبک زندگی تأثیر میگذارد.1. اصالت دادن به مالکیت انسان
در جهانبینیهای غیر الهی که مبنای آن بر اصالت نفع فرد (اصالت نفع) قرار دارد (ایروانی، 1391: 56)، همواره مالکیت به عنوان پدیدهای اثرگذار در طول تاریخ، خود را نشان داده است و توانسته منشأ بسیاری از فسادها و بیدادگریها در عرصهی اجتماعی باشد. دلیل اصلی این نقش محوری در مالکیت، به انسانِ کاملاً نیازمند برمیگردد، چون انسان، همیشه درصدد رفع نیازهای خود برآمده و به دنبال تأمین آرامش جسمی، مادی، روحی و روانی خود است.2. انحصار و احتکار
یکی از راههای افزایش بیرویهی ثروت، پدیدهی زشت احتکار و انحصار است. اقبال عدهای به این عمل، میتواند کمبود کاذبی پدید آورد، نرخهای اجناس و مایحتاج مردم را به طور ساختگی بالا برد و باعث افزایش ثروت آنان شود. کاربرد این معیار که بیشتر در جوامع با اقتصاد باز و آزاد جاری است، تمام جریان مؤلفههای اقتصادی را به سوی غایت معینی که سود بیشتر و انباشتن ثروت است، سوق میدهد. گرچه اسلام نیز، اصل را بر آزادی اقتصادی گذاشته است، ولی این آزادی تحت قیود و ارزشهای مورد نظر مکتب اسلام است و نه آزادی مطلق، که فضای هرج و مرج را در پیش روی فرصتطلبان قرار میدهد. دستور اکید خداوند در آیهی هفتم سورهی حشر به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) این است که ثروت به دست آمده از جنگ را بین صحابهی مهاجر و انصار خود تقسیم کند تا ثروت فقط در دست ثروتمندان قرار نگیرد.3. بینش غلط در کسب مال
از جمله عواملی که منجر به تکاثر و انباشتن سرمایه میشود، نوع نگرش و شناخت فرد نسبت به زندگی فعلی و آیندهی اوست. وقتی انسان به هر بهانهای، خود را از نظام منسجم و منظم مکتب الهی رها کند، در حقیقت سرنوشت خود را در اختیار نظامی افسارگسیخته و حریص قرار داده است. از این رو، در این مسیر به هر روشی برای رسیدن به هدف که کسب سرمایه است، چنگ میزند.تکاثرگرایی و تأثیر آن بر زندگی در بیان امام رضا (علیهالسلام)
یکی از امتیازهای هر نظام اقتصادی، توانایی آن در تعدیل ثروت و مؤلفههای اقتصادی است. نظام اقتصادی که زندگی بشر را شکل میدهد، به مثابه ارگانیسمی دارای حیات، فعالیت میکند. گاه و بیگاه این پیکر نیز مانند بدن انسان در معرض نوسانها و حوادث ناگهانی و مختلف قرار میگیرد. اهمیت و ارزش یک نظام، زمانی روشن میشود که بتواند در مقابل تمام شوکهای مادی و معنوی، مقاومت کند و خود را با شرایط و مقتضیات پیش آمده، تطبیق دهد. از این رو طبق باور برگرفته از قرآن و مجموعه آموزههای معصومان (علیهمالسلام)، بهترین نظام اقتصادی که میتواند در حوزههای مختلف برای جامعهی بشری تعدیل و اعتدال ایجاد کند، نظام اقتصادی اسلام است. در این بخش به یکی از پدیدههای جاری، یعنی تکاثر و تأثیر آن از بُعد مادی و معنوی بر زندگی از منظر امام رضا (علیهالسلام) پرداخته میشود.1. آثار مادی تکاثر بر زندگی
توجه به مادیت و افزونطلبی، به طور غریزی در انسان وجود دارد (4) (عادیات / 8). این ویژگی در طول تاریخ توانسته است افراد زیادی را سرگرم خود کند و آنان را از هدف متعالی دور سازد. قرآن کریم در این باره به شعار بنیاسرائیل اشاره دارد آنجا که میفرماید:رباخواری
روحیهی تکاثر، انباشتن ثروت و دامن زدن به آن، باعث میشود که فرد برای رسیدن به این هدف سرمایهی خود را از راههای مختلف به کار گیرد. اسلام در حالی که از احتکار، گنج کردن پول و راکد گذاردن آن جلوگیری میکند، بهرهکشی به وسیلهی پول از طریق رباخواری را نیز ممنوع کرده است (نساء / 161). نکوهش رباخواری و توصیه به پرداخت حقوق واجب، از جمله زکات (روم / 39)، وعدهی عذاب به یهودیان کافر به خاطر کردار رباخواری (آل عمران / 130) و اعلام جنگ با خدا و رسولش (بقره / 278) همه نشان از پیامدهای زشت این عمل دارد.کمفروشی و استثمار
از دیگر مشخصات روحیهی افراد افزونطلب، کم بها دادن به دسترنج مردم است. به طور مثال در مقابل زحمت فراوانی که کارگران برای استخراج مواد اولیه از دل طبیعت و مزارع متحمل میشوند، عدهای ارزش واقعی کار آنها را پرداخت نمیکنند و به تعبیر قرآن کریمِ اعمال «بخس» میکنند (هود / 85؛ اعراف / 85).تجملگرایی
تجملگرایی و رفاهطلبی افسارگسیخته میتواند نتیجهی ثروتهای بادآوردهای باشد که فرد از طریق تبانی، امتیازهای انحصاری و پرداخت نکردن حقوق شرعی و قانونی به دست آورده است. این امر میتواند افراد برخوردار از درآمدهای زیاد را به زندگی اشرافی و تجملگونه سوق و در مسیر ولخرجی و اسرافکاری قرار دهد. اینگونه ولخرجیها موجب میشود که بخشی عظیمی از امکانات جامعه در اختیار آنها قرار گیرد و عدهی زیادی بیبهره و گرفتار فقر و نداری شوند. امام صادق (علیهالسلام) فرمودند: «إنَّ السَّرَفَ یُورِثُ الْفَقْر» (همان، ج 17: 46)، البته اسلام با تحریم اسراف و تجمیع ثروت و تشویق به انفاق، از بروز تضادها و اختلاف ثروتها جلوگیری میکند. اساساً این تحریمها، چنانچه ذکر شد به منزلهی استفاده نکردن از نعمتهای الهی نیست. وقتی نعمتها با رعایت شرایط و ضوابط آن مانند حلال بودن منبع درآمد، اسراف نکردن و ادای حقوق دیگران به دست آید، استفاده از آنها از نظر شرع پسندیده و مطلوب است. ابی طیفور پزشک گفت:2. آثار معنوی تکاثر بر زندگی
تکاثر و ترس از انفاق به عنوان پدیدهی شوم نظام سرمایهداری، ریشه در خوی و شیوهی تفکر و نگرش فرد دارد (اسراء / 100) (5). از این رو برای شناخت ماهیت این پدیده و پی بردن به آثار آن بر زندگی انسان، باید قبل از طرح هر موضوعی به خود انسان بازگشت. معیار تمایز بنیادین بین بینش مکتب اسلام با مکاتب دیگر، این است که تمایل به غذا، گرایش جنسی، حب مال و جاه، تجملخواهی، تکاثرگرایی و... همگی قبل از تولد فرد، فعالیت خود را در رحم مادر با نیروی جذب غذا آغاز و پس از آمیختگی با مجموعهی نظام فرهنگی و تربیتی در جامعه رخنمایی میکنند. در مکتب اسلام برای تشخیص آثار و پیامدهای موضوعاتی همچون تکاثر باید به انگیزهی درونی فرد، اندیشهها و روحیهی او رجوع کرد و با پی بردن به آن معایب، به تهذیب و تربیت پرداخت.ترک کارهای خیر و گرایش به سودجویی
در نظام سرمایهداری، رفتار افراد بر محور سود و رشد ثروت متمرکز میشود. کسانی که به روحیهی تکاثرگرایی آلوده شدهاند، در مسائل زندگی تمام همّ و غم خود را متوجه زیاد شدن ثروت میکنند. امام رضا (علیهالسلام) یکی از دلایل تحریم ربا در نسیه را، از دست رفتن نیکوکاری، گرایش مردم به سودخواهی و رها کردن کارهای نیک میدانند (عطاردی، 1351، ج 2: 306).احساس بیمسئولیتی
در نظامی که روحیهی تکاثرگرایی و رفاهزدگی مرسوم شود، فرایض و تعهدها از جمله تعهدهای اجتماعی، کمکم از جامعه رخت بر میبندند و حسن مسئولیت در قبال دیگران کمرنگ میشود. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) جامعه را در برابر یکدیگر مسئول میدانند (پاینده، بیتا: 457). چون مشکلات مردم و کارهای آنها توسط یکدیگر اصلاح میشود، «وَ اعْلَمْ أنَّ الرَّعِیَّةَ طَبَقَاتٌ لَا یَصْلُحُ بَعْضُهَا إلَّا بِبَعْض؛ آگاه باش که مردم مملکت، گروههای مختلف هستند که هر گروه جز توسط گروه دیگر اصلاح نمیشود» (شریف رضی، 1414 ق: 431).فراموش کردن آخرت
از جمله آثار زیانبار تکثرگرایی و رفاهطلبی، هدف قرار گرفتن دنیا و زندگی آن، در مقابل آخرت است. آنچه در مسیر حرکت مادی این عالم با روح تعالیم ادیان الهی سازگار نیست، پدیدههای ناهمگون نظام سرمایهداری است. وقتی سرمایه که میتواند وسیلهی رفع نیازهای بشر شود، در دست عدهای دنیادوست قرار گیرد، نعمتهای زیادی در بین مردم رخت برمیبندد.نتیجهگیری
1. تکاثر، افزونخواهی و برتری جستن بر دیگران، یکی از بزرگترین عوامل سقوط و غفلت آدمی از یاد خدا و بیتوجهی به دین، سرپیچی از اوامر و پرهیز نکردن از نواهی الهی است. ارمغان چنین تفکری، برخورداری اندک و فناپذیری از مواهب دنیوی و پیامدهای مادی و معنوی گستردهای به دنبال خواهد داشت.پینوشتها
1. استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده تربیت مدرس قرآن کریم مشهد 2. «وَإِذَا أَرَدْنَا أَن نُّهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُوا فِیهَا فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیراً؛ و هنگامی که بخواهیم شهر و دیاری را هلاک کنیم، نخست اوامر خود را برای مترفین آنجا (و ثروتمندان مست شهوت) بیان میداریم، سپس هنگامی که به مخالفت برخاستند و استحقاق مجازات یافتند، آنها را به شدت درهم میکوبیم» (إسراء / 16).
3. «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تَأْکُلُوا أَمْوَالَکُم بَیْنَکُم بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَن تَکُونَ تِجَارَةً عَن تَرَاضٍ مِنْکُمْ وَلاَ تَقْتُلُوا أَنْفُسَکُمْ إِنَّ اللّهَ کَانَ بِکُمْ رَحِیماً؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! اموال یکدیگر را به باطل (و از طرق نامشروع) نخورید مگر اینکه تجارتی با رضایت شما انجام گیرد و خودکشی نکنید! خداوند نسبت به شما مهربان است» (نساء / 29).
4. «وَإِنَّهُ لِحُبِّ الْخَیْرِ لَشَدِیدٌ؛ و او علاقهی شدید به مال دارد!» (عادیات / 8).
5. «قُل لَوْ أَنتُمْ تَمْلِکُونَ خَزَائِنَ رَحْمَةِ رَبِّی إِذاً لَأَمْسَکْتُمْ خَشْیَةَ الِأَنفَاقِ وَکَانَ الْإِنسَانُ قَتُوراً؛ بگو: اگر شما مالک خزائن رحمت پروردگار من بودید، در آن صورت، (به خاطر تنگنظری) امساک میکردید، مبادا انفاق، مایهی تنگدستی شما شود و انسان تنگ نظر است!» (إسراء / 100).
چکیده
از جمله نیازهای آدمی، نیاز به تفریح سالم است که براساس آموزههای دینی و سبک زندگی رضوی، بخشی از زمان مسلمانان را به خود اختصاص میدهد. با این حال، افراط در لذتجویی و سرگرمی، از مصادیق لهو و لغو و نیز اتراف و تنپروری، از آسیبهای تفریح ناسالم به شمار میرود. به همین دلیل در سیره و سخنان امام رضا (علیهالسلام) بر پرداختن به تفریح سالم و حلال در چارچوب موازین شرعی و به اندازه تأکید شده است. نکتهی جالب در سبک زندگی رضوی، توجه دادن فرد به شخصیت والا و اهداف متعالی انسانی است تا جایگاهش را بالاتر از آن بیند که به کارهای بیهوده دست یازد. از سوی دیگر، بر پرهیز از مصارف زائد، تشریفاتی و تجملاتی با هدف تفریح و سرگرمی نیز به عنوان نمودهای قناعت تأکید شده است. نکتهی قابل توجه در این عرصه، تأثیر منفی افراط در لذتجویی و زیادهروی در تفریح و سرگرمی و رفاهطلبی عمومی بر ایجاد تمدن و بقای آن است، طوری که به گفتهی ویل دورانت، این خود یکی از علل افول تمدن بزرگ اسلامی پس از سدهی هفتم بوده است.مقدمه
آدمی برای اینکه زنده، سالم و بانشاط باشد، نیازهایی دارد که بایستی در حد و کیفیت مطلوب تأمین شود، مثل نیاز به تفریح و سرگرمی و پاره ای از لذتهای زندگی. از سوی دیگر، برای رسیدن به اهداف والا و نیل به سعادت مادی و معنوی، مسیری جز عبور از سختیها، کار و تلاش مداوم و مجاهدت وجود ندارد. چنانکه ساختن تمدنی سترگ و الگو شدن در علم و دانش و توسعه و پیشرفت، نیازمند عزمی ملی، وجدان کاری و پرهیز از تنپروری است. حال با توجه به نوع نگاه آموزههای دینی به مقولههایی همچون لهو، لغو، لعب، اتراف و لذتگرایی از یکسو و کار و جهاد، زهد و قناعت و بهرهگیری حداکثری از زمان، از سوی دیگر، پرسشهایی مطرح میشود، از جمله اینکه تفریح، سرگرمی و لذتجویی در آموزههای دینی چه جایگاهی دارد؟ حد و مرز آن چگونه تعیین و تأثیر آن بر تمدنسازی چگونه ارزیابی میشود؟ اصولاً مقصود از لهو، لغو و لعب نکوهش شده در دین چیست و چگونه میتوان لذتهای حلال و تفریحهای سالم را - که حتی ممکن است نوعی عبادت به شمار رود - از اموری همچون لهو و لغو - که مکروه یا حرام تلقی میشود - تمایز داد؟ نوشتار پیش رو تلاش دارد به پرسشهایی از این دست با تأکید بر آموزههای رضوی پاسخ دهد.تفریح و سرگرمی، نیاز آدمی
نیاز به تفریح و سرگرمیهای نشاطانگیز و لذتبخش، از نیازهای آدمی است. با این حال، روشن است که این نیاز در مقایسه با بسیاری از نیازهای جسمانی یا فیزیولوژیک در اولویت نیست، چنان که چنین اولویتبندی در مورد سایر نیازهای انسان نیز مطرح شده است که نمونهی بارز آن را میتوان در هرم نیازهای آبراهام مازلو (1908-1970 م.) مشاهده کرد. با وجود این، تأمین نیازهای سطوح بالاتر، سلامت بهتر، عمر طولانیتر، کارایی بیشتر و نیز خوشی عمیقتر، سبب آرامش فکر و کمال زندگی درونی شخص میشود (نک: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، 1372، ج 2: 475-463؛ شولتس، 1388: 117؛ مرویان حسینی، 1383: 217-214).تفریحهای سالم؛ چارچوب و فلسفه
تردیدی نیست که هرگونه سرگرمی و لذتی که فرد تمنای آن را دارد، نمیتواند مورد تأیید شرع هم باشد. بنابراین باید دید تفریحهای لذتبخش با چه شرایطی و در چه چارچوبی مطلوبیت مییابد. از روایتهای مربوط به بحث برمیآید که اباحه و بعضاً ارزشمندی آنها در گرو تحقق شرایط ذیل است:نمونههایی از تفریحهای سالم
تفریحهای سالم مصادیق گوناگونی دارند و براساس شرایط زمانی و مکانی، میزان درآمد و امکانات و نیز سلیقهی افراد متفاوت است. با این حال، مواردی را که در آموزههای دینی یاد شده، به اختصار مطرح میکنیم.1. تفرج و گشت و گذار
در آموزههای دینی بر تفرج و گشت و گذار به عنوان تفریحی سالم اشاره شده و حتی از آنها برمیآید که در سیرهی برخی از معصومان (علیهمالسلام) نیز این کار وجود داشته است. قرآن کریم، تفرج فرزندان یعقوب (علیهالسلام) را تأییدگونه نقل کرده است: «أَرْسِلْهُ مَعَنَا غَدَاً یَرْتَعْ وَیَلْعَبْ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ؛ فردا او را با ما بفرست تا [در چمن] بگردد و بازی کند و ما به خوبی نگهبان او خواهیم بود» (یوسف/ 12).2. ورزشهای سالم
در برخی روایتها، ورزشهای سالم و سودمندی همچون شنا و سوارکاری، جزء تفریحهای سالم به شمار رفته است (نک: کلینی، 1365، ج 2: 393؛ ابن حنبل، بیتا، ج 4: 146).3. مسافرت
در آموزههای دینی، سفر کردن، مطلوب شمرده شده و آدابی نیز برای آن بیان شده است. نیک روشن است که سفر، گاه مسافرت کاری و برای کسب روزی و درآمد است، گاه سفر زیارتی و دیگر بار سفر سیاحتی و تفریحی. ضمن آنکه مسافرت به شهرهای مختلف و دیدن آثار باستانی برجای مانده از پیشینیان، کارکرد درسآموزی و عبرتگیری نیز داشته و ضمن سیاحت و تفریح، پیامهای تربیتی و اخلاقی نیز همراه دارد. تأکید قرآن کریم بر سیاحت و جهانگردی، بیشتر ناظر به این مورد اخیر است و گردشگری در قرآن، توأم با درک پیامهای یاد شده است. برای نمونه: «قُل سِیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ؛ بگو: در زمین بگردید، آنگاه بنگرید که فرجام تکذیب کنندگان چگونه بوده است؟» (انعام/ 11).آسیبشناسی تفریح
در کنار تفریحهای سالم که در روایتهای یاد شده با عنوان «لَذّةٍ فِی غَیْرِ مُحَرّمٍ» و مانند آن آمده است، واژههای دیگری نیز وجود دارد که آموزههای دینی، به آنها نگاهی منفی دارد، واژههایی مانند: لهو و لعب. شاید به همین دلیل باشد که برخی افراد، هرگونه سرگرمی را کاری ضد ارزش و ناپسند میدانند و تلاش میکنند خود را از آنها به دور دارند. اکنون پرسش این است که مرز بین تفریحهای سالم با لهو و لغو و مانند آن چیست و اصولاً آیا هر لهوی، حرام یا دستکم مکروه است؟ به دیگر سخن، اگر لهو، لغو و لعب مذموم را هر کاری بدانیم که «فاقد سود مادی و فایدهی معنوی و اخروی» باشد، آیا میتوان مصداقی برای لذتهای حلال و تفریحهای سالم پیدا کرد که کاری لغو و امری لهو نباشد؟!رابطهی مطلوبیت تفریح سالم با نکوهش لهو، لغو و لعب
«لهو» در اصل به هر کاری گویند که آدمی را به خود مشغول سازد و از کارهای مهم و اهداف اساسی بازدارد (فراهیدی، 1409 ق، ج 2: 87؛ ابن منظور، 1410 ق، ج 15: 258؛ راغب اصفهانی، 1416 ق: 748).شخصیت والای انسانی و پرهیز از لهو و لغو در سبک زندگی رضوی
نکتهی جالب در سبک زندگی رضوی که از سخنان حضرت برداشت میشود، توجه دادن فرد به شخصیت والای انسانی و اهداف متعالی خود است تا از یکسو، خرد خویش را حاکم قرار دهد و مصادیق لغو و بیهوده را تشخیص دهد و از دیگر سو، شأن و جایگاه خود و ارزش وقت و امکانات خویش را بالاتر و بیشتر از آن ببیند که به چنین کارهایی دست یازد، بیآنکه برای وی سودی به همراه داشته باشد.اتراف (رفاهزدگی و مصرفگرایی)
از آسیبهای تفریح و سرگرمی و مرزهای آن، افراط در لذتجویی در عرصهی مصرف و لذتهای مادی است که در قرآن کریم و روایتها، با نام «اتراف» تعبیر میشود. اتراف از واژهی «ترَف» به معنای نعمت و برخورداری از آن به کار رفته است و مُترف به کسی گویند که نعمت فراوان و غرق شدن در شهوات و خوشگذرانیها، او را به غرور و سرکشی واداشته است (نک: ابن منظور، 1410 ق، ج 9: 17؛ راغب اصفهانی، 1416 ق: 166).اتراف، آفت تمدنسازی
نتیجهی آسیبهای متعدد پدیدهی اتراف، به ویژه سقوط اخلاقی و مفاسد اجتماعی، چیزی جز تهی شدن فرهنگها و جوامع از درون و در نتیجه، سقوط و نابودی آن نیست. قرآن کریم با تصریح به این نکته، میفرماید: «وَإِذَا أَرَدْنَا أَن نُّهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُوا فِیهَا فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیراً؛ و چون بخواهیم شهری را نابود سازیم، خوشگذرانانش را فرمان میدهیم تا در آن به انحراف [و فساد] بپردازند و در نتیجه، عذاب بر آن [شهر] لازم شود، پس آن را [به تمامی] نابود میکنیم» (اسراء/ 16).مفهوم والای «قناعت»، در تقابل با فرهنگ اتراف
در فرهنگ دینی، مفاهیمی همچون «قناعت» با محتوای عمیق و فرازمند خود - و نه تلقی عوامانه که آن را صرفاً به معنی مصرف کمتر و صرفهجویی میدانند - در تقابل با پدیدههای نامطلوبی همچون اتراف قرار دارد.تأثیر منفی افراط در تفریح و لذتجویی بر تمدنسازی
از مسائل مهم در این بحث، نقش و تأثیر تفریح و سرگرمیهای رایج بین مردم بر پدیدهی تمدنسازی است. برای آنکه این تأثیر به صورت تاریخی و در عین حال اختصارگونه تحلیل شود، نگاهی به تاریخ فراز و فرود تمدن اسلامی میافکنیم:علل ظهور و افول تمدن اسلامی
تمدن غرب، فروغ علم را از جهان اسلام، که خود در حال افول بود، گرفت و آن را فروزانتر از پیش نگاه داشت. از پرسشهای مهم در این باره آن است که چرا جهان اسلام در فاصلهی سدههای اول تا ششم هجری، به سرعت رشد کرد و پس از آن به افول گرایید؟ اگرچه برخی نیروهای بیدین و ضد اسلام تمایل دارند اسلام را عامل افول معرفی کنند (نک: فروغی، 1344: 128)، اما واقعیتهای تاریخی و نیز آموزههای اسلامی نشانگر آن است که رشد و پیشرفت اولیهی مسلمانان به سبب اجرای نسبی دستورهای اسلامی و افول و انحطاط آنان به سبب دوری از آموزههای دینی بوده است. برخی صاحبنظران همچون هیتی، هاجسون، بائک و لوئیس نشان دادهاند که اسلام نقشی مثبت در توسعهی جوامع مسلمان ایفا کرده است. تنها پاسخ این سؤال که چرا جامعهای بدوی که از صفر شروع کرده بود، توانست با این سرعت در برابر سختیها و مشکلات رشد کند، اسلام است. خصوصیت اصلی این جامعهی بدوی در آن زمان، نزاعهای خونین و خانمانبرانداز، کمبود منابع، آب و هوایی سخت و طاقتفرسا و زمینی نامناسب بود. این جامعه هیچ یک از سرمایههای مادی همسایگان قدرتمندش یعنی ساسانیان و امپراتوری بیزانس را نداشت. در چنین شرایطی، اسلام تنها عاملی بود که منجر به تغییر کیفیت این جامعهی بدوی شد، به گونهای که بر کاستیهای خود فائق آمد و به قدرتی بزرگ تبدیل شد. به گفتهی کاهن، قانونمندی قرآن به نفع محرومان در کنار تضمین عدالت، همبستگی اجتماعی، بهزیستی همگانی، اصلاحات اخلاقی و نهادی و ارائهی دولتی کارا و نظام حقوقی مقتدر، موجب فراهم آمدن الزامهای نهادی برای توسعه شد. بدینجهت اسکاتز میلر میگوید: «همهی عواملی که اروپا را قادر به موفقیت ساخت، خیلی پیش از اینها در اسلام وجود داشت» (نک: چپرا، 1384: 270-268). رودنسون نیز اسلام را واجد تمام خصوصیاتی معرفی میکند که موجب پیشرفت است، ولی مسلمانان هیچگاه اسلام واقعی را به کار نبستهاند (تفضلی، 1372: 50-49) این جملهی اخیر به درستی بیانگر عامل اصلی انحطاط و عقبماندگی جوامع اسلامی در سدههای اخیر است. برخی محققان، نمود بارز دوری از آموزههای اسلامی در این جوامع را در ضمن عواملی برشمردهاند، از جمله: فساد اخلاقی و سیاسی، فقدان پویایی پس از پیوند تحجر و تعصب، کاهش فعالیتهای عقلانی و علمی، شورش و تفرقههای درونی همراه تهاجم و جنگافروزیهای مستمر، عدم توازن مالی، رکود کشاورزی، صنعت و تجارت در نتیجه سستی و کمکاری و عواملی دیگر (نک: چپرا، 1384: 354-264).بازگشت به اسلام ناب، تنها راه احیای تمدن اسلامی
براساس آنچه گذشت و به ویژه با توجه به تحلیل ویل دورانت، میتوان تأثیر منفی افراط در لذتجویی و زیادهروی در پرداختن به تفریح و سرگرمی و رفاهطلبی عمومی بر ایجاد تمدن و بقای آن را به روشنی فهمید. بدین ترتیب، نهادینه کردن سبک زندگی رضوی در خصوص پرهیز از لهو و لغو در زندگی و افراط در تفریح و سرگرمی، در کنار توصیه به تفریح سالم با هدف ایجاد نشاط و سرزندگی در کار و تلاش، میتواند زمینهساز احیای دوبارهی تمدن شکوهمند اسلامی بر پایهی پیشرفت و معنویت باشد.بحث و نتیجهگیری
1. تفریح سالم از جمله نیازهای آدمی است که براساس سبک زندگی رضوی، بخشی از وقت فرد مسلمان را به خود اختصاص میدهد.پینوشتها
1. دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی irvani-javad@yahoo.com
2. ذکر «نماز شب» در شمار لهو مؤمن ممکن است بدینجهت باشد که معمولاً هدف اصلی از پرداختن به امور لهوی، ایجاد فرصتی برای تفریح، سرگرمی و التذاذ است و از آنجا که فردِ با ایمان، از تهجد و نماز شب و انس با خداوند لذت میبرد، در شمار لهو مجاز آمده است.
مشهد- ایرنا- تفاهمنامه همکاری آستان قدس رضوی و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به منظور توسعه و تقویت تعاملات علمی و پژوهشی در عرصه اقتصاد دانش بنیان عصر پنجشنبه طی مراسمی با حضور تولیت آستان و معاون رئیس جمهوری در مشهد امضا شد.
پینوشتها
1- دکتری علوم قرآن و حدیث، استادیار دانشگاه امام صادق (علیهالسلام)- پردیس خواهران azimzadeh@isuw.ac.ir
2- کارشناسی ارشد حقوق خانواده، دانشگاه امام صادق (علیهالسلام)- پردیس خواهران a.zabihi 1001 @ gmail.com
3- Corsini
4- Jahoda
5- قال علی بن موسی الرضا (علیهالسلام):
و اعلم ان النساء شتى، فمنهن الغنیمة و الغرامة وهى المتحببة لزوجها و العاشقة له و منهن الهلال اذا تجلى و منهن الظلام الحندیس المقطبة، فمن ظفر بصالحتهن یسعد و من وقع فى صالحتهن فقد ابتلى و لیس له انتقام؛ امام رضا (علیهالسلام) فرمود: زنان چند گروهاند: 1. غنیمت و این دسته بانوانی هستند که شوهر دوستاند و به شوهر عشق میورزند؛ 2. مانند ماه یک شبه برای شوهر جلوه کنند ( یعنی کم نور و کم فایدهاند)؛ 3. مانند شب تار در برابر شوهرند. هر کس به زنی شایسته ظفر یابد، خوشبخت گردد و هر کس در دام ناشایستهی آنان افتاد، گرفتار شود.
6- قال علی بن موسی الرضا (علیهالسلام):
نزل جبرئیل علی النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) فقال: یا محمد! ان ربک یقروک السلام ویقول: ان الابکار من النساء بمنزلة الثمرعلی الشجر فاذا اینع الثمر فلا دواء له الا اجتنائه و الا افسدته الشمس و غیرته الریح و ان الابکار اذا ادرکن ما تدرک النساء فلا دواء لهن الاالبعول و الا لم یومن علیهن الفتنه، فصعد رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) المنبر فجمع الناس ثم اعلمهم ما امرالله عزوجل به؛ جبرئیل به محضر مبارک رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شرفیاب شد و عرض کرد ای محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)، پروردگارت سلام میرساند و میفرماید:
دختران شما همانند میوهی درخت هستند. هرگاه میوهی درخت رسید، چارهای جز چیدن آن نیست و اگر چیده نشود، تابش خورشید آن را فاسد و باد مزه آن را از بین میبرد و همانا وقتی که دختران به آن حد رسیدند که زنان دیگر آن موقعیت را دریافتهاند، چارهای جز اختیار کردن شوهر ندارند و اگر شوهری برای آنها در نظر گرفته نشود، از فساد و تباهی در امان نیستند.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به منبر تشریف بردند و ضمنِ خطبهای، اعلامیهی خداوند عزوجل را به حاضران ابلاغ کردند.
7- الامام الرضا (علیهالسلام):
لولم تکن فی المناکحة و المصاهرة آیه محکمة و لا سنة متبعة، لکان فیما جعل الله فیها من بر القریب و تاءلف البعید، ما رغب فیه العاقل اللبیب وسارع الیه الموفق المصیب؛ امام رضا (علیهالسلام) فرمودند: اگر دربارهی ازدواج و دامادی دستوری از خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هم صادر نشده بود، همان فواید اجتماعی که خدا در آن نهاده، از قبیل نیکی با خویشان و پیوند با بیگانگان کافی بود که خردمندِ صاحبدل را بدان ترغیب کند و عاقل درستاندیش به آن بشتابد.
8- الامام الرضا (علیهالسلام):
ان امراءة ساءلت ابا جعفر (علیهالسلام) فقالت: اصلحک الله انی متبتلة فقال لها: و ما التبتل عندک؟ قالت: لا ارید التزویج ابدا قال: و لم؟ قال: التمس فی ذلک الفضل. فقال انصرفی! فلوکان فی ذلک فضل لکانت فاطمه (سلاماللهعلیها) احق به منک، انه لیس احد یسبقها الی الفضل؛ زنی از امام باقر (علیهالسلام) سؤال کرد: من (متبتله) (یعنی وارسته و رهاشده از کامجوییهای دنیا هستم) حضرت فرمود: مقصود از (تبتل) چیست؟ پاسخ داد: تصمیم دارم هرگز ازدواج نکنم، امام فرمود: برای چه؟ گفت: برای رسیدن به مقام عالی فضیلت و کمال. حضرت فرمود: از این تصمیم منصرف شو. اگر ترک ازدواج ارزش معنوی دربرمیداشت، حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) به درک این فضیلت از تو شایستهتر بود. چنین نیست که احدی در تحصیل ارزشها بر وی پیشی بگیرد.
9- عن ابی جوید مولی الرضا (علیهالسلام):
قال صعد رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) المنبر، فخطب الناس ثم اعلمهم ما امرهم الله عزوجل به فقالوا: ممن یار رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)، فقال: من الاکفاء فقالوا: و من الاکفاء؟ فقال: المؤمنون بعضهم اکفاء بعض، ثم لم ینزل حتی زوج ضباعة بیت زیبربن عبدالمطلب المقدادین الاسود ثم قال: ایها الناس انی زوجت ابنة عمی المقداد لیتضع النکاح؛ ابوجوید گوید: رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) برفراز منبر رفتند و برای مردم خطبه خواندند و اوامر خداوند را به آنان رساندند. مردم از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) پریسدند: دختران خود را به چه افرادی تزویج کنیم؟ فرمود: به کسانی که با آنها (کفو) هستند و سپس فرمود: مؤمنان با یکدیگر کُفو هستند. سپس در حالی که بالای منبر بود، صباغه، دخترعموی خود، را به مقداد تزویج فرمود.
10- اذا خطب الیک رجل رضیت دینه و خلقه فزوجه و لایمنعک فقره وفاقته، قال الله تعالی (و ان یتفرقا یغن الله کلا من سعته) و قال: ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله؛ امام رضا (علیهالسلام) فرمودند: هرگاه خواستگاری آمد که دین و اخلاقش را میپسندی، اجابت کن و از تنگدستی او نهراس، خداوند متعال فرموده: اگر (زن و شوهر) از هم جدا شوند، خدا هر کدام را از کرم خود بی نیاز میکند و نیز فرموده: اگر مردان مجرد ازدواج کنند و فقیر باشند، خدا از فضل خود بی نیازشان کند.
11- عن الحسین بن بشار الواسطی قال:
کتبت الی ابی الحسن الرضا (علیهالسلام) ان لی قرابة قد خطب الی و فی خلقه سوء قال: لا تزوجه ان کان سیی الخلق؛ حسین بن بشار واسطی به حضرت رضا (علیهالسلام) نامهای نوشت که یکی از بستگانم درخواست وصلت با من دارد، ولی بداخلاق است. حضرت در جواب فرمود: اگر اخلاقش بد است، با او ازدواج نکن.
12- قال علی بن موسی الرضا (علیهالسلام):
ایاک ان تزوج شارب الخمر، فان زوجته فکانما قدت الی الزنا ولا تصدقه انا حدثک و لا تقبل شهادته و لا تأمنه علی شیء من مالک فان ائتمنته فلیس لک على الله ضمان و لا تؤاکله و لاتصاحبه و لا تضحک فی وجهه و لا تصافحه و لا تعاقه و ان مرض فلاتعده و ان مات فلا تشیع جنازته؛ از تزویج دختر خود به شارب الخمر اجتناب کن زیرا اگر چنین کنی، مثل این است که برای زنا واسطه شدهای؛ هرگاه سخن گوید، او را تصدیق نکن، شهادت و گواهی او را قبول ننما، او را به هر چیزی از مال خود امین قرار نده، اگر امین گردانی، از طرف خدا بر تو ضمانتی نیست، با او هم غذا و هم صحبت نباش، به روی او لبخند نزن، با او مصافحه، روبوسی و معانقه نکن، اگر مریض شد، به عیادتش نرو و اگر مُرد، جنازهی او را تشییع نکن.
13- فرد شایسته برای مشورت در لسان امام هشتم بدین شرح توصیف میشود:
عن ابی الحسن الرضا (علیهالسلام) عن ابائه عن علی (علیهالسلام) قال: قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) یا علی لا تشاورن جبانا فانه یضیق علیک المخرج و لا تشاورن بخیلا فانه یقصر بک عن غایتک و لا تشاورن حریصا فانه یزین لک شرها (شرهما) و اعلم ان الجبن و البخل و الحرص غریزة یجمعها سوء الظن؛ امام هشتم از پدرانش و ایشان از حضرت علی (علیهالسلام) روایت کردهاند که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به حضرت علی (علیهالسلام) فرمودند: با فرد ترسو مشورت نکن، زیرا راه گشایش و آسانی امور را برایت تنگ میکند و بدین وسیله تو را از انجام کارهای مهم بازمیدارد؛ با فرد بخیل مشورت نکنی، زیرا تو را از هدفت (که کمک به دیگران است) بازمیدارد؛ با فرد حریص مشورت نکن، زیرا او برای جمعآوری ثروت یا کسب مقام، ستمگری را در نظرت جلوه میدهد. بدان که ترس، بخل و حرص نهادهایی هستند که ریشهی آنها بدبینی به خداوند است.
14- قال على بن موسى الرضا (علیهالسلام): «ثمن طلب الامر من وجهه لم یزل، فان زل لم تخذله الحیلة.»
15- عن ابی الحسن الرضا (علیهالسلام): «من سعادة الرجل ان یکشف الثوب عن امراءة بیضاء؛ امام رضا (علیهالسلام) فرمودند: از (نشانههای) خوشبختی مرد این است که همسری سفیدرخ داشته باشد و در مقام خلوت، لباس را از تن همسر سفید روی (مطلوب) درآورد.»
16- علی بن موسی الرضا (علیهالسلام):
و لاتجامع امراءة حتی تلاعبها و تکثر ملاعبتها و تغمز ثدییها، فانک اذا فعلت ذلک غلبت شهوتها، واجتمع مائها لان مائها یخرج من ثدییها و الشهوة تظهر من وجهها؛ هیچ مردی با همسرش مجامعت نکند، مگر اینکه قبلاً با وی بازی و مزاح داشته باشد و در این راه او را آماده کند، سینهاش را به دست گرفته و تحریک کند و چون چنین نماید، شهوات او تحریک شود و آمادگی پیدا میکند و آب حیاتش جمع میشود، زیرا آب شهوت از پستانش خارج گردیده و آثارش در چهرهی او نمایان میشود... .
17- گروهی به خدمت امام هشتم آمدند و پرسیدند مردی زن جوانی داشته است، به خاطر مصیبتی که به او وارد شده، مدت چند ماه، بلکه یک سال است همخوابگی با همسرش را ترک کرده است، البته این کار به خاطر اذیت و انتقام نبوده، بلکه به سبب مصیبت و غم و اندوه از این عمل خودداری کرده است. با این وصف، آیا چنین شخصی مرتکب گناهی شده است؟ امام در پاسخ فرمودند: «اذا ترکها اربعهی اشهر، کان اثما بعد ذلک؛ (آری!) اگر بیش از چهار ماه چنین عملی را ترک کند، گناهکار است.»
18- مِصبَاحُ الشَّرِیعَة، قَالَ الصَّادِقُ (علیهالسلام):
وَ لَیسَ شَیءٌ أضَرَّ لِقَلبِ المُؤمِنِ مِن کَثرَةِ الأکُلِ وَ هِىَ مُورِثَةٌ لِشَیّئَینِ قَسوَةِ القَلبِ وَ هَیَجَانِ الشَّهوَةِ وَ قَالَ عِیسَى ابنُ مَریَمَ مَا مَرِضَ قَلبٌ بِأشَدَّ مِنَ القَسوَةِ؛ وَ فِیهِ،؛ و [کَثرَةُ] النَّومِ یَتَوَلَّدُ مِن کَثرَةِ الشُّربِ وَ کَثرَةُ الشُّرب یَتَوَلَّدُ مِن کَثرَةِ الشَّبعِ وَ هُمَا یُثقِّلَانِ النَّفس عَنِ الطَّاعَةِ وَ یُقسِیَانِ القَلبَ عَنِ التَّفَکَّرِ وَ الخُشُوعِ.
19- قَالَ رَسِولُ الله (صلی الله علیه و آله و سلم): «مَن أرَادَ البَقَاءَ.... لیُقِلَّ مُجَامَعَةَ النِّسَاء.»
20- این مسئله را دربارهی خانوادهای که چند فرزند داشته آزمایش کرده و دیدهاند با اینکه این فرزندان از یک پدر و مادر به وجود آمده، همنواخت تغذیه میشوند و محیط خانوادهی آنان یکی بوده، ولی از لحاظ روحی آنها با هم فرق دارند. بعد از بررسی به این نتیجه رسیدهاند که فقط عامل اختلاف روحی این فرزندان همان حالتهای روحی مرد و زن هنگام همبستری است. بعد هم با آزمایشهای مکرر به این نتیجه رسیدهاند که وضع روحی زن و مرد هنگام نزدیکی و رابطهی کامل با نظافت و پاکیزگی طرفین از جمله عواملی است که احساسات جنسی را خوب تحریک میکند.
21- سه چیز است که همهی مردم به آن نیاز دارند: امنیت، عدالت و فراوانی ارزاق.
22- آن که با کار و کوشش در جستجوی مواهب زندگی برای تأمین خانوادهی خویش است، پاداشی بزرگتر از مجاهدان راه خدا دارد.
23- «یَنبَغِى لِلّرُجل انَ یُوسَّع على عیالهِ لئلا یتّمنو موته.»
24- امام رضا (علیهالسلام) میفرمایند: «تباهسازی اموال و درخواست از دیگران مغضوب خداوند است، پس سعی کنیم کاری انجام ندهیم که مغضوب خداوند مهربان قرار بگیریم.» در همین مورد شخصی به نام عباس به محضر امام رضا (علیهالسلام) مشرف شد و دربارهی شیوهی صحیح هزینهی زندگی در خانه برای همسر و فرزند و سایر مسائل سؤال کرد:
...عن بَعضِ اَصحَابِهِ قَالَ سَمِعتُ العَبّاسِىَ وَ هُوَ یَقُولُ استَأذَنتُ الرَّضا (علیهالسلام) فِی النَّفَقَةِ عَلی العِیَال فَقَالَ بَینَ المَکرُوهینَ قَالَ فَقُلتُ جُعِلتُ فِداکَ لَا وَاللهِ مَا اَعرِفُ المَکُرُوهَینِ قَالَ فَقَالَ لِی یَرحَمُکَ اللهَ أمَا تَعرِفُ أَنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ کَرِه َالاِسرافَ وَ کَرِهَ الاِقتَارَ فَقَالَ وَ الَّذِینَ اِذا أنفَقُوا لَم یُسرِفُوا وَ لَم یَقتَرُوا وَکانَ بَینَ ذَلِکَ قَواماً؛ حضرت امام رضا (علیهالسلام) در پاسخ فرمودند باید مصرف تو به گونهای باشد که بین دو کار ناپسند، یعنی اسراف و سختگیری قرار گیرد، عباس پرسید منظورتان از این سخن چیست؟ ایشان فرمودند: آیا سخن خداوند در قرآن را نشنیدهای که اسراف و سختگیری را ناپسند میشمارد و میفرماید بندگان خدای رحمان کسانی هستند که هرگاه انفاق کنند، نه اسراف کنند و نه سختگیری، بلکه میان این دو حد اعتدال قرار میگیرند، بنابراین، دربارهی معاش و هزینهی زندگی اعضای خانواده در خرید و مصرف میانهرو باش.
25- معیار شناخت اسراف از دیدگاه حضرت امام رضا (علیهالسلام) در این روایت مشخص است که میفرمایند: «لَیسَ فِیمَا یَنفَعُ البَدَنَ اِسرافُ اِنَّمَا الاِسرافُ فِیمَا اَ
عبارات مرتبط با این موضوع
دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزیردیف عنوان دانشجو دانشکده گروه تاریخ دفاع ردیف عنوان دانشجو دانشکده گروه تاریخ دفاع دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی ردیف عنوان دانشجو دانشکده گروه تاریخ دفاع ردیف عنوان دانشجو دانشکده گروه تاریخ دفاع
در پایان اجرای طرح «پاییزهی کتاب»
کودک و نوجوان > فرهنگی - اجتماعی - خبر > طرح «پاییزهی کتاب» با معرفی خراسان رضوی، تهران و خوزستان بهعنوان استانهای دارای بیشترین میزان خرید کتاب در این طرح و همچنین افزایش مشارکت کتابفروشان، خریداران و میزان فروش کتاب نسبت به طرحهای مشابه پیشین، به کار خود پایان داد.
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، هدایت بخشی از بودجههای فرهنگی و یارانهی مصرفکننده بهسمت کتابفروشیها، اتفاق بیسابقهای بود که در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت یازدهم و از هفتهی کتاب سال گذشته آغاز شد.
اولین گام در این زمینه اجرای طرح «کتابفروشی به وسعت ایران» با صدمیلیون تومان اعتبار بود. با اجرای این طرح یکماهه که با عضویت 104 کتابفروشی فعال از سراسر کشور به انجام رسید، بیش از 15 هزار نفر توانستند با استفاده از یارانهی اختصاصیافته در قالب ارائهی تخفیف 20درصدی، 600میلیون تومان کتاب خریداری کنند.
با توجه به استقبال کتابفروشان و خریداران کتاب، طرح «عیدانهی کتاب» بهعنوان دومین گام از اجرای سیاست جدید ارائهی یارانهی کتاب و با شعار «امسال، کتاب عیدی دهیم»، از 15اسفند 1394 تا 15 فروردین 1395 به اجرا درآمد. در طرح عیدانهی کتاب، بیش از 103 هزار نفر، 286هزار و 744 نسخه کتاب خریدند.
سومین گام، اجرای طرح «تابستانهی کتاب» از 16 تیر تا 15 مرداد 95 بود که با تمرکز بر حوزهی کودک و نوجوان و ارائهی تخفیف 25درصدی برای آثار ویژهی این گروه سنی، شمار خریداران به حدود 207 هزار نفر و شمار کتابهای خریداری شده به بیش از 546هزار نسخه رسید.
«پاییزهی کتاب» با شعار «ایران میخواند»، چهارمین گام در این زمینه است که از 24 آبان 95 به مدت یک ماه اجرا شد و پاییزی متفاوت برای کتابفروشان و خریداران کتاب رقم زد.
در طرح «پاییزهی کتاب» 624 کتابفروشی فعال از سراسر کشور، بیش از 659 هزار نسخه کتاب به بیش از 209 هزار خریدار فروختند.
پینوشتها
1- استادیار پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات Asoroorim@yahoo.com
2- به نظر این مردمشناس انگلیسی، فرهنگ عبارت است از مجموعهی پیچیدهای از علوم، دانشها، هنرها، افکار، عقاید، قوانین و مقررات، آداب و رسوم، سنتها و خلاصه همهی آموختهها و عادتهایی که انسان به عنوان عضو جامعه اخذ میکند.
3-Raymond Williams
4- در تعریف فرهنگ به معنای عام گفتهاند: «مجموعهی معارف، باورها، ارزشها، هنجارها، هنر و ادبیات، نظامهای سیاسی و حقوقی، شیوههای قومی، ابزار و وسایلی جامع که انسان در فرایند تکامل خود به دست آورده و برای نسلهای بعدی به میراث میگذارد» (ستوده، 1384: 72). همچنین، روشه در تعریف فرهنگ میگوید: «فرهنگ مجموعهی به هم پیوستهای از شیوههای تفکر، احساس و عمل است که کم و بیش مشخص است، توسط تعداد زیادی از افراد فراگرفته میشود، بین آنها مشترک است و به دو شیوهی عینی و نمادین به کار گرفته میشود تا این اشخاص را به جمعی خاص و متمایز مبدل سازد» (روشه، 1367: 123).
5- به نص صریح بسیاری از منابع روایی همچون: الکافی، بصائر الدرجات، المسترشد فی الامامه.
6- Society
7- Robert Owen
8- Charles Fourier
9- Etienne Cabet
10- « أَلَمْ تَرَ کَیفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کَلِمَةً طَیبَةً کَشَجَرَةٍ طَیبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِی السَّمَاءِ* تُؤْتِی أُکُلَهَا کُلَّ حِینٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا وَیضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یتَذَکَّرُونَ» (إبراهیم/ 24-25).
11- معجزههای امام رضا (علیهالسلام) حکایت از جایگاه ممتاز ایشان در جانشینی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و امیرالمؤمنین (علیهالسلام) میکند. بابی در مجلد22 کتاب ارزشمند عوالم العلوم به این موضوع اختصاص یافته. معجزههایی از قبیل نماز استسقا (موحدابطحی، 1430: 341).
12- أبی جَعفَرٍ (علیهالسلام) قَالَ: «لَمّا خَلَقَ اللهُ العَقلَ استَنطَقَهُ ثُمَّ قَالَ لَهُ أقبَلَ ثُمَّ قَالَ لَهُ أَدبِر فَأدبَرَ ثُمَّ قَالَ وَ عِزَّتِى وَ جَلَالِى مَا خَلَقتُ خَلقاً هُوَ أَحَبُّ إِلَىَّ مِنکَ وَ لَا أکمَلتُکَ إِلَّا فِیمَن أحِبَّ أمَّا إِنِّی أَمّا إِنِّى إِیَّاکَ آمُرُ وَ إِیَّاکَ أنهَى وَ إِیَّاکَ أعَاقِبُ وَ إِیَّاکَ أثِیبُ) (کلینی، 1407، ج1، ح1: 10).
13- قُلتَ لَابى عبدالله (علیهالسلام) مَا العَقلُ قَالَ: «مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحمَنُ وَ اکتُسِبَ بِهِ الجِنَان) (همان، ح3).
14- مناظره با سلیمان مروزی، عمران صابئی و...
15- قَال عِمرَانُ لَم أرَ هَذَا إِلَّا أن تُخبِرَنی یَا سَیّدِی أ هُوَ فِی الخَلقِ أمِ الخَلقِ أمِ الخَلقُ فِیهِ قَال الرِّضَا (علیهالسلام) أجَلَ یَا عِمرَانُ عَن ذَلِکَ لَیسَ هُوَ فِی الخَلقِ وَ لَا الخَلقُ فِیهِ تَعالَی عَن ذَلِکَ وَ سَاءَ عِلمُکَ مَا تَعرِفُهُ وَ لا قُوَّةَ إلَّا بِاللهِ أَخبِرنِی عَنِ المِرآةِ أنتَ فِیهَا أم هِیَ فِیکَ فَإِن کَانَ لَیسَ وَاحِدٌ مِنکُمَا فی صاحِبِه فَبِأَیِّ شَیءٍ استَدلَلتَ بِهَا عَلَی نَفسِکَ یَا عِمرَانُ قَالَ بِضَوءٍ بَینِی وَ بَینَهَا قَالَ الرِّضَا (علیه السلام) هَل تَرَی مِن ذَلِکَ الضَّوءِ فِی المِرآةِ أکثَرَ مِمَّا تَرَاهُ فِی عَینُکَ قَالَ نَعَم قَالَ الرِّضَا (علیه السلام) فَارِنَاه
عبارات مرتبط با این موضوع
توسعهی فرهنگی و قدرت فرهنگی تأثیر فرهنگ بر …توسعهی فرهنگی و تغییر و تحول هر فرهنگی از امور لازم و ضروری برای بقا و دوام یک نظام جستار اقتدار ملی اولویّتهای مهمّ دیگری در بخشهای گوناگونِ مربوط به اقتدار ملّی و استحکام امنیّت و اتوپیانیسماتوپیاآرمان شهرگراییمدینه فاضله …تپش اندیشهبا جور و جمود و جهل باید جنگید تا پاک شودجهان ازاین هرسه پلید یا ریشه هر سه بنیاد گرایی و انواع آن یا فوندامنتالیسم نارنج …تپش اندیشهبا جور و جمود و جهل باید جنگید تا پاک شودجهان ازاین هرسه پلید یا ریشه هر سه جستار آزاداندیشی سرفصل پنجم، مسئلهی فرهنگ است اولویّت بسیار مهمّ کشور، فرهنگ است فرهنگ از ادبیّات و فرش ایران و چگونگی طبقه بندی آنفرش ایران و چگونگی طبقه بندی آن نقوش فرش ایران و نگاره های تزیینی آن و از همه مهمتر مشاوره ارشد دکتری پایان نامه چاپ مقاله انجام …مشاوره رایگان ،انجام پایان نامه، مشاوره پروپوزال، چاپ مقاله،ارشد و دکتری متن کامل مطلب در ادامه دعابسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله رب العالمین؛ الصلوة و السلام علی سید المرسلین، محمد بیست و هفت هزار امضای الکترونیک فرهنگیان …بیست و هفت هزار امضای الکترونیک فرهنگیان سراسر ایران پای نامه اعتراضی معلم سبزواری خواندنی هایی در مورد خوانندگان ایران آرشیو ابی دو سال پیش از انقلاب برای کنسرت به آمریکا رفت و دیگر برنگشت ابیابی در اوان نوجوانی توسعهی فرهنگی و قدرت فرهنگی تأثیر «فرهنگ» بر فرآیند «توسعه توسعهی فرهنگی و تغییر و تحول هر فرهنگی از امور لازم و ضروری برای بقا و دوام یک نظام فرهنگی جستار اقتدار ملی اولویّتهای مهمّ دیگری در بخشهای گوناگونِ مربوط به اقتدار ملّی و استحکام امنیّت و مصونیّت اتوپیانیسماتوپیاآرمان شهرگراییمدینه فاضله تپش اندیشهبا جور و جمود و جهل باید جنگید تا پاک شودجهان ازاین هرسه پلید یا ریشه هر سه را بنیاد گرایی و انواع آن یا فوندامنتالیسم نارنج سبز سیاسی علمی تپش اندیشهبا جور و جمود و جهل باید جنگید تا پاک شودجهان ازاین هرسه پلید یا ریشه هر سه را جستار آزاداندیشی جستار بیانات رهبری کلیدواژه آزاداندیشی بسم الله الرحمن الرحیم سیاستهای کلی علم و متن کامل مطلب در ادامه دعا بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله رب العالمین؛ الصلوة و السلام علی سید المرسلین، محمد رسول فرش ایران و چگونگی طبقه بندی آن فرش ایران و چگونگی طبقه بندی آن نقوش فرش ایران و نگاره های تزیینی آن و از همه مهمتر مفاهیم مشاوره ارشد دکتری پایان نامه چاپ مقاله انجام پروپوزال سمینار مشاوره رایگان ،انجام پایان نامه، مشاوره پروپوزال، چاپ مقاله،ارشد و دکتری، گروه بیست و هفت هزار امضای الکترونیک فرهنگیان سراسر ایران پای نامه بیست و هفت هزار امضای الکترونیک فرهنگیان سراسر ایران پای نامه اعتراضی معلم سبزواری به رئیس زبان و ادبیات فارسی گفتارها و دیدگاه ها هر کسی که با زبان و ادبیات سروکار داشته باشد، لاجرم گذارش به دنیای بیکران زبانشناسی هم افغانستان و جامعه جهانی ماهنامه کار و جامعه فصلنامه زن و جامعه مرودشت مجله سلامت و جامعه نادر بکار و جامعه هارفرد فرهنگ و جامعه اعمال جنسیت و جامعه مؤسسه کاریابی زن و جامعه
غلات حاوی فیبر بالا دارای فواید سلامتی متعددی می باشند. با این حال، همه ی انواع غلات برای افراد دیابتی ادامه ...
غذاهای سالم برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2دیابت نوع 1 و 2 دو نوع اصلی دیابت می باشند. سطوح غیر طبیعی گلوکز خون علامت مشخص بیماری دیابت می باشد. ادامه ...
عوارض جانبی ملوکسیکامملوکسیکام یا موبیک یک داروی غیر استروئیدی ضد التهابی (NSAID) بوده که عمدتا برای درمان درد، سفتی و کاهش ادامه ...
عوارض جانبی مصرف طولانی مدتNSAIDداروهای غیر استروئیدی ضد التهابی که به عنوان NSAIDs نیز شناخته می شود، به منظور کاهش درد و التهاب مورد ادامه ...
عوارض جانبی لووتیروکسین که باید بدانید.افرادی که داروی لووتیروکسین مصرف می کنند، احتمال توسعه ی مشکلات استخوانی مانند پوکی استخوان در آن ها ادامه ...
عوارض جانبی گلیکوزیدهای قلبیگلیکوزیدهای قلبی عمدتا برای درمان بی نظمی و نارسایی قلب تجویز می شود. این مقاله اطلاعاتی را درباره ی ادامه ...
عوارض جانبی کرم کتوپروفنکاربرد کرم کتوپروفن می تواند باعث احساس خارش ناخوشایند و منجر به تشکیل جوش گردد. حساسیت به نور یکی دیگر ادامه ...
عوارض جانبی سیمواستاتیندر صورتی که سطوح کلسترول شما بالا باشد، احتمالا پزشک ممکن است داروی سیمواستاتین را برای شما تجویز کند. ادامه ...
عوارض جانبی پنتوپرازولپنتوپرازول دارویی بوده که توسط تعدادی از پزشکان برای درمان بیماری های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. ادامه ...