جام جم سرا: ما در چند شهر رد این بازار سیاه را گرفتیم ؛ رسیدیم به قم که در آن هر شیشه 250 سی سی، صد تا 120 هزار تومان فروخته میشود، بعد رسیدیم به کرمان که بسته به برند متادون، هر شیشه از 60 تا صد هزار تومان قیمت دارد و در انتها به اصفهان که متادون بازار آزاد در آن نه شیشه‌ای که اغلب بر حسب سی سی فروخته میشود و هر سی‌سی 500 تا 600 تومان قیمت دارد.
در تهران هم قائم مقام ستاد مبارزه با مواد مخدر از خبرهای رسیده به ستاد گفت که قیمت هر شیشه متادون را تا 150 هزار تومان گزارش میدهد؛ قیمتی که بالاتر از قیمت‌های به‌دست آمده ما بود و عمق فاجعه متادون فروشی را نشان می‌داد.
بازار سیاه متادون زنده است آن هم اغلب در عطاری‌ها که از شیر مرغ تا جان آدمیزاد را می‌فروشند. اما در کرمان عطاری‌ها به حاشیه رفته‌اند در جدال با بازار سیاه میدان ارگ، محله‌ای شبیه ناصرخسروی تهران که جویندگان انواع داروی مجاز و غیرمجاز دست خالی برنمی‌گردند.
یک کارشناس درمان اعتیاد در این شهر به ما خبر میدهد که در کرمان متادون را در گالن‌های 20 لیتری می‌آورند و خرد می‌کنند؛ تجارتی که از یک شبکه مافیایی حکایت می‌کند و متادون را در چرخه‌ای کاملا غیرقانونی به دست متقاضیان می‌رساند.
نشتی از کجاست؟
ورود متادون به بازار آزاد اتفاق تازه‌ای نیست، اما این که بعد از واکنش‌های فراوان مقامات دولتی و تهدید به مجازات متخلفان، باز هم بازار متادون سیاه است و پررونق، جای سوال دارد.
به نظر می‌رسد برخی از مقامات دولتی به مراکز درمان اعتیاد سوءظن دارند و یکی از دلایلی که نظارت بر این مراکز سختگیرانه است از همین سوءظن ناشی میشود.
ما با سه درمانگر اعتیاد گفت‌وگو کردیم که همگی وجود این بدبینی را تایید کردند و البته همگی قبول داشتند که احتمال تخلف در مراکز درمان اعتیاد نیز وجود دارد، ولی به اعتقاد آنها حجم متادونی که در بازار آزاد در گردش است حتی بیش از متادونی است که همه مراکز در اختیار دارند.
مرتضی خوش‌گفتار به ما گفت علت این که متادون اکنون فقط به صورت شربت به دست مراکز می‌رسد ناشی از همین بدبینی است، چون تصور می‌شد این گردانندگان مراکزند که قرص‌های متادون را به بیرون درز می‌دهند، در حالی که هم اکنون قرص‌های متادون به وفور در عطاری‌ها موجود است بدون این که مراکز، قرص در اختیار داشته باشند.
موضوع قرص‌های موجود در بازار آزاد را شهرام سیف‌الدینی، کارشناس درمان اعتیاد نیز تائید می‌کند، قرص‌هایی که هر دانه‌اش، 2000 تومان فروخته میشود و قیمت یک ورق ده‌تایی تا 20 هزار تومان می‌رسد.
پس اینکه مراکز درمانی را مقصر اصلی تشکیل بازار سیاه بدانیم قضاوتی افراطی به نظر می‌رسد، هرچند ممکن است بخشی از نشتی‌ها از جانب این مراکز باشد اما حجم گسترده متادونی که در بازار وجود دارد و با کمترین تکاپو به‌دست می‌آید حکایت از وجود شبکه‌ای حرفه‌ای دارد که کارشناسان اعتیادی که با ما گفت‌وگو کردند، کارخانه‌های تولیدی، شبکه توزیع و حتی بیماران را در آن دخیل می‌دانند.
مرتضی خوش‌گفتار معتقد است وقتی طبق تعرفه مصوب، افراد متقاضی ترک در ازای دوزهای مختلف متادون، نرخ ثابت 116 هزار تومان را (برای یک ماه) می‌پردازند این فکر به ذهن برخی از آنها خطور می‌کند که متادون بیشتری از درمانگر خود طلب کنند و متادون مازاد بر نیازشان را بفروشند. پس بخشی از نشتی‌ها میتواند از این طریق باشد که بیماران در حال ترک در آن دخیل‌اند؛ گرچه اگر مراکز ترک اعتیاد بیش از نیاز هر فرد متادون در اختیارش نگذارند این مسیر مسدود میشود.
علاوه بر این، راهی که از مدت‌ها قبل وجود داشته خرید متادون بیماران مبتلا به سرطان از سوی دلالان و قاچاقچیان است. بیماران سرطانی مجبورند برای تسکین دردهایشان متادون مصرف کنند، اما برخی از آنها که هزینه‌های درمان در تنگنا قرارشان داده، متادونی را که با قیمت‌های نازل دریافت می‌کنند با چند برابر قیمت به دلالان می‌فروشند و آن گاه این متادون‌ها راهی بازار آزاد میشود.
اما گرچه این رد وبدل متادون صحت دارد، ولی چون تعداد بیمارانی که دست به چنین کاری می‌زنند اندک است، نمی‌شود همه ماجرای تشکیل بازار سیاه متادون را به این افراد ربط داد.
پس اگر متادون که عرضه آن فقط در مراکز مجوز دار ترک اعتیاد و برخی از مراکز درمانی تحت نظر وزارت بهداشت، مجاز است در عطاری ها، بازارهای غیررسمی فروش دارو یا در مراکز زیرزمینی فروخته میشود معنایش این است که این کار غیرقانونی که مصداق توزیع مواد مخدر است، آشکارا انجام میشود بی‌آن‌که برنامه‌ای جدی برای مقابله با آن وجود داشته باشد.
اتحادیه عطاری‌ها: تخلفات را قبول داریم
در ماجرای توزیع متادون همه چشم‌ها به عطاری‌هاست، چون متادون در این مراکز از هر جای دیگر در دسترس‌تر است.
کار عطاری‌های متخلف به جایی رسیده که امسال از سوی وزارت بهداشت، سال نظارت بر عطاری‌ها نام گرفته، گرچه در عمل، نظارت‌ها شدیدتر نشده و عرضه داروهای غیرمجاز و از جمله متادون در عطاری‌ها محدود نشده است.
رئیس اتحادیه عطار و سقط فروش تهران این حرف‌ها را قبول دارد. علیرضا رضایی قهرودی به ما توضیح داد با این که اعلام کرده‌ایم عرضه هرگونه داروی لاغری و چاقی یا ترامادول و متادون در عطاری‌ها ممنوع است و جرم محسوب میشود، اما عطاری‌های بدون مجوز به اخطارها توجه نمیکنند.
پس به گفته رئیس این اتحادیه، در عطاری‌های مجوزدار متادون پیدا نمی‌شود و این ماده مخدر مخصوص ترک اعتیاد را فقط میشود در عطاری‌های غیرمجاز پیدا کرد که به گفته او چند ماه در یک محل فعالیت می‌کنند و به محض احساس خطر به نقطه‌ای دیگر نقل مکان می‌کنند و از دسترس بازرسان اتحادیه خارج می‌شوند.
پس اگر عطاری‌های مجوزدار را از ماجرای توزیع متادون مبرا بدانیم همین که در عطاری‌های غیرمجاز، متادون وجود دارد یک نقص است، بویژه اگر بدانیم تعداد عطاری‌های مجوزدار تقریبا با غیرمجازها یر به یر است. در واقع این تخلف آشکارا نقص در سیستم نظارت را نشان میدهد که هم وزارت بهداشت باید پاسخگوی آن باشد و هم وزارت صنعت، معدن و تجارت که عطاری‌ها زیر مجموعه آن هستند.
متادون‌های بازار سیاه آلوده است
فردی که قصد ترک اعتیاد با متادون را دارد آسان‌ترین کار برایش این است که به بازار آزاد سر بزند چون دیگر مجبور نیست به مراکز ترک اعتیاد برود، فرم پرکند و مدارک شناسایی بدهد و بعد هم سهمیه‌اش را روزانه بگیرد.
او راحت‌تر است به بازار آزاد برود و در سیستمی تحت نظارت قرار نگیرد، حتی اگر مجبور باشد متادون را کمی گران‌تر بخرد اما سیامک دانیالی، کارشناس درمان اعتیاد به جام‌جم می‌گوید این راحتی‌ها، ظاهر ماجراست چون متادون‌هایی که در بازار آزاد فروخته میشود آلوده است و چیزی نیست جز مخلوطی از قرص‌های آرامبخش، خواب‌آورها، آنتی‌هیستامین، شربت هیدروکسیزین و آب در مقدار اندکی متادون.
او معتقد است این ناخالصی‌ها برای کسب سود بیشتر از سوی قاچاقچیان به شربت‌های متادون اضافه میشود که اثربخشی متادون را کم می‌کند و در نتیجه مصرف‌کننده را به خرید بیشتر ترغیب می‌کند.
این در حالی است که با خرید و مصرف خودسرانه متادون، دوزهای مصرفی نیز به هم می‌ریزد و در نتیجه فرد به جای ترک اعتیاد، معتادتر میشود.
البته تقلب فقط مختص شربت متادون نیست که قرص‌های متادون تقلبی نیز در بازار به وفور یافت میشود.
پیگیری‌های جام‌جم نشان میدهد در خیابان ناصر خسروی تهران که محل چاپ انواع برچسب است، افرادی به تولیدکننده‌ها سفارش ورق‌های متادون را می‌دهند که این یعنی قرص‌های تقلبی تا چه اندازه به ما نزدیک است.
اما این چرخه بیمار نیاز به درمان دارد. متادون ماده‌ای شبه افیونی است که برای درمان اعتیاد به موادی چون هروئین، مرفین و کدئین استفاده میشود و در صورتی به ترک تدریجی اعتیاد منجر میشود که تحت نظارت درمانگران متخصص و متناسب با سابقه مصرف مواد و نوع مواد مصرفی تجویز شود اما وقتی در بازار آزاد می‌توان متادون را براحتی به دست آورد و آن را طبق میل خود مصرف کرد، نه اعتیاد درمان میشود و نه دلال‌ها پایان می‌گیرد. این بازار سیاه فقط قاچاقچیان را فربه‌تر می‌کند.
متادون چیست؟
متادون یک شبه‌مخدر است، یعنی از نظر تاثیراتی که بر بدن می‌گذارد مشابه مخدرهاست. به همین علت متادون برای کنترل علائم خماری و محرومیت ناشی از نرسیدن مواد به کار می‌رود که برای افراد معتاد به هروئین، تریاک، کراک، شیره و سوخته مفید است البته متادون گرچه شبه‌مخدر است اما تفاوت‌های مهمی با مخدرها دارد که باعث شده در بیشتر کشورهای دنیا به‌عنوان یک دارو برای درمان اعتیاد پذیرفته شود.
متادون همچون مخدرهای هروئین و کراک ایجاد نشئگی نمی‌کند و از بروز علائم خماری بخوبی جلوگیری می‌کند. با این حال متادون به شرطی برای فرد ایجاد آسیب نمی‌کند که بدرستی تجویز و مصرف شود.
مریم خباز - گروه جامعه
