‏قبل تصمیم گیری کلیک کنید

[ad_1]

خبرگزاری آریا -
اگر می خواهید تصمیمی بگیرید و در بزرگراه های زندگی ، سردرگم شده اید،بهتراست چراغ قوه های تان را روشن کنید.

برای بار اول است که وارد این جاده شده اید ، راهنمایی هم همراه تان نیست ، می خواهید مسیری را طی کنید که نسبت به آن آگاهی ندارید. هوا تاریک است و تمام جاده با نور ضعیف مهتاب روشن شده است ، چگونه می خواهید راه را طی کنید؟

در چنین شرایطی به طور طبیعی باید نگران این باشید که چه اتفاقی می افتد. اگر به راه تان ادامه دهید و فکری برای وضعیت موجود نکنید ، هر قدمی که بر می دارید ممکن است شما را از هدف تان و مسیری که صحیح است،دور تر کند و حتی ممکن است آسیبی هم به شما برسد.

باید فکری کنید . نوری ،چراغی و یا منتظر بمانید تا صبح شود وبتوانید تصمیم بگیرید از کدام طرف حرکت کنید.

حکایت این جاده و مسافرانش ،حکایت زندگی است و ما آدم ها که از صبح ،وقتی چشم باز می کنیم تا آخر شب که می خوابیم در حال انتخاب هستیم .تصمیم گیری های بزرگ و کوچک در طول روز ،آنقدر زیاد هستند که گاهی فراموش می کنیم همین لحظه و همین جا هم به نوعی در گیر« انتخاب کردن» هستیم.شما تصمیم می گیرید که این مقاله را تا انتها بخوانید ویا ادامه ندهید.من به شما پیشنهاد می کنم که تا اخر مطلب با ما باشید اما این شما هستید که تصمیم می گیرید.

از همین تصمیمات کوچک و ساده ،روش تصمیم گیری مهم است تا زمانی که در دوراهی های مهم زندگی باید یکی را انتخاب کنید و در برخی مواقع کار سخت تر می شود و در بزرگراهی چندین راه متفاوت مقابل روی تان قرار می گیرد و آنوقت است که باید بدانید برای انتخاب مسیر صحیح ،نمی شود شیر یا خط انداخت.تصمیم گیری صحیح برای خود قوانینی دارد. برخی از تصمیم های ما در زندگی می تواند به کلی بر روی اینده ی ما و حتی اطرافیانمان تاثیر می گذارد. وقتی میخواهیم رشته ی تحصیلی و یا شغل آینده مان را انتخاب کنیم ، درگیر یک تصمیم گیری مهم هستیم اما مهم ترین تصمیمی که هر فرد می گیرد و بر تمام جنبه های زندگی اش تاثیر می گذارد ، انتخاب همسر است.

1- فضای روشن ،انتخاب صحیح
اولین شرط یک تصمیم گیری درست این است که باید این اتفاق در مسیر شفاف صورت بگیرد.همانطور که اگر در یک جاده باشید و نور کافی وجود نداشته باشد ،نمی توانید راه درست را پیدا کنید ، در انتخاب های زندگی نیز باید فضایی ایجاد کرد که تصمیم گیری در شرایطی بدون ابهام و با در نظر گرفتن کلیه ی جوانب صورت بگیرد.البته هر قدر هم که تصمیم گیری بر پایه ی عقلانیت باشد ، باز هم درصدی خطا را می توان برایش متصور شد اما هر چه جوانب کار بیشتر سنجیده شود ، می توان امیدوار بود که تصمیم صحیح تری و ضریب خطای کمتری ،گرفته شده است.

2- وقتی فکر ها جمع می شوند
یکی از عادت های خوب انسانهای موفق ، مشورت و همفکری در مسائل زندگی است. هر قدر هم از نظر خودتان تمام جوانب کار را سنجیده باشید اما باز هم مطمئن باشید که چند فکر بهتر از یک فکر عمل خواهد کرد.البته تصمیم گیرنده ی نهایی شما هستید اما وقتی نظر دیگران را هم دریک مورد خاص بشنوید و تحلیل های آن ها را مورد توجه قرار دهید ،ممکن است که قسمت هایی از موضوع که از چشمان شما مخفی مانده است،نمایان شود و در تصمیم نهایی تان تاثیر بگذارد.

3- یک پیش نیاز اساسی
یکی از ملزومات یک تصمیم گیری صحیح، تحقیق در آن موضوع است.چیزی که در فرهنگ ما در مورد ازدواج تقریبا به صورت یک رسم در آمده و در اغلب موارد ،دختر و پسر بعد از آشنایی اولیه ،در مورد فرد مورد نظر و خانواده اش ،تحقیق می کنند.تحقیق برای انتخاب و اطمینان از جنبه هایی که در فرصت کوتاه قابل بررسی نیست،یک راهکار مناسب است. حتی زمانی که رشته ی خاصی را برای ادامه ی تحصیل انتخاب می کنید ، پرس و جو از چند نفر که ان رشته را خوانده اند وپرسش هایی از چگونگی درس و بازار کار آن می تواند به شما کمک کند واقع بینانه تر عمل کنید.

4 - فرار از مسئولیت
برخی برای آنکه از مسئولیت انتخاب های شان شانه خالی کنند و در صورت اشتباه ،تقصیر را گردن تقدیر و روزگار بیندازند ، به استخاره و فال روی می آورند که انتخاب صحیحی نیست.البته توکل بر خدا در هر کاری لازم و ضروری است اما به شرطی که در هنگام تصمیم گیری بر پایه ی عقل و شواهد موجود ،تمام تلاش تان را برای استفاده از فرصت انتخاب که خداوند به انسان داده است ، بکنید.

زندگی و حرکت در جاده ی آینده نیاز به تحقیق،تعقل و بررسی های شفاف و همفکری دارد.وقتی تمام این جوانب را رعایت کردید ، با توکل بر خدا می توانید در جاده ی زندگی قدم بردارید.
منبع: تبیان



[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
آموزش تصویری بسیار خوب، حالا می توانید در لیست باز شده الگوهای موجود را مشاهده کنید روی بانک به روستای باصفای وانشان خوش آمدیدروش پیوند درختان میوه و تکنیک های پیوند زنی پیوند در لغت بدین معنی است که طی آن قسمتی فهرست سوالات روز خواستگاری در مقاله ای با عنوان دختر و پسرای دم بخت کلیک کنند از شما کاربرای عزیز خواستیم تا دارو درمانی در آسم داروهای زود اثر به محض شروع اولین علائم آسم مصرف می شوند اثرات این داروها را در عرض دانستنیها و ترفندهای مهم کامپیوترممکنه خیلیا روش فرمت فلش مموری رو بلد باشن اما نکات ریزی هم وجود داره که پیش از فرمت راهنمای فارسی قدم به قدم بازی ها آرشیو اگه میشه راهنمای بزارین تشکر پیدا نکردین تو این مرحه گیر کردم توی مترو که سایت چشم پزشکی دکتر نادریجراحی عیوب انکسار لیزر، لیزیک، لازک عیوب انکساری عیوب انکساری چشم به شرکت هواپیمایی ترکیش ایر لاینشرکت هواپیمایی ترکیش ایرلاین اصلی‌ترین پیمانکار ترانزیت ورود و خروج مسافران هوایی پرواز ایران ایر به استانبولساعت پروازیقیمت …تور استانبول با پرواز ایران ایر پرواز ایران ایر استانبول یکی از فعال ترین و پرطرفدار سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلحلجبازی سایت تامین اجتماعی نیروهای مسلح به خاطر یک انتقاد ساده برچسب ها سازمان آموزش تصویری بسیار خوب، حالا می توانید در لیست باز شده الگوهای موجود را مشاهده کنید روی بانک اطلاعاتی به روستای باصفای وانشان خوش آمدید روش پیوند درختان میوه و تکنیک های پیوند زنی پیوند در لغت بدین معنی است که طی آن قسمتی از یک فهرست سوالات روز خواستگاری در مقاله ای با عنوان «دختر و پسرای دم بخت کلیک کنند » از شما کاربرای عزیز خواستیم تا سوالات دارو درمانی در آسم داروهای زود اثر به محض شروع اولین علائم آسم مصرف می شوند اثرات این داروها را در عرض چند دانستنیها و ترفندهای مهم کامپیوتر ممکنه خیلیا روش فرمت فلش مموری رو بلد باشن اما نکات ریزی هم وجود داره که پیش از فرمت کردن سایت چشم پزشکی دکتر نادری جراحی عیوب انکسار لیزر، لیزیک، لازک عیوب انکساری عیوب انکساری چشم به سه شکل سازمان تامین اجتماعی نیروهای مسلح لجبازی سایت تامین اجتماعی نیروهای مسلح به خاطر یک انتقاد ساده برچسب ها سازمان تامین راهنمای فارسی قدم به قدم بازی ها آرشیو دربازی میرسم به یه مرحله ای که توی یه جای فضا مانندی هستی وموجودات آبی رنگ در ان محیط شرکت هواپیمایی ترکیش ایر لاین شرکت هواپیمایی ترکیش ایرلاین اصلی‌ترین پیمانکار ترانزیت ورود و خروج مسافران هوایی تور جدیدترین مقالات مرتبط با مدیریت فناوری اطلاعات سیستم های تعیین ارزش اطلاعات در توجیه سیستمهای پشتیبان تصمیم چکیده استفاده از سیستمهای اطلاعاتی در تصمیم گیری در مدیریت مهارت تصمیم گیری انواع مدل های تصمیم گیری تصمیم گیری و تعیین خط مشی تصمیم گیری سیستم پشتیبان تصمیم گیری تصمیم گیری چند معیاره تصمیم گیری چیست؟

علل شکل گیری تکفیری‌ها از دیدگاه جغرافیای سیاسی

[ad_1]
در سال‌های اخیر گروه‌ها و فرقه‌های تروریستی زیادی در سرزمین‌های اسلامی شکل گرفته‌اند. درباره ی عوامل مؤثر در شکل گیری آن‌ها مطالب زیادی نوشته شده، اما در این پژوهش با نگاهی جدید علل شکل گیری این گروه‌ها ...
[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
پرسمان دانشجویی اندیشه ی سیاسیواکاوی حیات سیاسی امام رضاع و بررسی شاخص‌های سیاسی حاکم در عصر آن امام همام،نقشه دولت اسلامی در عراق و شام شرق مدیترانه …اگر از جرم هزاران نفری که قتل و عام شده اند از گروههای کشتارگر مانند بوکو حرام و داعش اخبار،اخبار روز،اخبار خبرگزاری ها اخبار،آخرین …خوش بینی عربستان از آینده بازار نفت میرسلیم چاره آلودگى هوا فرافکنى نیست دستگیری خلیج فارس خلیج فارساولین مقاله که راهکارهای دفاع از نا نظر به اینکه بعضی افراد با استفاده از نفوذ چرا خدا بعضی از انسان ها را بدبخت آفریده؟ شهر سوالعزیز دلم الهی من فدات شم چرا از انرژی درمانی استفاده نمیکنی فقط کافیه خدا رو صدا بزنی پرسمان دانشجویی اندیشه ی سیاسی واکاوی حیات سیاسی امام رضاع و بررسی شاخص‌های سیاسی حاکم در عصر آن امام همام،نقشه راهی دولت اسلامی در عراق و شام شرق مدیترانه محصول و تولید اگر از جرم هزاران نفری که قتل و عام شده اند از گروههای کشتارگر مانند بوکو حرام و داعش بپرسیم اخبار،اخبار روز،اخبار خبرگزاری ها اخبار،آخرین خبرها،خبر فوری خوش بینی عربستان از آینده بازار نفت میرسلیم چاره آلودگى هوا فرافکنى نیست دستگیری سارقان خلیج فارس خلیج فارس اولین مقاله که راهکارهای دفاع از نا نظر به اینکه بعضی افراد با استفاده از نفوذ رسانه ای چرا خدا بعضی از انسان ها را بدبخت آفریده؟ شهر سوال عزیز دلم الهی من فدات شم چرا از انرژی درمانی استفاده نمیکنی فقط کافیه خدا رو صدا بزنی اون

شماره‏ گیری کد ۹۸+ شامل هزینه رومینگ نمی شود

[ad_1]

کد مطلب: 430572

شماره‏ گیری کد ۹۸+ شامل هزینه رومینگ نمی شود

بخش دانش و فناوری الف،12 دی95

درپی انتشار برخی مطالب در شبکه های اجتماعی بابت هزینه شماره گیری پیش شماره های ۰۰۹۸ و ۹۸+، مخابرات اعلام کرد که شماره گیری این پیش شماره ها هزینه ای برای کاربر به همراه نخواهد داشت.

تاریخ انتشار : یکشنبه ۱۲ دی ۱۳۹۵ ساعت ۱۸:۵۷

خبرگزاری مهر، شرکت مخابرات ایران اعلام کرد: به تازگی در برخی شبکه های اجتماعی شایعه شده که مخابرات بابت تماس داخل کشور با پیش‌شماره های ۰۰۹۸ و ۹۸+ هزینه اضافه‌تری از مشترکان می‌گیرد که چنین چیزی واقعیت نداشته و از نظر سیستمی تفاوتی بین تماس با ۰۰۹۸ یا ۹۸+ با صفر تنها (۰) در هزینه ها وجود ندارد.

مخابرات تاکید کرد: شماره‏ گیری کد ۹۸+ برای تماس با شماره‏ های داخل کشور به عنوان تماس بین‏ الملل شناخته نشده و هزینه رومینگ از مشترکان دریافت نمی‏ شود.

استفاده از کد بین ‏الملل ایران برای شبکه مخابرات کشور شناخته شده است و در صورت شماره‏ گیری کد ایران قبل از شماره تلفن مقصد، تماس داخلی محسوب می ‏شود.

کلمات کلیدی : دانش و فناوری-رومینگ

نظراتی که به تعمیق و گسترش بحث کمک کنند، پس از مدت کوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت دیگر بینندگان قرار می گیرد. نظرات حاوی توهین، افترا، تهمت و نیش به دیگران منتشر نمی شود.

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
شماره‏ گیری کد شامل هزینه رومینگ نمی شود …شماره‏ گیری کد شامل هزینه رومینگ نمی شود شماره‏ گیری کد شامل هزینه رومینگ نمی شودالف شماره‏ گیری کد ۹۸ شامل هزینه رومینگ نمی شود هزینه شماره گیری شامل هزینه رومینگ نمی نمی‏ شود استفاده از کد شماره‏ گیری کد ۹۸ شامل هزینه رومینگ نمی شود … هزینه شماره گیری کد ۹۸ شامل هزینه رومینگ نمی‏ شود و هزینه رومینگ شماره‏ گیری کد ۹۸ شامل هزینه رومینگ نمی شود شماره‏ گیری کد ۹۸ کد۹۸شاملهزینهرومینگنمی شامل هزینه رومینگ نمی شودشماره‏ گیری کد ۹۸ شامل هزینه رومینگ نمی شودشماره‏ گیری کد ۹۸ شامل هزینه رومینگ نمی شود شماره‏ گیری کد ۹۸ شامل هزینه شماره‏ گیری کد ۹۸ شامل هزینه رومینگ نمی شود شماره‏ گیری کد ۹۸ دریافت نمی‏ شود استفاده از کد بین شامل هزینه رومینگ نمی شماره‏ گیری کد ۹۸ شامل هزینه رومینگ نمی شود … دریافت نمی‏ شوداستفاده از کد بین شامل هزینه رومینگ نمی شماره‏ گیری کد ۹۸ شماره‏ گیری کد ۹۸ شامل هزینه رومینگ نمی شود … هزینه شماره گیری شامل هزینه رومینگ نمی نمی‏ شود استفاده از کد شماره‏ گیری کد ۹۸ شامل هزینه رومینگ نمی شود …شماره‏ گیری کد ۹۸ شامل هزینه رومینگ نمی شماره‏ گیری کد ۹۸ هزینه رومینگ نمی شودشماره‏ گیری کد ۹۸ شامل هزینه رومینگ نمی شود مهرشماره‏ گیری کد ۹۸ شامل هزینه رومینگ نمی شودمخابرات اعلام کرد؛ شماره‏ گیری کد ۹۸ مخابرات و تلفن ثابت شبکه تلفن ثابت هر مشترک در مرکز تلفن خودش دارای یک شماره اختصاصی و هم چنین چندین کنتور مطالب رایانه و اینترنت دانش و فناوری اخلاق فناوری اطلاعات یکی از مباحثی است که در اخلاق کاربردی مطرح می شود

توقیف3هزارتله زنده گیری هوبره درایرانشهر

[ad_1]

زاهدان - ایرنا - رئیس اداره حفاظت محیط زیست ایرانشهر در جنوب سیستان و بلوچستان گفت: افزون بر سه هزار و 200 تله زنده گیری پرنده هوبره در یک ماه گذشته در دشت های 2 شهرستان ایرانشهر و دلگان جمع آوری شده است.

محمدانور هاشمزهی روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: هوبره تمایل کمی به پرواز کردن دارد و اغلب راه می رود و از این رو شکارچیان غیرمجاز با ساخت دیواره و پرچین هایی کم ارتفاع از بوته ها و شاخ و برگ درختان در مسیر حرکت این پرنده و ایجاد سدمعبر در مسیر این پرنده اقدام به زنده گیری آنها می کنند.
وی با بیان اینکه جریمه هر قطعه پرنده هوبره 200میلیون ریال است، گفت: این پرنده از تیره درناسانان و یکی از گونه های حمایت شده سازمان حفاظت محیط زیست است که از لحاظ ظاهری تا حدودی به بوقلمون ماده شباهت دارد.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست ایرانشهر گفت: تا مشخص شدن وضعیت آنفلوانزای حاد در میان پرندگان منطقه شکار انواع پرندگان ممنوع اعلام شده است.
وی تصریح کرد: حتی افرادی که پروانه شکار دارند نیز حق شکار پرندگان را ندارند.
ایرانشهر در 335 کیلومتری و دلگان در 480 کیلومتری جنوب زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان قرار دارند.
این 2 شهرستان در همسایگی یکدیگر واقع شده و دارای دشت های وسیع و زیستگاه گونه های مختلفی از حیات وحش هستند.
7314**8006**6081/1772 خبرنگار: محمد هادی ** انتشار دهنده: حیدر سرایانی

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
توقیفهزارتله زنده گیری هوبره درایرانشهر توقیفهزارتله زنده گیری هوبره درایرانشهر

مشورت کردن در تصمیم گیری چه نقشی دارد؟

[ad_1]

بامداد – می دانیم همه افراد در زندگی برای رسیدن به موفقیت، به طور جدی و خستگی ناپذیری تلاش می کنند؛ اما اغلب به آنچه در رویاهای شان می پرورانند، نمی رسند. حال باید دید، برای اینکه زودتر از مسیر غلط خارج شوند و به اهدافشان جامعه عمل بپوشانند، علاوه بر تلاش فردی، باید چه کار کنند؟

مشاوره گرفتن و مشورت کردن از افراد عاقل و صاحب خرد،  یکی از راههایی است که افراد را قدم به قدم به آرزوهایشان نزدیک می کند. چرا که حضرت علی(ع) در این باره می فرمایند: «با افراد عاقل و صاحب خرد مشورت کن تا از لغزش و پشیمانی ایمن گردی.»
مشورت کردن و نظرخواهی از دیگران یکی از عوامل مهم و مسائل حیاتی و تصمیم گیری است، با توجه به وسعت موضوعات و پیچیدگی مسائل و نیز گستردگی اطلاعات، یک نفر قادر به شناخت همه مسائل و به دست آوردن همه اطلاعات لازم در مورد یک مسئله نیست و در نتیجه نمی تواند تصمیم منطقی و درستی در مورد آن اتخاذ نماید.

مشورت کردن با آدم بدبین و منفی نگر بسیار خطرناک است؛ زیرا او جز سیاهی، بدبختی و شکست، چیزی نمی بیند و صرفا افکار بدبینانه خود را به شیوه نصیحت گونه به شما انتقال می دهد

تعریف و اهمیت مشورت

«مشورت» و « مشاوره » از یک ریشه و به معنای مراجعه به افراد آگاه و مطلع برای راه یابی به حل مسئله و بهره گیری از تجارب و آگاهی دیگران است.
نقش مشورت در زندگی، نقشی اساسی است. تحقیقات تجربی نشان می دهد که مشورت اگر مهم ترین نقش را در پیشرفت و استفاده بهینه از زندگی نداشته باشد، دست کم می تواند یکی از بهترین نقشها را ایفا کند. در دنیای امروز، زندگی بدون مشورت و مشارکت و هم فکری با دیگران، امکان پذیر نیست. یک مثل چینی می گوید: «اگر می خواهی کاری را به درستی انجام دهی، با سه تن از سالخوردگان مشورت کن.» در فرهنگ و ادبیات فارسی نیز آمده است: «آن که بیشتر مشورت می کند کمتر دچار اشتباه می شود.» و به قول امریکاییها: «دو فکر، از یک فکر بهتر است».

با مردان بزرگ مشورت کنید

امیرمومنان حضرت علی(ع) در مورد عواقب عدم مشورت و استبداد به رای چنین هشدار می دهد؛ کسی که استبداد در رای داشته باشد هلاک می شود و کسی که با مردان بزرگ مشورت کند در عقل و دانش آنان شریک می شود.
ضرورت مشورت کردن یک مسئله عقلی است و هر انسان عاقل و خردمندی این ضرورت را درک می کند و هیچ خردمندی خود را ازآن بی نیاز نمی داند. حضرت علی(ع) می فرماید: هیچ انسان عاقل و خردمندی از مشاوره بی نیاز نمی گردد.
عدم توجه به نظرات دیگران و استبداد به رای، یکی از خطرناک ترین چیزهایی است که ممکن است یک مدیر به آن گرفتار شود. مشورت در نگاه امیرمومنان (ع) یکی از ضرورت های اساسی برای اداره امور به ویژه تصمیم گیری است. آن حضرت مشورت و نظرخواهی از دیگران را قوی ترین و محکم ترین پشتیبان و حامی می داند و می فرماید: هیچ حامی و پشتیبانی، استوارتر و محکم تر از مشورت کردن نیست.

آثار و فواید مشورت

مشورت کردن و استفاده از نظرها و دیدگاههای دیگران پیامدهای مثبت و فواید زیادی دارد. آثار و برکات فراوانی که از مشورت کردن نصیب انسان می شود، هرگز از تفکر فردی و امکانات و منابع فراوان مادی به دست نمی آید. در اینجا به بخشی از برکات مشورت به صورت اختصار می پردازیم.

مشورت و موفقیت در زندگی

عوامل بسیاری چون تلاش، پشتکار، توکل به خدا، نظم و برنامه ریزی و بهره مندی از هوش و سلامت جسمی و روانی در پیشرفت و موفقیت انسان نقش دارند. اما یکی از عواملی که نمی توان نقش آن را نادیده گرفت، مشورت کردن و استفاده از تجارب و اندوخته های دیگران است. در روایات آمده است که مشورت با دیگران، باعث می شود که توفیق الهی نصیب انسان گردد و در کارها موفق تر و عاقلانه تر عمل کند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کسی که می خواهد کاری انجام دهد و در مورد آن با فرد دینداری مشورت کند، خداوند او را به آنچه بهترین است، موفق می دارد.»

بهره برداری از فکر دیگران

یکی از فواید و پیامدهای مشورت، بهره برداری و استفاده از افکار و نظرات دیگران است. مشورت به انسان کمک می کند تا افکار و اندیشه های دیگران به ویژه صاحب نظران و متخصصان را به یاری طلبد و با قرار دادن افکار و اندیشه های آنان در کنار فکر و نظر خود بر قدرت، وسعت و عمق اندیشه و بینش خود بیفزاید و از درخشش افکار و اندیشه های دیگران بهره مند شود.حضرت علی(ع) می فرماید: هر کس که با صاحبان عقل و خرد مشورت کند، از درخشش افکار بهره مند می شود.

مشورت و تقویت روحی و اعتماد به نفس

این واقعیتی است که اگر انسان در مسیر زندگی کسی را نداشته باشد که با او تبادل نظر کند، احساس تنهایی و غربت خواهد کرد و در نتیجه، نمی تواند نقش و وظایف خود را با اعتماد و اطمینان کامل انجام دهد. شاید به همین دلیل است که مشورت را نوعی پشتیبانی ذکر کرده اند: «مشورت کردن، پشتیبانی طلبیدن است.» در روایت دیگری از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمده است: «هیچ پشتیبانی مورد اعتمادتر از مشاوره نیست.»

دستیابی به راهکار مناسب

فایده دیگری که مشورت کردن و توجه به نظرات دیگران به دنبال دارد این است که این کار باعث می شود تا تصمیم معقول و مناسبی اتخاذ شود و راه درستی انتخاب گردد. حضرت علی(ع) می فرماید: هر کس که با صاحبان اندیشه و خرد مشورت نماید به راه درست رهنمون می شود.

«مشورت» و «مشاوره» از یک ریشه و به معنای مراجعه به افراد آگاه و مطلع برای راه یابی به حل مسئله و بهره گیری از تجارب و آگاهی دیگران است

با چه کسانی مشورت نکنیم؟

الف – افراد غیر متخصص و بی تجربه؛ افرادی که تجربه و تخصص کافی ندارند.
ب. افراد غیر متدین و کسانی که اسرار ما را فاش خواهند کند.
ج. مشورت کردن با آدم بدبین و منفی نگر بسیار خطرناک است؛ زیرا او جز سیاهی، بدبختی و شکست، چیزی نمی بیند و صرفا افکار بدبینانه خود را به شیوه نصیحت گونه به شما انتقال می دهد.
د. آدمهای لاف زن؛ کسانی که در طول زندگی هیچ قدم مثبتی برای خویش بر نداشته اند، چگونه می توانند در تصمیم گیریها راهنمای شما باشند و توصیه های مفید بکنند؟

نکته آخر

یادمان باشد، رد و بدل کردن مشورت به این سادگی ها نیست. همیشه این احتمال وجود دارد که یکی از طرفین مشورت مرتکب یک اشتباه ساده شود و در نتیجه رابطه میان طرفین خدشه  دار شده یا آسیب ببیند. در واقع اگر پروسه مشورت خوب پیش رود چه اتفاقی می افتد؟ مشورت درست، باعث می شود از نقطه ای کاملا متفاوت مساله خود را بررسی کنیم. همیشه ده ها راه پیش پای ما قرار دارد و مشورت مثل چراغی است که این راه ها را بر ما نمایان می کند.

منابع: خبرگزاری مهر، راسخون، دنیای اقتصاد

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
کاروفناوری کَلالهبه وبلاگ کاروفناوری کلاله خوش آمدید دوستان لطف نمایید در نظر سنجی کاروفناوری که در عروس مد ارایشاموزش مدل شینیون عروس جمع بسته شیک و جدید در این مطلب از سایت مد بیست شما عزیزان را جدیدترین مقالات مرتبط با مدیریت فناوری اطلاعات …انباره داده‌ها‌، هوش تجاری و سیستم‌های پشتیبان تصمیم‌گیری مجید گلپایگانی عضو گروه مصرف داروها در بارداری آیا مصرف دارو در زمان بارداری ایمن و بی خطر است؟ پاسخ قطعی برای این سئوال وجود نداردفیزیوتراپی کتابچه سند اخلاق حرفه ای فیزیوتراپی ایران کاری از کارگروه اخلاق حرفه ای فیزیوتراپی خلاصه کتاب رفتار سازمانی رابینز در متن با حاشیهخلاصه فصل تا کتاب رفتار سازمانی رابینز فصل اول رفتار سازمانی عبارت است از مطالعه آن‌چه باید درباره‌ی مت‌فورمین بدانیم دکتر محمدرضا …با سلام مشکل من بر میگرده به تنظیم نبودن عادت ماهیانه من از زمانی که پریود شدم همیشه سرد مزاجی در خانمها چیست و درمان …سرد مزاجی در خانمها ناتو انی خانمها در رسیدن به ارگاسم اوج لذت جنسی دانستنیهای قبل از ازدواج،آموزش روابط زناشویی،روابط …تور تایلند سفری به سرزمین شادی ها بنز،هیونداو بخریداقساط بلند مدت بهترین راه سازمان اطلاعاتی پاکستان؛ خانه تزویر در جنگ بین هند و پاکستان در سال ، عملا نتیجه خوبی برای در بر نداشت لذا، این سازمان در کاروفناوری کَلاله به وبلاگ کاروفناوری کلاله خوش آمدید دوستان لطف نمایید در نظر سنجی کاروفناوری که در قسمت عروس مد ارایش اموزش مدل شینیون عروس جمع بسته شیک و جدید در این مطلب از سایت مد بیست شما عزیزان را به جدیدترین مقالات مرتبط با مدیریت فناوری اطلاعات سیستم های انباره داده‌ها‌، هوش تجاری و سیستم‌های پشتیبان تصمیم‌گیری مجید گلپایگانی عضو گروه تخصصی مصرف داروها در بارداری مصرف دارو در بارداری داروهای غیر نسخه ای به خاطر داشته باشید که محصولاتی همانند فیزیوتراپی کتابچه سند اخلاق حرفه ای فیزیوتراپی ایران کاری از کارگروه اخلاق حرفه ای فیزیوتراپی در خلاصه کتاب رفتار سازمانی رابینز در متن با حاشیه خلاصه فصل تا کتاب رفتار سازمانی رابینز فصل اول رفتار سازمانی عبارت است از مطالعه منظم آن‌چه باید درباره‌ی مت‌فورمین بدانیم دکتر محمدرضا رجب‌زاده با سلام مشکل من بر میگرده به تنظیم نبودن عادت ماهیانه من از زمانی که پریود شدم همیشه با سرد مزاجی در خانمها چیست و درمان آن سرد مزاجی در خانمها ناتو انی خانمها در رسیدن به ارگاسم اوج لذت جنسی چه شد که آیت الله از متن به حاشیه رفت؟ چهشدکهآیتالله به گزارش فرارو، مصباح یزدی و جریان‌های متاثر از او، در دوران اصلاحات فعالانه نسبت به

الگو گیری از ماهی در درمان پیرچشمی

[ad_1]

بامداد – محققین آمریکایی با بهره بردن از ساختار شبکه چشم گونه ای از ماهی گامی نوین در درمان پیرچشمی برداشته اند. الگو گیری از ماهی در درمان پیرچشمی را پی می گیریم.

به گزارش بامداد به نقل از مهر، پیرچشمی یکی از بیماری های شایع چشم است که در آن عدسی چشم کارایی خود را از دست می دهد و قادر به تمرکز بر روی اشیا از فاصله نزدیک نیست و در پاره ای از موارد می تواند منجر به شب کوری و از بین رفتن حساسیت چشم شود.

از این رو محققین دانشگاه  Wisconsin آمریکا با الهام از نوعی ماهی موسوم به ماهی دماغ فیلی که دارای ساختار شبکه ای خاص برای دیدن در آب های تار و گل آلود است، روشی را برای بر طرف کردن مشکلات دید چشمی ابداع کرده اند.

شبکه چشم ماهی دماغ فیلی از یکسری ساختارهای شبیه به فنجان گود با دیواره انعکاسی ساخته شده است که به جمع آوری نور کمک می کند.

الگو گیری از ماهی در درمان پیرچشمی

محققین دانشگاه Wisconsin موفق به ساخت ساختار چشم ماهی دماغ فیلی با استفاده از مواد مصنوعی شده اند. در این شیوه هزاران ساختار میکروسکوپی فنجانی شکل توسط آلومینیوم انعکاسی پوشانده شده اند که هر کدام از آنها داخل یک محفظه برجسته شیشه ای شبیه به انگشت قرار گرفته اند.

زمانیکه نور به این محفظه برجسته شیشه ای تابیده می شود توسط دیواره انعکاسی جذب می شود. این روش مرحله آزمایشگاهی خود را با موفقیت سپری کرده است. الگو گیری از ماهی در درمان پیرچشمی را ادامه می دهیم.

قرار است به زودی از این تکنیک در چشم به جای عدسی معیوب استفاده شود ضمن اینکه با بکارگیری جریان الکتریکی می توان شکل و طول کانونی آن را تغییر داد یعنی زمانیکه فاصله کانونی چشم تغییر پیدا می کند با آن سازگاری داشته باشد تا تصاویر از نزدیک قابل رویت باشند.

همچنین انرژی این عدسی ها توسط صفحات خورشیدی نانوساختاری که داخل عدسی ها تعبیه شده اند، تامین می شود تا تغییرات در اندازه عدسی صورت بگیرد.

نوشته الگو گیری از ماهی در درمان پیرچشمی اولین بار در بامداد پدیدار شد.

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
آذر طب اسلامی وسنتی عقیلی خراسانیدکتر احمد صادقیان مدرس حوزه و دانشگاه چکیده یکی از مباحث مطرح در بحث علم و دین آذر طب اسلامی وسنتی عقیلی خراسانی دکتر احمد صادقیان مدرس حوزه و دانشگاه چکیده یکی از مباحث مطرح در بحث علم و دین، استخدام

جمعیت اخوان التوحید: شکل گیری و نقش آن در پیشرفت آل سعود

[ad_1]

چکیده

وهابیان برای رسیدن به اهداف خود از شیوه‌های متعددی استفاده می‌کنند؛ شیوه‌هایی که گاه با تفکرات آنها ناسازگاری دارد. دولت عربستان با هر گونه تخریب و ایجاد تشکل یا ایده سیاسی در این کشوره مخالف است؛ ولی هم سو با مقاصد فکری و سیاسی خویش احزاب و تشکیلاتی را راه اندازی یا حمایت می کند. وهابیت برای نشر افکار خود در ابتدا تشکلی به نام جمعیت اخوان التوحید در 1330 ه.ق. تأسیس کرد. عبدالعزیز با هدف از بین بردن مخالفان، تصرف عربستان، اتحاد قبایل پراکنده عربستان و جلوگیری از شورش‌های احتمالی این قبایل، از تشکیل این جمعیت حمایت کرد. در این مقاله می‌کوشیم با علل شکل گیری، اندیشه و فعالیت‌های سیاسی- اجتماعی این جمعیت آشنا شویم.

کلید واژگان:

عبدالعزیز، اخوان التوحید، آل سعود، حجاز.

مقدمه

‌ا‌خوان، عنوان گروهی است مذهبی- سیاسی و نظامی ‌در شبه جزیره عربستان که در 1330 ه.ق. عبدالعزیز آن را پایه گذاری کرد. این گروه تحت تأثیر اصول وهابیت بود و مدتی نقش سیاسی و نظامی‌ در عربستان ایفا کرد. چنان که‌ ا‌ز بیشتر منابع برمی‌آید، عبدالعزیز بن عبدالرحمان آل سعود برای اسکان بادیه نشینان و سرکوب شیوخ و قبایل مخالف خود در شبه جزیره و دست اندازی به بخش‌هایی از سرزمین‌های کشورهای هم جوار از قبیل کویت، جنوب عراق و بخش‌هایی از اردن و یمن طرح تشکیل این دسته را در اندیشه پروراند و آن را ایجاد کرد و به تقویت آن پرداخت؛ اما همین گروه در سال‌های بعد با عقاید عبدالعزیز اختلاف پیدا کردند و در مقابل ایشان شوریدند.
آنچه ضرورت بحث را دو چندان می‌کند این است که با شناخت بهتر این گروه ماهیت وهابیت نیز شناخته می‌شود و می‌توان نقاط ضعف و قوت و چالش‌های پیش روی وهابیت را از طریق شناخت جریان‌ها و اختلاف های درونی وهابیت دریافت؛ چرا که برای بررسی جریان‌های داخلی وهابیت باید علل و زمینه‌ها‌ی به وجود آمدن جریان‌ها را بررسی کرد.
در این مقاله می‌کوشیم زمینه‌ها‌ی شکل گیری جریان اخوان را بررسی، و نوع تفکر آنها را در بستر وهابیت به صورت توصیفی- تحلیلی تبیین کنیم.

تعریف اخوان التوحید

اخوان از کلمه «اخ» به معنای هم پیمان است. در اصطلاح به بادیه نشینانی اطلاق می‌شود که سکونت در خیام را ترک کردند و در هجره ساکن شدند؛ و اشاره است به هجرت کردن از زندگی ناپسند به زندگی پسندیده. (2)

زمینه شکل گیری جمعیت اخوان التوحید

در فاصله سال‌های 1235 ه.ق. تا 1300 ه. ق. تعدادی از افراد خاندان آل سعود به طور مخفیانه و بسیار محدود بر درعیه حکومت کردند، اما به دلیل سرکوبی حکومت به دست دولت عثمانی، این حکومت‌ها دوامی ‌نداشتند و خیلی زود سرکوب می‌شدند. این سال‌ها، که دوران رکود و ضعف حکومت وهابی آل سعود نامیده می‌شود، با تصرف ریاض به دست عبدالعزیز بن عبدالرحمن در 1319 ه.ق. پایان یافت و دوران اقتدار آل سعود آغاز شد. (3)
بعد از دوره رکود، عبدالعزیز توانست با پشتیبانی انگلستان جای پای خود را در عربستان محکم کند و بر رقبا فائق آید. تلاش وی معطوف به تصرف همه عربستان بود. از مهم‌ترین وقایع زمان عبدالعزیز برقراری روابط سیاسی با انگلستان بود. یکی دیگر از این وقایع تشکیل جمعیت اخوان التوحید (4) در 1330 ه.ق. بود که‌ ا‌ین گروه تا 1348 ه. ق. فعال بودند. (5)
عبدالعزیز بعد از تثبیت اولیه قدرت خود برای اینکه زمینه چیرگی بر دیگر مناطق شبه جزیره عربستان، مانند بخش شرقی و حجاز، را هموار کند، احساس نیاز به لشکری قوی پیدا کرد؛ لشکری که با تمسک به آ‌موزه‌های وهابی با تمام وجود در خدمت هدف‌های وهابیان باشد. لذا از آنجایی که عبدالعزیز مدتی نیز با صحرانشینان زیسته بود، به ‌ا‌ین فکر افتاد که‌ ا‌ز نیروی بادیه نشینان استفاده کند که جنگ‌جوتر از شهرنشینان بودند. (6) وی افراد این قبایل را با ترفندهای مختلف فریب داد. ابتدا ایشان را در آبادی‌هایی ساکن کرد و تعالیم مذهب وهابیت را به‌ آ‌نها آموخت. (7) این تعلیمات و شیوه زندگی از آنها افرادی تندرو و سخت گیر و متعصب ساخت و البته زندگی بی قاعده و قانون گریز آنها را کنترل کرد و نظم و فرهنگ فرمانبرداری از قانون را به‌ ا‌یشان الهام کرد. قدرت اعتقادات سخت و بنیادگرایانه وهابی به‌آ‌نها نیروی جان فشانی و شجاعت بی نظیری بخشید، تا آنجا که سوار بر شتر و با شمشیر و دیگر سلاح های سنتی و نیز تفنگ های ساده، صدها کیلومتر را می‌پیمودند و در برابر تسلیحات سنگین مانند هواپیما و تانک و نفربر مقاومت می‌کردند. به همین دلیل دیگر قبایل از ایشان می‌هراسیدند و خود را از آنها دور می‌کردند، زیرا بر پایه‌ ا‌عتقاد سخت گیرانه درباره توحید، به کوچک‌ترین بهانه ‌ا‌فراد را کافر شمرده، آنها را می‌کشتند. (8)
بدین ترتیب عبدالعزیز توانست زمینه‌ها‌ی تشکیل لشکری به نام اخوان التوحید را فراهم کند و به وسیله این گروه نیروی محکمی‌ برای خود به وجود آورد. وی قصد داشت از این طریق از شورش و آشوب بین قبایل تا حدی آسوده شود و به هدف اصلی خود برسد. (9) البته ‌ا‌ین گروه در عقایدشان راه‌ ا‌فراط را در پیش گرفتند و مشکلات فراوانی را برای عبدالعزیز به وجود آوردند.
یکی دیگر از مواردی که زمینه‌ ا‌یجاد این جمعیت شد مطاوعین بودند. مطاوع به‌ ا‌فراد حضری (در مقابل بادیه نشین) که شاگردان شیخ عبدالله بن عبداللطیف و متخصص در امور عبادی بودند گفته می‌شود. آنها پس از تعلیم نزد یکی از علما، در یکی از شهرهای جنوب یا نجد و قصیم به تبلیغ وهابیت می‌پرداختند. مطاوع غیر از عالم روحانی بود. زیرا در نجد عالم به معنایی که در نجف و قاهره و مکه بود، وجود نداشت. مطاوعین اکثراً از آل شیخ (فرزندان محمد بن عبدالوهاب) بودند که همان طور که جدشان محمد بن عبدالوهاب نیاز به قدرت سیاسی را درک کرده بود در 1744ه. ق. با ابن سعود هم پیمان شدند و کسی را مناسب تر از عبدالعزیز نیافتند و پس از ورود عبدالعزیز به ریاض او را امام اعلان کردند. (10)

ویژگی‌های جمعیت اخوان

جریان اخوان ویژگی‌هایی داشت که می‌توانست منافع آل سعود را تأمین کند، از جمله:
1. انعطاف پذیری: اخوان متشکل از بَدَویان صحرانشین بود که به علت زندگی ساده و انعطاف پذیر، به سرعت برای جنگ آماده می‌شدند و هنگام نیاز می‌توانستند تجهیز شوند.
2. مشکلات مادی: اخوانی‌ها بادیه نشینانی فقیر بودند و به علت شرایط جوی و اقلیمی شبه جزیره، همواره با مشکلات مادی بسیاری دست و پنجه نرم می‌کردند. کمک‌های مالی و ایجاد انگیزه‌ها‌ی مادی در آنها، مانند به دست آوردن غنایم و مقام، می‌توانست آنها را به شدت به دستگاه‌ آ‌ل سعود وابسته کند.
3. ضعف اعتقادی: گروه‌ ا‌خوان از نظر معلومات دینی، کاملاً بی سواد بودند و این امر آنها را مستعد القای عقاید وهابیت می‌کرد. در میان آنها عالمی‌ نبود که با عقاید انحرافی وهابیت مبارزه کند. به همین دلیل، برخی از پژوهش‌گران، بنیان‌گذاران جریان اخوان را به دو بخش تقسیم کرده‌ا‌ند: نخست، عبدالعزیز و خاندان آل سعود که زمینه سیاسی شدن آنها را برای عملی کردن اهداف خود فراهم کردند، و دوم، مبلغان و شیوخ وهابی، مانند عبدالله بن محمد بن عبداللطیف، قاضی ریاض که ‌ا‌ز خاندان محمد بن عبدالوهاب بود و شیخ عیسی و عبدالکریم مغربی که ‌ا‌نگیزه‌ها‌ی معنوی لازم را در آنها برای حمله‌ها‌ی ویرانگر بر ضد مسلمانان ایجاد کردند.
4. داشتن فرهنگ جاهلیت: اعراب بادیه نشین، فکری جز غارت، راهزنی و جنگ نداشتند و به‌ ا‌ین اعمال خود افتخار می‌کردند و به شیوه‌ ا‌عراب جاهلیت عمل می‌کردند. (11) روحیه بیابانی و زندگی در شرایط دشوار و جنگ‌هایی که پیوسته میان آنها شعله ور بود، از آنها افرادی بی احساس و خشن ساخته بود که برای هر مأموریتی آماده بودند و هر اشاره‌ای از سوی خاندان آل سعود کافی بود که منطقه زیبایی را، پس از ساعتی، به ویرانه تبدیل کنند. عملکرد اخوان در حمله‌ها‌یشان به مناطق شرقی و منطقه حجاز، به ویژه طائف، به خوبی نشان دهنده چنین روحیه‌ا‌ی است.
بنابراین، فقر و بیچارگی باعث شده بود مردم بیشتر به سوی وهابیت گرایش پیدا کنند؛ زیرا با فرمان جنگ و غارت اموال دیگران، موجب شده بودند مردم از سویی از تنگنای اقتصادی و بیچارگی نجات پیدا کنند و از سوی دیگر این دعوت با روحیه جنگ طلبی آنها سازگار بود و در ضمن بر طبق عقاید محمد بن عبدالوهاب این قتل و غارت‌ها، نام مقدس جهاد بر خود گرفته بود. (12)
دیگر ویژگی‌هایی که عبدالعزیز توانست در جهت اهداف خود از آنها بهره ببرد عبارت است از: احترام به ‌ا‌هل علم و غارت نکردن آنها به علت ترس از غضب الاهی؛ رعایت حقوق دوستان و آشنایان؛ همچنین از اموری که مطابق سلیقه آ‌نها نبود به صراحت انتقاد می‌کردند. با همه‌ ا‌ین امتیازها، مشکلی اساسی فراروی آل سعود و داعیان وهابی وجود داشت. بیابان نشین ها، زندگی مستقری نداشتند و در سراسر بیابان‌های نجد پراکنده بودند و کوچ دائمی آنها برای یافتن مرئع و آب، استفاده‌ ا‌ز آنها را مشکل می‌کرد. همچنین به علت پراکندگی و جابجایی مدام، آموزش آنها بسیار دشوار بود.
وهابیان برای این مشکل نیز چاره جویی کردند. عبدالعزیز شهرک‌هایی را با نام «هجر» برای استقرار دائمی ‌بدویان ایجاد کرد. همزمان با ایجاد شهرک‌ها، مطاوعین را برای آموزش و تعلیم آموزه‌های وهابیت در میان این قبایل فرستاد. استقرار این قبایل در شهرها برای انتشار تفکر وهابی در بین آنها و همچنین برای آماده سازی نظامی‌ آنها در مواقع لزوم، به منظور بهره برداری در جهت گسترش سلطه در منطقه و مناطق اطراف راه مناسبی بود.
شناخته‌شده ترین قبایل در این میان عبارت اند از: حَرب (27 آبادی) ، عُتَیبه (19 آبادی) ، مُطَیر (16آبادی) ، عُجمان (14 آبادی) ، شَمَر (9 آبادی) و قَحطان (8 آبادی) . (13) نخستین و شاید معروف‌ترین این شهرک‌ها، شهرک ارطاویه بود که در 1913 م. (1331 ه.ق.) به وجود آمد. (14) ارطاویه منطقه‌ا‌ی آباد بر سر کاروان‌هایی بود که ا‌ز کویت به سوی قصیم رهسپار می‌شدند. ساکنان هجر، بیشتر از قبیله مطیر- یکی از قوی‌ترین قبیله‌ها‌ی منطقه مرکزی شبه جزیره- بودند و پس از استقرار و روی آوردن به کشاورزی، برای خود خانه و کاشانه ساختند.
ظاهراً نخستین تجمع اخوان در ارطاویه در کنار راه زلفی و کویت عملی شد و عده‌ا‌ی از بنی حرب در آن ساکن شدند. در آغاز کار عده‌ا‌ی با خانواده‌های خود در کنار چاه‌ها‌ی آب ارطاویه منزل گزیدند. (15) ناحیه‌ا‌رطاویه جزء سرزمین‌های قبیله مطیر بود و فیصل الدویش، رئیس قبیله، گاهی شتران خود را در آنجا می‌چرانید. (16) این سرزمین قبلاً به وسیله برخی از مشتاقان وهابیت که در پی یافتن مکانی برای به وجود آوردن جامعه‌ا‌ی مطابق با باورهایشان بودند، اشغال شد و اینها تصمیم گرفتند در آنجا مسجدی برای عبادت و خانه‌ها‌ی گلی برای اقامت خود بنا کنند. طولی نکشید که‌ آ‌وازه‌ آنها به نام الاخوان یا اخوان التوحید پراکنده شد. (17)
قریب یک دهه، آبادی‌های ارطاویه هم اردوگاه نظامی‌ و هم جامعه مذهبی بود. یکی از کارهای شهروندان ارطاویه ساختن برج هایی برای مراقبت از دشت‌‍‌های شمال شهر و حفظ وضعیت آماده باش نظامی ‌بود (18) تا اینکه جمعیت این شهر نوساخته به هزاران تن رسید. (19) پس از آن، بر اساس این نمونه، اماکن متعددی پدید آمد و بدویان، بیابان‌گردی را ترک کردند و به هجرتگاه‌ها‌ آمدند. آنها شتران خود را می‌فروختند و به موجب فتوای علمای شرع به کسب و کشاورزی می‌پرداختند. (20)
عبدالعزیز برای آموزش این افراد به نشر آثار محمد بن عبدالوهاب و توزیع کتاب‌هایی قابل فهم در میان قبایل پرداخت. (21) وی، شیخ عبدالله بن محمد بن عبداللطیف، از آل شیخ (نوادگان محمد بن عبدالوهاب) را، برای تعلیمات دینی اخوان گمارد. شیخ رساله‌ا‌ی کوچک بر پایه فقه حنبلی ترتیب داد که تعلیم دینی بر مبنای آن صورت می‌گرفت. نیز کتاب‌هایی از ابن تیمیه و ابن قیم جوزیه، از پیشگامان تفکر سلفی- وهابی، در هجره‌ها‌ قرار دادند (22) و گروهی از شاگردان شیخ عبدالله بن محمد بن عبداللطیف را برای شرح و تعلیم این کتاب‌ها در میان قبایل فرستادند. (23)
تعالیم مزبور حتی در جسم بدویان هم تأثیر کرد. آنها که در بدترین حالات توحش و بربریت به سر می‌بردند و هر شش ماه یا یک سال هم تن خود را با آب نمی‌شستند، اکنون به امر نظافت و پاکی تن سخت توجه داشتند تا به حدیث «النظافة من الایمان» عمل کرده باشند. آنها که همواره زندگی‌شان بر نهب و غارت اموال بندگان خدا پایه گذاری شده بود، اینک همواره‌ ا‌ین دعا بر زبانشان جاری بود که: «اللهم اغننا بحلالک عن حرامک». در نتیجه تدبیر مذکور امنیت بی نظیری به وجود آمد که‌ ا‌گر کسی در راه خود یا در صحرا، پول نقد یا هر چیز دیگری را می‌دید فوری به حاکم اطلاع می‌داد. (24)
پس از پدید آمدن آبادی ارطاویه، اخوان از عبدالعزیز تقاضای زمین کردند و او ناحیه سوق الجیشی غُطغُط- واقع در دامنه کوه طویق در جنوب غربی ریاض و 5 کیلومتری جنوب غربی جاده ‌ا‌صلی مکه- را به‌ آ‌نها داد. این هجرتگاه تحت فرماندهی قبیله عتیبه به ریاست سلطان بن بجاد بن حمید تأسیس شد. تا 1917م. (1335ه.ق.) متجاوز از چندین آبادی از این نوع به وجود آمد که فاصله هر یک از دیگری بیش از یک روز راه نبود و شبکه نظامی ‌بی نظیری را به وجود می‌آورد. گرچه فهرست کامل هجرتگاه‌ها و محل بسیاری از آنها دانسته نیست، (25) اما طبق آمار ارائه شده به روزگار عبدالعزیز، شمار هجرتگاه‌ها‌ به 53 رسید (26) که در سراسر جزیره عربی از شمال تا جنوب و به طور مشخص در ایالت شرقی عربستان، از مرزهای بادیه شام تا ربع الخالی، و از غرب تا نزدیک کوه‌ها‌ی حجاز و عسیر گسترده شده بود. (27) در اوج قدرت جنبش حدود چندین هزار جنگ‌جوی اخوان آماده کمک به عبدالعزیز بودند و در مدتی کمتر از یک سال حدود 50 هزار زن و مرد و کودک از سیاه چادرهای خود به خانه‌ها‌ی گلی منتقل شدند. (28)
اخوانی‌ها در آبادی‌ها، فقط به کار کشاورزی نمی‌پرداختند، آموزش نظامی ‌نیز انجام می‌دادند. هر آبادی امیری داشت که ساکنان او را انتخاب می‌کردند و ابن سعود او را تأیید می‌کرد. ساکنان به کشاورزان، شبانان، سوداگران و داوطلبان مُطّوّعه تقسیم می‌شدند. از هر چند نفر یک نفر داوطلب می‌شد که مالیات زکات بگیرد و سربازگیری کند و بادیه نشینان را کشاورزی و قرآن خوانی بیاموزد و پایبندی ایشان را به نهادهای دینی و دنیوی وهابیان زیر نظر بگیرد. (29)
اخوان تا پانزده سال نیروی اصلی عبدالعزیز در جنگ با مخالفان و تصرف اراضی مجاور نجدرا تشکیل می‌داد. (30)

رهبران اخوان

از مهم‌ترین رهبران اخوان فیصل الدویش (1299-1345) است. (31) وی رئیس قبیله مطیر بود که پس از تأسیس هجر ارطاویه، قبیله فیصل در آن ساکن شدند. وی در حمله به حائل، مدینه و جهراء رهبر سپاه ‌ا‌خوان بود. همچنین در حمله به عراق نیز نقش مؤثری داشت. پس از تمرد از عبدالعزیز و ایجاد شورش علیه ‌ا‌ل سعود به دست عبدالعزیز کشته شد. (32)
از دیگر رهبران اخوان، سلطان بن بجاد، رئیس قبیله عتیبه (ساکنان شهرک غطغط) بود که رهبری سپاه در جنگ با طائف، مکه و جده را بر عهده داشت. در جنگ با عبدالعزیز نیز در یکی از زندان‌های وی درگذشت. (33)

اندیشه‌های جمعیت اخوان

آنچه در این میان مهم است، بیان عقاید اخوان و رفتار ایشان است. برخی از نویسندگان کوشیده‌ا‌ند شباهت هایی میان اخوان و کارهای ایشان با مسلمانان صدر اسلام بیابند. (34) توجه نکردن به پیوندهای قبیله‌ا‌ی، لزوم هجرت، مبارزه با آنچه‌ ا‌ز مظاهر شرک می‌پنداشتند، کوشش برای اشاعه مذهب و تصلّب در کارهای خود تا پای مرگ و شهادت از مهم‌ترین اندیشه‌ها‌ی این جمعیت محسوب می‌شود.
این جمعیت، به پیروی از ابن تیمیه و وهابیت، بسیاری از اعمالی را که مسلمانان به طور عموم و شیعه به طور خاص، آن را مباح و حتی مستحب می‌دانند، شرک می‌دانستند و موجب خارج شدن از دین، به نظر آنها، بستن بار سفر برای زیارت قبر پیامبر عظیم الشأن (صلی الله علیه و آله و سلم) و نه برای رفتن به مسجدالنبی، موجب خروج از شریعت است. (35) قبور سایر ائمه و اولیای دین و مؤمنان نیز همین قاعده را دارد. زیرا از مصادیق عبادت به حساب می‌آید، و شریک قائل شدن برای خدا تلقی شده، ناگریز چنین فردی مشرک و کافر محسوب می‌شود. (36)
از جمله تفکرات این جمعیت- که تشابه‌ها‌یی با نظرات محمد بن عبدالوهاب داشت و متأثر از آموزش های وهابیت به آ‌نها بود- این است که مانند وهابیون توحید را به گونه‌ا‌ی تعبیر می‌کردند که همه ‌ا‌ز دایره توحید خارج می‌شدند و فقط خودشان در دایره توحید باقی می‌مانند. این عقاید در بین این جمعیت چنان شدت داشت که در مقابل عبدالعزیز نیز به مقابله برخاستند، به نظر آنها، شخص به مجرد بیان شهادتین و اعتقاد حقیقی به وحدانیت، رزاقیت، عالمیت، و مدیریت خداوند و همچنین انجام واجبات و ترک محرمات در قول و فعل مسلمان نیست، مگر اینکه چند مورد را ترک کند:
1. توسل به پیامبران و اولیای الاهی؛
2. زیارت قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و صالحان و ائمه (علیه السلام) ؛
3. طلب شفاعت از پیامبر و ائمه‌ا‌طهارت ؛
4. قسم خوردن به پیامبر؛
5. مدح و ثنای دنیوی. (37)
در نظر اخوان کسی که‌ ا‌ز مذهب و روش ایشان پیروی نمی‌کرد، مسلمان شمرده نمی‌شد. (38) حتی سلام سنی و شیعی مذهب را هم پاسخ نمی‌دادند.
در کنار دیگر آموزه‌های وهابی، آنچه بیش از هر چیز در میان آنان تبلیغ می‌شد، جهاد با مشرکان بود. آنها در مبارزه با مشرکان (مسلمانان) از هیچ گونه سنگ‌دلی دریغ نمی‌کردند و تاریخ، سرشار از جنایت‌ها و غارت‌های آنهاست. بدویان در توجیه غارت اموال دیگران می‌گفتند مال، مال خداست، یک روز از آن من است و روز دیگر از آن تو صبح فقیرم، عصر ثروتمند. کاروان‌های تجاری که‌ ا‌ز منطقه بدویان عبور می‌کردند، همواره با غارت و چپاول مواجه می‌شدند. اگر افراد کاروان با یکی از بدویان دوست بودند یا عوارضی را به ‌آ‌نها می‌پرداختند، می‌توانستند از آن منطقه به سلامت عبور کنند. (39)
بنابراین، جنگ‌هایی که وهابیان در مناطق مختلف داشتند، جاذبه‌ا‌ی دلفریب برای آنها داشت؛ ثروت هر شهری که با قهر و غلبه بر آن دست می‌یافتند، بر مهاجمان حلال بود. اگر می‌توانستند آن را جزء متصرفات و املاک خود قرار می‌دادند و در غیر این صورت به غنایمی ‌که به دست آورده بودند، اکتفا می‌کردند.
در تاریخ چند ساله ‌ا‌یشان، هرگز گزارش نشده‌ ا‌ست که در جنگی پشت کنند؛ چون خود را سربازان خداوند می‌دانستند و از مرگ باکی نداشتند. (40) حافظ وهبه در این باره می‌نویسد:
اخوان از مرگ نمی‌ترسند و برای نیل به شهادت (مطابق عقیده خود) و رفتن به سوی خدا، به مرگ رو می‌آورند؛ مادر وقتی با فرزند خویش وداع می‌کند می‌گوید: خداوند ما و تو را در بهشت گرد یکدیگر برآرد. هنگام حمله و هجوم شعارشان «ایاک نعبد و ایاک نستعین» بود؛ من (حافظ وهبه) شاهد بعضی از جنگ‌های ایشان بودم و دیدم که چگونه خود را به مرگ می‌سپارند و دسته دسته به طرف دشمن پیش می‌روند و هیچ یک جز شکستن و کشتن سپاه دشمن اندیشه‌ا‌ی ندارند. در دل عموم اخوان ذره‌ا‌ی رحم و شفقت وجود ندارد؛ هرجا بروند، قاصدان مرگ اند. قدرت و خطر اخوان در جنگ، در حمله‌ها‌ی مکرر به عراق و کویت و شرق اردن معلوم شد. با اینکه‌ ا‌مامشان، ابن سعود، آنها را از این جنگ‌ها نهی می‌کرد و همواره دستور می‌داد که رفق و مدارا به کار برند و مردم را به قتل نرسانند، و علما نیز به‌ ا‌یشان سفارش می‌کردند که‌ ا‌سیران و پناهندگان را به قتل نرسانند، گوش آنها به سخن هیچ کس بدهکار نبود. (41)
جمعیت اخوان به پیروی از نظریه‌ها‌ی محمد بن عبدالوهاب در تمسک به قرآن و حدیث بر اساس نظر خود تفسیر می‌کردند؛ به گونه‌ا‌ی که سید ابراهیم رفاعی می‌نویسد: «جمعیت اخوان، گروهی از عوام الناس‌اند و آن طور که به من رسیده‌ ا‌ست، کسی از آنها که قادر به قرائت قرآن نیست، به قاری قرآن می‌گوید: تو قرآن بخوان و من آن را برای تو تفسیر می‌کنم». (42)
کم کم معتقد شدند به‌ ا‌ینکه مبادی و تعالیم دینی همان است که‌ ا‌نها فرا گرفته‌ا‌ند و غیر از آن، ضلالت است. از این روی به غیر از خود و از جمله به شهرنشینان نجد، با بدگمانی نگاه می‌کردند و حتی به‌ ا‌بن سعود هم بدگمان شده بودند و اعتقاد داشتند که عمامه به سر گذاشتن سنت است، ولی عقال به سر بستن بدعت زشتی است و بعضی از ایشان در این باره آن قدر غلو کردند که گفتند عقال لباس کفار است و کسی که عقال می‌بندد باید از او دوری جست.
اخوان از لحاظ باورها و پوشش و عادات زندگی، شیوه‌ای متفاوت داشتند، آنها با نگرش افراطی به تعالیم وهابیت، در صدد بازگشت همه جانبه به شیوه زندگی آغاز اسلام بودند و هر گونه تغییر برخاسته‌ ا‌ز مناسبات دنیای جدید را مصداق بدعت می‌شمردند. آنها مانند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) سبیل خود را تراشیده، ریش را بلند می‌کردند و استفاده‌ ا‌ز عقال را بدعت شمرده، به جای آن عمامه‌ا‌ی سفید بر روی چفیه می‌بستند. (43) روشنایی برق را به جهت نداشتن روغن یا شمع حرام می‌شمردند و آینه را به سبب بازتاب تصویر آدمی‌ می‌شکستند. مفتی سعودی، شیخ عبدالله بن محمد، و دانشوران دیگر وهابی در بیانیه‌ها‌یی آنها را به میانه روی فرا خواندند و تأکید کردند که میان عقال و عمامه فرقی نیست و چهار مذهب اهل سنت معتبرند، هر چند مذهب رسمی ‌سعودی حنبلی است. نیز آنها را به پرهیز از تندروی فرا خواندند که معمولاً در ایشان اثر نداشت. (44) استعمال دخانیات ممنوع بود و از اختراعات جدید بهره نمی‌گرفتند، گرچه ‌ا‌ستفاده‌ ا‌ز تفنگ را پذیرفتند. (45) اخوان هر جا سیم تلفن می‌دیدند پاره می‌کردند یا موتورسواران را کتک می‌زدند؛ (46) و نیز گفته شده که ‌ا‌ینها از حدود سال 1918 م. (1335 ه.ق.) به‌ ا‌جبار مردم را به پذیرش مذهب خود وا می‌داشتند. (47)
بسیاری از آنها معتقد بودند هر کس چادرنشینی را ترک نکند هر قدر هم در دین قوی باشد، باز هم مسلمان نیست. لذا به بادیه نشینان سلام نمی‌کردند و جواب سلامشان را نمی‌دادند و از ذبیحه‌ آنها نمی‌خوردند؛ و نیز معتقد بودند که شهرنشینان گمراه‌ا‌ند و جنگیدن با آنها واجب است. آنها مدعی بودند که‌ ا‌ین امر از سوی خدا به‌ ا‌یشان القا شده و بنابراین، سخن هیچ کس را در خصوص منع از جنگ نمی‌پذیرفتند. جمعی از اخوان به سلطان عبدالعزیز ایراد گرفتند که با کفار دوستی می‌کند و در دین سهل انگارى دارد.
خلاصه‌ ا‌ینکه فرقه ‌ا‌خوان هرچه را مطابق میلشان نمی‌دیدند، حرام می‌دانستند و با آن مبارزه می‌کردند. به نظر نگارنده، با بررسی عقاید اخوان و مقایسه‌ ا‌ین گروه با خوراج، می‌توان به شباهت های شگفت آوری که بین این دو گروه وجود دارد پی برد. شباهت‌های اندیشه وهابیان با خوارج بسیار است، اما به نظر می‌رسد با توجه به‌ا‌ینکه وهابیت با گذر زمان موضع خود را تغییر داده و برخلاف اخوان خلاف عقاید خود عمل کرده‌ا‌ست، بیشتر می‌توان شباهت با خوارج را در خصوص این گروه بیان کرد. این شباهت اغلب در این مسائل است: دشمنی بسیار با امیرالمؤمنین، علی (علیه السلام) و خاندانش، گرفتن ظاهر الفاظ قرآن بدون رعایت اصول و قواعد تفسیر صحیح، کوشش بسیار در عبادت و تقدس ظاهری، (48) حکم به کافر بودن سایر مسلمانان به جز اهل فرقه خود. (49)

نقش اخوان در پیشرفت و تصرفات آل سعود

بیشتر دوره‌ها‌ی اقتدار آل سعود با حوادث خونین و خشونت بار همراه بوده که تفصیل آن در نوشته‌ها‌ی مورخان آل سعود، خواه موافقان و خواه مخالفان، آمده ‌ا‌ست. (50) جنایت‌های اخوان نیز در گوشه و کنار شبه جزیره عرب، چنان گسترده بود که زبانزد خاص و عام است. در مناطقی مانند حائل، قصیم، بریده، جوف، تربه و حفر، اخوانی‌ها به بهانه شرک، به فرمان آل سعود رسماً به کشتار مسلمانان پرداختند.
اخوان به تدریج نظام سازمانی بیشتری یافتند و در 1918 م. به جای سربازان شهرنشین نجدی پیشین، سپاهیان ویژه ‌آ‌ل سعود را تشکیل دادند. آنها در همین سال به «حائل» پایتخت ابن رشید و در سال بعد به حجاز که در تصرف شریف حسین بن علی هاشمی ‌بود، حمله ور شدند. در 1920 م. فتوحات آل سعود به دست اخوان تا منطقه «أبها» و پایتخت کوهستانی عسیر گسترش یافت و در 1921 م. همه مناطق زیر نفوذ آل رشید در اختیار عبدالعزیز قرار گرفت. در اجتماعی در ریاض با حضور اخوان، به جای عنوان تاریخی امام که برای پیشینیانش به کار می‌رفت، نخستین بار در تاریخ آل سعود، او را سلطان نجد خواندند. (51)
برقراری امنیت در عربستان و نابودی بخشی از دشمنان داخلی و انتقال برخی از آنها (مانند گروهی از قبیله شَمَر از هواداران آل رشید) به کشورهای همسایه و به ویژه تشکیل دو حکومت همسایه عربستان به دست خاندان هاشمی‌ یعنی دو تن از فرزندان ملک حسین، عبدالله در اردن و فیصل در عراق، اخوان را به سمت کشورهای همسایه کشاند. (52) افزون بر این، وجود شیعیان در عراق، که ‌ا‌خوان با آنها سرسختانه دشمنی داشتند و ایشان را کافر و بدعت گذار می‌شمردند، آنها را واداشت تا به کشورهای همسایه تجاوز کنند. (53) مهمترین این تجاوزها، قتل عام مردم کربلا و سپس حمله به نجف اشرف و محاصره‌ آن بود که به سبب وجود دیوارهای بلند شهر و مقاومت مردم ناکام ماند. (54) اخوانی‌ها به مناطق تحت نفوذ عراق هجوم بردند و به زمین‌های کویت تجاوز کردند. (55)
اخوان در 1922 م. (1340 ه.ق.) به شمال غربی حائل، در مناطق زیر نفوذ اردن، یورش بردند و تا وادی صخر در نزدیکی عمان پیش رفتند. جمعیت اخوان در حائل، مردم را زنده زنده در آتش
سوزاندند و تعداد بسیاری را گردن زدند. (56) ترس و وحشت چنان مردم منطقه را در بر گرفت که بیش از پنجاه هزار نفر به کشورهای عراق، سوریه و اردن مهاجرت کردند. عبدالعزیز، هرچند تعهد کرده بود که فردی را از اهالی حائل به‌ ا‌مارت آنجا بگمارد، پس از چندی عموزاده خود عبدالعزیز بن مساعد الجلوی را، که در خشونت و جنایت شهره عام و خاص بود، به حکومت این شهر گمارد. (57)
در منطقه قصیم، در بریده بیش از پانصد نفر را سر بریدند که برخی از آنها، از عالمان و بزرگان اهل سنت بودند. یکی از آنها، قاضی بزرگ شیخ ابراهیم بن عمر بود که عبدالعزیز از وی خواست فتوا به کفر دشمنان او دهد، اما وی نپذیرفت و در مقابل گفت: «لایمکن أن اقول إنّهم کفرة والذین یقول من کفر مؤمناً فقد کفر؛ نمی‌توانم بگویم آنها کافرند؛ بلکه کسی کافر است که مسلمانی را نسبت کفر دهد». (58) به همین دلیل، گودالی کندند و او را با دست‌های بسته، داخل آن انداختند و زنده زنده سوزاندند و در پایان، در حالی که هنوز نفس می‌کشید، او را زنده به گور کردند. (59) چنین وضعیتی در عنیزه نیز وجود داشت.
اعلام خلافت از سوی ملک حسین در حجاز به سال 1924م. (1340 ه.ق.) حساسیت اخوان را برانگیخت و آن را نوعی بدعت گذاری شمردند. نیز در پی انتقاد به شیوه ‌ا‌داره‌ ا‌مور حج و حرمین، سرانجام اخوان در اوت 1924 م. (صفر 1343ه.ق.) پس از آنکه نتوانستند در حج شرکت کنند، به فرماندهی ابن لَؤی و ابن حُمید، به طائف، از شهرهای زیر نفوذ هاشمیان، یورش بردند. آنها پس از شکست دادن علی، فرزند ملک حسین، به شهر وارد شدند و قتل عام گسترده‌ا‌ی را سبب شدند که ترس مردم را برانگیخت. آنگاه ‌ا‌میر علی از شهر مکه گریخت و آن را در اختیار اخوان نهاد. (60)
شماری از این حوادث به سبب اختلاف درباره سلطه بر حجاز و مکان‌های مقدس آن، در این منطقه رخ داد (61) که کشتار طائف از نمونه‌ها‌ی نمایان آن است. این حادثه هنگامی‌ رخ داد که بسیاری از اهالی مکه برای ییلاق به طائف رفته بودند. پس از آنکه علمای وهابی فتوای حمله به حجاز را دادند، در هفتم صفر 1343ه. ق. ملک عبدالعزیز به‌آن سرزمین هجوم برد و مرد و زن و کودک را از دم تیغ گذراند. (62) این قتل عام به قدری گسترده و بی رحمانه بود که واکنش‌هایی تند را در کشورهای دیگر برانگیخت و عبدالعزیز را ناچار کرد پس از اظهار تأسف، برخی از نیروهایش را باز گرداند. (63) پیش از این در 1218 ه.ق. عثمان المضایفی، سرکرده لشکر سعود بن عبدالعزیز، به حجاز لشکر کشید و با اینکه بدون مقاومت مردم وارد طائف شده بود، بسیاری را در کوچه و بازار و خانه‌ها‌یشان کشت و اموال آنها را به تاراج برد. آنها اگرچه در مکه قتل و کشتار صورت ندادند، اما خرابی‌های بسیاری به بار آوردند. (64) سپس این لشکرکشیها را به سمت جاده‌ ا‌دامه دادند؛ اما با مقاومت جدی روبه رو شدند و سرانجام آن سرزمین را رها کردند. (65)
در (1337 ه. ق./1298 ه.ش.) سپاه عبدالعزیز به رهبری فیصل الدویش، هنگامی‌ که بر سپاه عبدالله بن حسین، که ‌ا‌ز حجاز به جنگ وی آمده بودند، پیروز شد، دو روستای بزرگ با نام «حرمه» و «تربه» را ویران کرد و ساکنان آن، حتی زنان و کودکان را قتل عام کرد. تعداد قربانیان را تا سه هزار نفر ذکر کرده‌ا‌ند.
بنا بر گفته‌ا‌بن بشر، لشکر عبدالعزیز شبانگاه وارد منطقه «حَرمه» شدند و پس از طلوع فجر به دستور عبدالله پسر عبدالعزیز، تیراندازان به صورت دسته جمعی به طرف شهر تیراندازی کردند و صدای مهیب تیرها، شهر را به لرزه درآورد؛ به گونه‌ا‌ی که بعضی از زنان حامله، سقط کردند و مردم به وحشت افتادند و شهر به محاصره درآمد و مردم شهر، نه توان مقاومت و نه ‌ا‌مکان فرار از شهر را داشتند. (66)
در منطقه ‌ا‌حسا، که محل زندگی شیعیان بود، آل سعود و در رأس آنها اخوان، جنایات و فجایع را از حد گذراندند. عبدالعزیز پس از فتح این منطقه در 1331 ه.ق. دستور داد سر بسیاری از بزرگان و مشایخ را بریدند و بر روی طبق‌های غذا قرار دادند و مردم را مجبور به خوردن از این غذاها کردند. در بخش‌های دیگر احسا، مانند قطیف، عقیر و جبیل، چنین جنایت‌هایی رواج یافت. عبدالله بن جلوی، که در خشونت و سنگ‌دلی زبان‌زد بود، به حکومت این منطقه برگزیده شد. (67) وی در مواجهه با شیعیان، به ویژه در قطیف- مرکز احسا- جنایت‌های بی شماری انجام داد. به دلیل ستم‌های بسیار آل سعود در این منطقه، بیش از یک میلیون نفر از احسا و قطیف به عراق مهاجرت کردند که بیشتر آنها در منطقه بصره و زبیر سکونت گزیدند.

قتل عام حجاج مصری در منا

اخوان با ورود به مکه و مدینه، تحت تأثیر نگرش وهابی، به تخریب زیارتگاه‌ها و مراقد و بسیاری از نشانه‌ها‌ی تاریخی آغاز اسلام، از جمله مزار حضرت خدیجه و حضرت آمنه، زیارتگاه محل تولد پیامبر و مکان تولد ابوبکر پرداختند و اموال و گنجینه‌ها‌ی فراوانی را از درون مزارها و نیز خانه‌ها‌ی مردم غارت کردند. آنها در همین حال، با نواختن طبل و خواندن سرودهای مذهبی، جشن گرفتند و مردم را از زیارت قبرها نهی کردند. به برخی از این مزارها نیز بی حرمتی کردند. (68) این کارها واکنشی تند و گسترده بر ضد آل سعود در جهان اسلام پدید آورد. (69) بدرفتاری اخوان در مکه با حاجیان دیگر کشورها، زمینه درگیری آل سعود را با دیگر کشورهای اسلامی‌ فراهم کرد. برای مثال، سنگ باران محمل مصری در حج به سال 1344 ه. ق. (1926م.) به سردی روابط میان سعودی و مصر تا حدود 10 سال انجامید. (70) نیز سخت گیری‌ها و قرار دادن شروطی برای حاجیان بر اساس مذهب وهابیت، سبب منع یا بازگشت بسیاری از کاروان‌های حج کشورهای اسلامی ‌شد. (71)

کشتن علما

در هجوم‌های اخوان به حجاز، شمار فراوانی از دانشوران مذاهب گوناگون اسلامی، از جمله سید عبدالله زُواوی مفتی شافعیان در مکه، شیخ عبدالله‌ أبوالخیر قاضی مکه، شیخ سلیمان بن مراد قاضی طائف، سید یوسف زواوی در سن 80 سالگی، شیخ حسن شَیبی، شیخ جعفر شیبی و بسیاری دیگر کشته شدند. (72)

تخریب قبور ائمه بقیع (73) (علیه السلام)

اخوان با ورود به مکه و مدینه، تحت تأثیر نگرش وهابی، به تخریب زیارتگاه‌ها و مراقد و بسیاری از نشانه‌ها‌ی تاریخی آغاز اسلام پرداختند، از جمله:
1. محل تولد پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ، معروف به دار ابن یوسف، (74) که در دوران حکومت عثمانیان بر
مکه، به روی آن گنبدی بسیار بزرگ نهاده شده بود. (75) این مکان مقدس و تاریخی هنگام تصرف مکه به دست وهابیان تخریب، و تبدیل به محلی برای نگهداری چهارپایان شد. (76)
2. تخریب خانه حضرت خدیجه کبری (س) ؛ این خانه پس از مولد النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) یکی از مهم‌ترین
و مقدس‌ترین مکان‌ها در مکه محسوب می‌شد. (77) آل سعود پس از تخریب این خانه، در این مکان مدرسه‌ا‌ی ساختند؛ اما به دلیل توجه زائران به‌ ا‌ین مکان، سعودیان این مدرسه را نیز تخریب کردند و آنجا را تبدیل به ترمینال مسافربری کردند. (78)
3. تخریب خانه حضرت ابوطالب و محل زندگی حضرت علی (علیه السلام) ؛ (79)
4. تخریب خانه ‌ا‌م هانی، محل معراج پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ؛ (80)
5. تخریب خانه ارقم بن ابی ارقام، واقع در دامنه کوه صفا، نخستین خانه‌ا‌ی که‌ ا‌سلام در آن تبلیغ می‌شد و قریب چهل نفر، از جمله حمزه سیدالشهدا و ابوذر غفاری، در خانه ‌ا‌رقم مسلمان شدند؛ (81)
6. تخریب محل تولد امام جعفر صادق (علیه السلام) معروف به دار ابی سعید؛ (82)
7. تخریب قبه روی چاه زمزم و قبه‌ها‌ی اطراف خانه کعبه و تمام بناهایی که بلندتر از کعبه بود و بسیاری دیگر از گنبدها و قبوری که در مکه بود؛ (83)
8. دارالندوه یکی از کهن‌ترین مکان‌های مکه که به دست قصی بن کلاب برای رایزنی درباره مهم‌ترین کارهای سیاسی، اقتصادی و نظامی‌ مکه ساخته شده بود؛ همچنین خانه‌ها‌ی مردم را غارت کردند. آنها در همین حال، با نواختن طبل و خواندن سرودهای مذهبی، جشن گرفتند و مردم را از زیارت قبرها نهی کردند. به برخی از این مزارها هم بی حرمتی کردند. (84) این کارها واکنشی تند و گسترده بر ضد آل سعود در جهان اسلام پدید آورد. (85) بدرفتاری اخوان در مکه با حاجیان دیگر کشورها، زمینه درگیری آل سعود را با دیگر کشورهای اسلامی ‌فراهم آورد. (86)

اختلافات ابن سعود با اخوان

پس از پایان نبردهای حجاز و پیروزی بر رقبای آل سعود از خاندان آل رشید و هاشمی، اخوان از یک سو در اندیشه گسترش جهاد به دیگر سرزمین‌های اسلامی ‌به ویژه عراق بودند و از سوی دیگر به رفتارهای بدعت آمیز آل سعود، مانند استفاده ‌ا‌ز ماشین و تلفن و تلگراف، و نیز پیمان‌هایشان با کافران انگلیسی انتقاد داشتند. همچنین شیوه رفتار آل سعود را با مردم حجاز تسامح آمیز شمرده، خواهان تندروی بیشتر در گسترش توحید بر پایه نگرش وهابی بودند. (87) این عوامل سبب اختلاف ایشان با آل سعود شد و آنها را از دوستان و یارانی قدیمی ‌به دشمنانی خونین بدل ساخت. نخستین نشانه‌ها‌ی اختلاف در همایش سران اخوان در ارطاویه به سال 1926 م. (1345 ه.ق.) آشکار شد که در آن ملک عبدالعزیز به‌ ا‌دله پیش گفته محکوم، و انتقادات بسیاری متوجه‌ ا‌و شد. (88) آنگاه بیشتر سران اخوان در همایش ریاض به دعوت عبدالعزیز در رجب 1345ه. ق. (ژانویه 1327 م.) حضور نیافتند. در پی این اختلاف ها، دانشوران وهابی، به ویژه‌ ا‌فرادی از آل شیخ، برای سازگار کردن دو طرف کوشیدند و در بیانیه‌ا‌ی به لزوم اطاعت و فرمانبرداری از پادشاه سعودی به منزله ‌ا‌مام تصریح کردند و در عین حال، بر پاره‌ا‌ی کارهای اخوان مانند سخت گیری و پیش‌گیری از ورود محمل به مکه و ضرورت تلاش سخت گیرانه برای سنی کردن شیعیان احساء و قطیف، صحه گذاشتند. (89) دو ماه بعد، در همایشی دیگر در ریاض، حدود 3000 تن از بزرگان اخوان حضور یافتند و اطاعت خود را از عبدالعزیز اعلام کردند، هرچند هنوز انتقاداتشان پابرجا بود. سیر این روابط و نیز اختلاف ها از مکاتبات میان سلطان بن بجاد (از اخوانی‌ها) و ملک عبدالعزیز قابل پی گیری است. (90)
مهم‌ترین اختلاف های اخوانی‌ها با آل سعود و وهابیت، در چند محور خلاصه می‌شد:
1. اخوان از صاحبان اندیشه وهابی نیز پیشی گرفتند. به همین دلیل، فقط خود را مسلمان می‌دانستند و هر گونه تسامح و مصلحت اندیشی خاندان آل سعود و آل شیخ را حمل بر بی دینی و بی توجهی به عقاید محمد بن عبدالوهاب می‌کردند.
2. اخوان بدویانی بودند که در ابتدا از نظر مالی و موقعیت اجتماعی هیچ گونه جایگاهی نداشتند و به دلیل حمایت‌های آل سعود و جنگ‌هایی که با مسلمانان داشتند، توانستند رفته رفته جایگاهی برای خود کسب کنند. به عبارت دیگر، جنگ و غارت، فلسفه وجودی آنها بود. به همین دلیل هنگامی‌ که مکه و مدینه تصرف شد و سیطره ‌آ‌ل سعود و اندیشه وهابی بر مهم‌ترین بخش‌های شبه جزیره کامل شد، عبدالعزیز سیاست ایجاد ثبات در جامعه و ارتباط با همسایگان خود، مانند عراق، اردن و کویت را برای ایجاد کشوری واحد در پیش گرفت و به علت زیرکی و ذکاوتی که داشت صلاح را در این دید که با کشورهای اسلامی ‌دیگر از قبیل ترکیه، ایران، افغانستان، یمن و رؤسای سرزمین‌های دیگر مثل مصر، عراق و شرق اردن و نیز حاج امین الحسینی مفتی بزرگ فلسطین، تونس، دمشق، بیروت و بسیاری دیگر از علمای اسلامی، برای برقراری یک انجمن یا کنگره ‌ا‌سلامی‌ توافق کند و آنها نمایندگان خود را اعزام کنند. بیشتر کشورها این دعوت را رد کردند، از جمله نماینده‌ ا‌یران بود که به علت خرابی قبور ائمه بقیع از پذیرش این دعوت صرف نظر کرد. البته به علت همین امر ایران سفر حج را تا سال 1346 به علت وجود خطر منع کرد. با وجود تمامی‌ این مسائل تعدادی از نمایندگان حاضر شدند و جلسه‌ای تشکیل دادند و قطع نامه‌ا‌ی صادر کردند که بر اساس آن عبدالعزیز بن عبدالرحمن، معروف به ‌ا‌بن سعود، را حافظ عتبات مقدسه اسلامی‌ در مکه و مدینه خواندند.
ابن سعود پس از به دست آوردن این سربلندی در سال 1346 دست به‌ ا‌صلاحات داخلی زد؛ اقدامی ‌که در این کشور به دلیل خلق و خوی بدوی مردم و دور بودنشان از تجدد و تمدن، مشکل بود. ابن سعود در ابتدا سازمانی را تأسیس کرد که بر طبق آن تمامی ‌قوانین بدوی سنتی لغو می‌شد و در عوض قضاوت شرعی رواج می‌یافت و به جای شیوخی که بر طبق سنن خود داوری می‌کردند، قاضیانی از سوی او مأمور دادرسی شدند. (91)
از طرفی مردم در شهرهای جدید به سمت تمدن رفتند و خلق و خوی قبیله‌ا‌ی و جنگندگی خود را، که ‌ا‌ز دلایل گسترش وهابیت بود، از دست دادند. تعامل با دیگر کشورها نیاز به آرامش و دوری از جنگ داشت. این امور، با منافع اخوان به هیچ روی هم‌خوانی نداشت. به همین دلیل، بدون توجه به دستورهای عبدالعزیز، سه تن از رهبران اخوان، فیصل بن سلطان دویش، سلطان بن بجاد و ضیدان بن حثلین عجمانی، در شهر ارطاویه در 1926 م. گرد هم آمدند و پیمان بستند که نبرد با کافران و مشرکان را ادامه دهند. (92) اختلاف مرزی میان عراق و عربستان در 1927 م. (1346 ه.ق.) سبب یورش اخوان به پاسگاه‌ها‌ی عراقی و قتل عام سربازان شد که واکنش انگلیسی‌ها را در پی داشت. آنها مناطقی از نجد را بمباران کردند و سپس گروهی از اخوان به رهبری ابن حمید بر آن شدند که به کافران عراق، به تعبیر خود، هجومی ‌سخت برند. ابن سعود آنها را از این کار بازداشت و بزرگان اخوان را به همایشی در ریاض دعوت کرد؛ اما ابن حمید، دویش و عجمانی در آن شرکت نکردند. (93)
3. اخوان پیروزی‌ها و فتوحات عبدالعزیز در شبه جزیره را مرهون تلاش‌های خود می‌دانستند و به ویژه در فتح حجاز معتقد بودند آنها زحمت فتح این مناطق را بر عهده گرفته‌ا‌ند و در تقسیم قدرت، باید به گونه‌ا‌ی ویژه سهیم باشند؛ اما عبدالعزیز که می‌کوشید وجهه تخریب شده خود را در جهان اسلام و در میان اتباع شبه جزیره ترمیم کند، اخوان را سد راه خود می‌دید. عبدالعزیز در جمادی الاول 1352 (برابر با سپتامبر 1932) فرمان یک پارچه کردن سرزمین‌های تحت سلطنت شاه را صادر کرد و کشور از آن پس به نام کشور پادشاهی عربستان سعودی خوانده شد. با پایه گذاری وزارتخانه‌ها و تصویب مجلس، در 1345 ه.ق، منطفه حجاز به چهارده ‌ا‌میرنشین تقسیم شد که معمولاً امیر هر بخش یک شخص نجدی بود. تمام اطرافیان شاه، حاکم بخش‌های مختلف شده بودند و این مورد نیز یکی از اختلافات اخوان با عبدالعزیز را فراهم کرد.
4. قدرت یافتن بیشتر اخوان تهدیدی جدی برای قدرت مطلق عبدالعزیز شمرده می‌شد؛ به همین دلیل نیز، هرچند اخوانی‌ها می‌اندیشیدند که دست کم امارت طائف و مکه در دست آنها خواهد ماند، اما به دلیل چنین عقایدی، مشکلات فراوانی برای ابن سعود به وجود آوردند. (94) ابن سعود به عنوان حاکم جامعه با این افکار نمی‌توانست قدرت خود را حفظ کند، یا ظواهر فرهنگ و تمدن غربی را به راحتی وارد کند. عبدالعزیز پس از تثبیت قدرت خود، رهبران اخوان را از امارت این شهرها برداشت و آنها ناگزیر به شهرک های خود، مانند ارطاویه (فیصل الدویش) و غطغاط (سلطان بن بجاد) بازگشتند.
در 1343 ه. ق. رؤسای جمعیت اخوان- فیصل الدویش، ابن حثلین و ابن بجاد- با هدف «برطرف ساختن مظالم» و «از میان بردن بدعت‌ها و منکرات» به‌ ا‌عتراض بر ضد پادشاه سعودی برخاستند و در سال بعد در مجمعی هم پیمان شدند که دین خدا را یاری و در راه‌ ا‌و جهاد کنند و انتقادات ذیل را بر ملک عبدالعزیز وارد کردند:
1. ملک عبدالعزیز با کفار دوستی در دین سهل انگاری می‌کند؛ لباس دراز می‌پوشد و شاربش را نمی‌زند و عقال به سر می‌بندد.
2. پسرش سعود را به مصر، که ‌ا‌ز بلاد شرک است، فرستاده و پسر دیگرش را به لندن اعزام داشته‌ا‌ست.
3. از اتومبیل و تلگراف و تلفن استفاده می‌کند.
4. مالیات هایی را در حجاز و نجد مقرر کرده‌ ا‌ست.
5. به عشایر عراق و شرق اردن اجازه داده ‌ا‌ست چهارپایان خود را در اراضی مسلمانان بچرانند.
6. تجارت با کویت را منع کرده‌ ا‌ست؛ اگر مردم کویت از کفارند، باید با ایشان جنگ کرد و اگر مسلمان اند، چرا تجارت با آنها قطع شود؟
7. شیعیان احسا و قطیف را مجبور کنند تا دین اهل سنت و جماعت را بپذیرند.
در ذیلِ قسمتی از فتاوا و جوابیه‌های علمای نجد در پاسخ به استمداد ابن سعود از آنها به منظور ختم این اعتراضات چنین آمده است:
1. چون موضوع تلگراف امری جدید است، در آخرالزمان پدید آمده است و حقیقت حکم آن را نمی‌دانیم و از دانشمندان گذشته نیز احدی راجع به آن اشاره‌ای ندارد، لذا در بیان حکم آن توقف کرده، چیزی نمی‌گوییم و حکمی را که به آن قطع و یقین نداریم به طور جزم به خدا نسبت نمی‌دهیم.
2. سلطان (سعودی) باید اماکنی را که شیعیان برای برپاداشتن بدعت‌هایی ساخته‌اند (نظیر حسینیه‌ها و تکایا) ویران کند و از برپایی بدعت‌ها (نظیر عزاداری عاشورا) جلوگیری به عمل آید و هر کس که در مقابل این کارها مقاومت کند از کشورهای اسلامی تبعید شود.
3. گرفتن گمرک و مالیات از نظر ما حرام آشکار است. ولی اگر سلطان سعودی مرتکب این عمل حرام شد نباید با او به مخالفت برخاست و اختلاف میان مسلمانان ایجاد کرد، یا به سبب این کار حرام، از فرمان او سر بر تافت. (95)
فیصل الدویش، رئیس قبیله مُطَیر و یکی از بزرگ‌ترین دشمنان ابن سعود، با محمد، برادر ابن سعود و خالد، برادرزاده‎‌اش متحد شدند. فیصل الدویش برای اینکه عراق را علیه ابن سعود بشوراند، به مرزهای عراق هجوم برد. ابن سعود هم برای جلوگیری از این مخالفت‌ها، قبیله مُطَیر را محاصره و کمک‌های سالانه خود را به آن قبیله قطع کرد. از سویی انگلیس هم برای جلوگیری از این حملات در رمضان 1346 با هواپیما به نجد حمله کرد. این در حالی بود که انگلیس حامی عراق بود. لذا به شدت به قبایل طرفدار ابن سعود حمله شد. دویش هم فرصت را غنیمت شمرد و قبیله‌ها را به جنگ با عراق و انگلیس ترغیب کرد و خود او هم به شمال نجد حمله کرد. ابن سعود هم در جمادی الاول 1347 انجمنی از نمایندگان شهرها و آبادی‌ها و قبیله‌ها تأسیس کرد و مسئولیت ایجاد پاسگاه‌های نظامی عراق را در منطقه بی طرف به گردن دویش انداخت و بعد از آن از حکومت اعلام کناره‌گیری کرد. اعضای انجمن این تصمیم را پذیرفتند و او را وادار به حل اختلافاتش با دویش کردند، اما دویش نپذیرفت و به شمال نجد هجوم برد و قبایل شمر و عنیزه و شفیر را که‌ ا‌ز هواداران ابن سعود بودند، قتل و غارت کرد. حافظ و هما در این باره می‌گوید سال 1335 را باید

عبارات مرتبط با این موضوع
ره ولاء فرهنگ و اجتماعزمانی آل سعود، خاندان حاکم بر عربستان تلاش بسیار می‌کرد تا به هر طریق ممکن بر جنگ ره ولاء فرهنگ و اجتماع زمانی آل سعود، خاندان حاکم بر عربستان تلاش بسیار می‌کرد تا به هر طریق ممکن بر جنگ داخلی که

بررسی گفتمان سید قطب و تأثیر آن بر شکل گیری جریان‌های تکفیری مصر

[ad_1]

چکیده

جریان‌های تکفیری یکی از خطرناک‌ترین جریان‌های دوران معاصر است که سهم عمده‌ای در ایجاد اسلام هراسی دارد. مصر یکی از خاستگاه‌های مهم جریان تکفیری در عصر جدید محسوب می‌شود. نگاهی موشکافانه به زمینه‌های اجتماعی و سیاسی شکل گیری این جریان‌ها می‌تواند مسیر شناخت دقیق و نحوه مواجهه صحیح با جریان‌های تکفیری معاصر را فراهم آورد. پرسش اصلی این نوشتار این است که گفتمان سید قطب، به عنوان مانیفست جریان‌های تکفیری، معلول چه زمینه‌های اجتماعی است و جریان‌های تکفیری متأثر از آن، چگونه و تحت تأثیر کدام زمینه‌های اجتماعی رشد و گسترش یافته‌اند. خلأ ایدئولوژیک و سرخوردگی از غرب از جمله زمینه‌های مهم شکل گیری گفتمان سید قطب بود. برداشت بنیادگرایانه‌ از گفتمان سید قطب، شکاف نسلی بین نسل گذشته و جوان اخوان از سال 1965، فقر مادی و فرهنگی محل زندگی رهبران جریان‌های تکفیری، نوع رشته‌های تحصیلی رهبران جریان‌های تکفیری و افزایش خشونت دولتی علیه ‌اخوان و کتاب معالم فی الطریق سید قطب از جمله زمینه‌های فکری- اجتماعی گذار جریان سلفی از اعتدال به بنیادگرایی و تکفیر است.
کلید واژه : جریان تکفیری، مصر، سلفی‌گری، سید قطب، ابن تیمیه، جاهلیت.

مقدمه

جریان تکفیری در جهان معاصر به عنوان یک پدیده ‌اجتماعی- سیاسی پیامدهای فراوانی در کشورهای اسلامی‌ و غیراسلامی‌ از خود بر جای گذاشته‌ است. تفرقه و ایجاد گسست در درون جهان اسلام و پدیدار شدن چهره‌ای خشن و غیرانسانی از دین اسلام، از پیامدهای این پدیده نامیمون محسوب می‌شود. هرچند امروزه جریان تکفیری، کشورهای اسلامی‌ بسیاری را دچار مشکل کرده‌ است و این کشورها هزینه‌های مادی و معنوی قابل توجهی در قبال آن می‌پردازند، پیش بینی پذیر است که در آینده نزدیک به دیگر کشورهای غیراسلامی‌ نیز نفوذ کند و این کشورها را در گرداب آشوب فرو بَرَد. لذا شناخت علمی‌ زمینه‌ها و ابعاد مختلف این جریان می‌تواند یاریگر سیاست مداران و پژوهش‌گران در نحوه مواجهه و تعامل صحیح با آن باشد.
جریان تکفیری در کشور مصر از فرآیند خاصی عبور کرده‌ است و خاستگاه بسیاری از جریان‌های تکفیری کنونی شده ‌است. شناخت جریان تکفیری مصر در گرو پاسخ به پرسش‌هایی از این قبیل است: جریان سلفی، به عنوان خاستگاه جریان تکفیری، چگونه در جهان اسلام و به تبع آن در جامعه مصر نضج یافت؟ جریان سید قطب، به عنوان بزرگ‌ترین ایدئولوگ جنبش‌های اسلام گرای معاصر، چگونه ‌از دل اندیشه‌ اعتدالی سلفی اخوان المسلمین رشد یافت و خاستگاه جریان‌های افراطی شد؟ علاوه بر گفتمان جاهلیت- حاکمیت سید قطب چه زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دیگری در شکل گیری جریان تکفیری مصر نقش داشته‌اند؟ پژوهش حاضر به منظور پاسخ به پرسش‌های فوق سامان یافته و به ‌انجام رسیده است.

سلفی‌گری؛ خاستگاه جریان‌های تکفیری

جریان تکفیر یکی از پیامدهای خطرناک سلفی‌گری در عصر جدید به شمار می‌رود. سلفیه در تاریخ فرهنگ اسلامی‌ لقبی معروف برای کسانی است که عقایدشان را به ‌احمد بن حنبل (متوفای241 ه.ق.) منسوب می‌کرده‌اند. (2) اندیشه‌های سلفیه را ابتدا در قرن هفتم، ابن تیمیه (661-728 ه.ق.) و شاگردش ابن قیم جوزی (691-751 ه. ق.) با طرح مسائل کلامی‌ بی سابقه‌ احیا کردند و سپس در قرن دوازدهم محمد بن عبدالوهاب (1111-1206 ه.ق.) به طرح دوباره آن پرداخت. (3)

زمینه‌های اجتماعی شکل گیری سلفیه در جهان اسلام

جهان اسلام شاهد رشد سلفیه در دو دوره تاریخی بود؛ نخست، قرن‌های هفتم و هشتم هجری شاهد رویارویی تاریخی سختی بین مسلمانان و مغولان بود. مغولان از سرزمین خود در آسیای شرقی و میانه به سوی جهان اسلام هجوم آوردند، مراکز آن را اشغال کردند، دولت‌ها و اجتماعات آن را در هم کوبیدند و صدها هزار تن را کشتند تا به بغداد رسیدند و این شهر در 656 ه. ق. (1258م.) به دست آنها سقوط کرد. آنها پس از تسخیر بغداد، رو به شام و مصر آوردند. ابن تیمیه دقیقاً در همین دوره در دمشق سر برآورد. او در 661 ه. ق.، یعنی پنج سال پس از سقوط بغداد، زاده شد. وی فرزند خانواده‌ای نابود شده، از منطقه حران بود که در برابر هجوم مغول- که حدود پنجاه سال ادامه داشت- از دیار خود گریختند. (4)
دومین دوره شکل گیری آن به فروپاشی تدریجی عثمانی و حضور مسلط غرب در جهان اسلام مربوط می‌‍شود. امپراتوری عثمانی، پس از شکل گیری در اواخر سده 14 میلادی در نواحی مرزی آناتولی، رفته رفته در سده 17 و 18 رو به ضعف و زوال نهاد؛ شورش‌های مذهبی و اجتماعی و تأسیس برخی حکومت‌های خودمختار محلی آغازیدن گرفت و وقوع جنبش‌های تجزیه طلبانه در سده‌های 18 و 19، سبب جدا شدن سرزمین‌های بسیاری از امپراتوری عثمانی شد. (5) سرانجام امپراتوری عثمانی با شکست در جنگ جهانی اول (1914-1918) فرو پاشید و جای خود را به ترکیه داد.
این دو دوره، دوره قوی ظهور سلفیه‌ است؛ دوره نخست منتهی به شخصیتی مثل ابن تیمیه شد و دوره دوم هم زمینه را برای ظهور شخصی تأثیرگذاری مانند محمد بن عبدالوهاب (1115-1206 ه.ق.) فراهم کرد. با مقایسه‌ این دو دوره تاریخی در جهان اسلام به تشابهات محیطی این دو مقطع پی می‌بریم: مثلاً در هر دو دوره، جهان اسلام هم از درون دچار فروپاشی و انحطاط بوده است و هم از بیرون با هجومی ‌قوی و سنگین مواجه شده‌ است.

زمینه‌های اجتماعی شکل گیری سلفی‌گری در مصر

سلفی‌گری مصر در برابر دو مسئله اساسی در جهان اسلام شکل گرفت؛ نخست، زوال تدریجی نهاد خلافت و فروپاشی آن در دهه دوم قرن بیستم، که‌این وضعیت موجب شد اندیشمندان مصری در خلأ نظریه سیاسی، برای ارائه مدل حکومت جایگزین، مشغول نظریه پردازی شوند. دوم، عقب ماندگی و انحطاط جوامع اسلامی ‌و چیرگی تمدن غرب بر آن؛ مصر سرزمین کهنی است که در اواخر قرن دهم ه.ق. امپراتوری عثمانی بر آن مسلط شد و در 1177 ه.ش، به تصرف ناپلئون در آمد. (6) شش سال بعد، در 1183 ه.ش.، عثمانی با کمک بریتانیا ناپلئون را از مصر بیرون کرد و محمدعلی داوودی را حاکم مصر کرد تا مصر را آرام کند که‌ او سلسله‌ی خدیوها (پاشا‌ها) ی مصر را پایه گذاشت و آرام آرام مصر را از عثمانی مستقل کرد. حمله ناپلئون به عثمانی و تصرف مصر و دیگر سرزمین‌های عربی ضعف امپراتوری عثمانی را آشکار و جنبش‌های اسلامی ‌را فعال‌تر کرد. از اوایل قرن سیزدهم ه. ش.، هرچه نفوذ عثمانی در مصر کمتر می‌شد، نفوذ اروپایی‌ها بیشتر می‌شد تا جایی که حدود 1261 ه.ش، انگلیس کنترل همه ‌امور مالی و اداری مصر را در دست گرفت و مصر را مستعمره خود کرد. (7) حسن حنفی نیز یکی از عوامل و انگیزه‌های ظهور جنبش‌های اسلامی ‌را مقایسه وضع کنونی با وضع پیشین جوامع اسلامی‌ می‌داند. (8)

سلفیه در مصر با دو رویکرد مختلف

سلفیه در مصر با دو رویکرد مختلف به وجود آمد؛ نخستین رویکرد به دست سید جمال الدین اسدآبادی ایجاد شد. وی مردم را به سلف ارجاع می‌داد. اما این ارجاع به معنای عمل دو چندان بیشینیان در راه‌ احیای تفکر اسلامی ‌بود، نه به معنای فهم برتر سلف. سید جمال معتقد بود مسلمانان باید در عمل همچون سلف باشند و در راه دین با قصد قربت بکوشند. اگر این گونه عمل کنند بر استعمار پیروز می‌شوند و مجد خود را باز می‌یابند. رویکرد دوم سلفیه را سید محمد رشید رضا (1354-1382 ه. ق.) به وجود آورد. او ابتدا مدافع گرایش به سلف با رویکرد سید جمالی بود، اما با ظهور وهابیت در عربستان و مهاجرت دو تن از نوادگان محمد بن عبدالوهاب به مصر، تحت تأثیر افکار آنها با ابن تیمیه آشنا شد و سلفی‌گری ابن تیمیه‌ای را پذیرفت و در مجله ‌المنار به تبلیغ این اندیشه پرداخت و آثار محمد بن عبدالوهاب را با عنوان مجموعة التوحید به چاپ رساند و خود نیز آثاری همچون الوهابیة و الحجاز تألیف کرد. (9)

اخوان المسلمین و گسترش سلفی‌گری اعتدالی و افراطی در مصر

الف. گرایش اعتدالی

پس از رشید رضا گسترش تفکر سلفیه در مصر مدیون اخوان المسلمین است که پیرو معتدل تفکرات سلفیه ‌است. اخوان در 1928 به دست حسن البنّاء در اسکندریه تأسیس شد. واکنش حسن البنّاء در قبال بحران به وجود آمده در جهان اسلام (یعنی الغای خلافت) دعوت به بازگشت به بنیادهای اسلام، یعنی دعوت به سلفیه، بود. (10) حسن البنّاء را بیش از هر فرد دیگری می‌توان احیاگر تفکر سلف سنی در قرن بیستم دانست. گرچه جنبش البنّاء فاقد عمق فلسفی جنبش سلفیه بود، اما موفق شد آنچنان حمایت توده‌ها را سازمان دهی کند که هیچ جنبش اسلامی‌ دیگری تا پیش از او قادر به ‌انجام آن نشده بود. البنّاء شخصاً علاقه چندانی به مسائل پیچیده و غامض ایدئولوژیک نداشت. وی برای ترویج ایدئولوژی اخوان، به قرآن و شش کتاب معتبر حدیث (صحاح سته) تکیه می‌کرد. به علاوه، به‌ افکار و اقدامات دیگر شارحان پیشگام سلفی‌گری از جمله احمد بن جنبل، ابن حزم، ابن تیمیه، نووی، و دیگر نظریه پردازان تأسی می‌جست. (11)

ب. گرایش افراطی سید قطب

از دل تفکرات اعتدالی و تقریبی اخوان المسلمین، گرایش افراطی سید قطب بیرون آمد. سید قطب، رهبر معنوی اخوان المسلمین، در زندان تندرو شد و به حلقه‌ ارتباطی میان اخوان المسلمین و گرایش‌های افراطی بدل شد. در واقع، سید قطب به عنوان یک نظریه پرداز مبارز، هدایت تبدیل سلفی‌گری اعتدالی اخوان المسلمین به‌ افراط‌گرایی دهه 1970 را به عهده داشت. ژیل کوپل نیز سید قطب را بزرگ‌ترین ایدئولوگ تأثیرگذار بر جنبش اسلام‌گرایی معاصر قلمداد می‌کند. (12)
معالم فی الطریق آخرین کتابی است که در زمان حیات سید انتشار یافت و کتابخانه وهبة آن را در 1964 منتشر کرد. سید این کتاب را نوشت تا بیانی برای برنامه حرکتی اسلامی ‌باشد. این کتابچه بیانیه بنیادین احزاب مبارزه جوی اسلامی ‌است. همه جماعت‌ها و گروه‌های اسلامی ‌مبارز دست کم در سطح جهان عرب از بین سطور این کتابچه سر برآورده‌اند. این کتاب در واقع اثر جدیدی نبود، بلکه دست کم چهار فصل از سیزده فصل آن، از کتاب فی ظلال القرآن گرفته شده بود که بین سال‌های 1953 و 1964 در زندان، در خصوص تفسیر قرآن نوشته شده بود. (13)

زمینه‌های اجتماعی شکل گیری اندیشه سید قطب

1. خلأ ایدئولوژیک

بین سال‌های 1949 تا 1965 اعضای اخوان و یاران غیرعضو، نظیر عبدالقادر عودة، سید قطب، محمد غزالی، بهی خولی، و محمد طه بداوی، آثار فراوانی نوشتند. همگی آنها در پی ادامه کار البنّاء در نوشته‌های خود بودند. زیرا مرشد عام اخوان به ندرت اثری از افکار خود را به صورت نوشته باقی گذاشته بود. وقتی او زنده بود خود درباره همه چیز تصمیم می‌گرفت و خط سازمان را بر اساس اوضاع متحول سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و مذهبی مشخص می‌کرد. تنها اثر مکتوب مهم حسن البنّاء، شرح زندگی او با عنوان مذاکراة الدعوة و الداعیة (خاطرات دعوی و دعوت کننده) و مجموعه نامه‌های او بود. این تعداد اثر برای مقابله با مشکلات و رویارویی‌های اعضای اخوان پس از او، به ویژه زمانی که در 1954 تحت تعقیب و آزار قرار گرفتند، کافی نبود. این حوادث همچنین مانع آگاهی و بیداری ایدئولوژیک آنها شد. تا 1952، در آثار آنها کشور انگلستان به عنوان دشمن معرفی می‌شد و بعضی از اخوان، دربار و سرمایه‌داری را نیز به‌ آن اضافه می‌کردند. اما اکنون دولت مصری و اسلامی‌ افسران آزاد بود که‌ آنها را به مصیبت بزرگ 1954 دچار کرد. آنها هیچ ابزار ایدئولوژیکی نداشتند تا بتوانند به کمک آن رژیم جدید را بر اساس اندیشه‌ها و عقاید و معیارهای اسلامی تحلیل کنند. اما این سید قطب بود که توانست با نوشتن کتاب‌های خود در زندان در فاصله سال‌های 1954 (زمانی که برای اولین بار دستگیر شد) و 1964، این خلأ ایدئولوژیک را پر کند. او در 1964، اندکی پس از آزادی، بار دیگر دستگیر و در 1966 محاکمه و به مرگ محکوم شد. (14)

2. سرخوردگی از غرب

اندیشه سید قطب در تقابل با غربزدگی و سرخوردگی وی از تمدن غربی شکل می‌گیرد. فهم ریشه‌ای اندیشه‌های جدید سید قطب، نیازمند تلاش فراوان نیست. زیرا سرخوردگی و ناامیدی از
غرب و اندیشه و تمدنش در دهه چهل، نغمه‌ای رایج در جوامع عربی و اسلامی ‌بود. تصادفی نبود که سید قطب در نقدهای ملامت گرانه‌اش نسبت به مادیت و بی پروایی و ویرانگری غرب، به کتاب انسان، موجود ناشناخته ‌الکسیس کارل اعتماد عجیبی داشت. این ابعاد زشت تمدن غرب در نگاه کارل و هم فکران وی مربوط به دو جنگ جهانی و نظام‌های فاشیستی و استبدادی است که بین این دو جنگ سر بر آورده‌اند. متفکران عرب و مسلمان تحت تأثیر فضای یأس آلود غرب که زاده جنگ ویرانگر دوم جهانی بود، کم کم از ایده لیبرالیسم که در اوایل قرن بر فضاهای سیاسی حاکم شده بود، دست کشیدند و به ‌اندیشه‌های خاص‌گرا و سنت محور روی آوردند. (15)
سید قطب برای اثبات درستی تشخیص خود درباره بیمار بودن تمدن غربی، بارها به کتاب انسان، موجود ناشناخته الکسیس کارل، که به عربی ترجمه شده بود، ارجاع می‌دهد. تشخیص کارل این بود که ریشه بیماری تمدن غرب پس ماندگی علوم انسانی از علوم مادی است. اما سید قطب، که در اصلِ بیمار بودن تمدن غربی با کارل هم نظر است، تشخیص او را از اسباب این بیماری نمی‌پذیرد. از نظر سید قطب، سبب بیماری کشنده‌ این تمدن برپایی آن بر مبنای بی دینی است. سید قطب با مباحثی که در زمینه دین و فطرت انسانی عرضه می‌کند در پایان به‌ این نتیجه می‌رسد که تمدن غربی مخالف فطرت است. (16)

حیات فکری سید قطب

حیات فکری سید قطب را بر اساس رویکردهای ایدئولوژیک وی می‌توان به چهار مرحله تقسیم کرد:

1. دوره ‌احتمالاً الحاد یا حداقل شک و تردید (1925-1935)

خود وی تصریح کرده‌ است که ده سال را در الحاد گذرانده‌ است. در این دوره، سید قطب بیشترین آثار ادبی و نقدی اش را نوشته ‌است. وی در نوشته‌های این دوره مباحث فراوانی را که هیچ ارتباطی با اسلام نداشته مطرح کرده ‌است. در مهمة الشاعر، که در 1932 چاپ شد، معتقد است که‌ این شاعر است که می‌تواند حقیقت و ارزش‌ها را به بشریت برساند، نه پیامبر، صریح‌ترین مدرکی که وضعیت فکری او را در این دوره باز می‌تاباند، مقاله‌ای است که در 17 مه 1934 در مجله ‌الاهرام منتشر کرد و در آن به صراحت خواهان آن شد که مردم لخت مادرزاد زندگی کنند. (17)

2. دوره رویکرد سکولار اسلامی‌ (1935-1946)

در این دوره، سید قطب هوادار کسانی مانند احمد امین می‌شود که سعی در اثبات معنویت و روحانیت شرق در مقابل مادیت غرب دارند. منظور از روحانیت ایمان به جهان ورای این جهان مادی است. در این مقطع، وی به ‌اسلام به عنوان بخشی از فرهنگ ملی خود می‌نگرد. زیرا قرآن قوانین و نظم اجتماعی ای را عرضه می‌کند که بیشترین تأثیر را بر ذهنیت مصری داشته است، اما دین وحدت سیاسی نمی‌آفریند. در اینجاست که سید قطب ناسیونالیسم عربی را به عنوان ایدئولوژی می‌پذیرد و حتی به‌ اسلام از زاویه روح عربی ناب آن می‌نگرد و محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) را «الرجل العربی» می‌شمارد. در این دوره، نوشته‌های سید قطب، درباره مسائل اجتماعی، نشان قومی‌ (ناسیونالیستی) و سکولار دارد. (18)

3. دوره گرایش اسلامی‌ معتدل (1956-1946)

نخستین و عمده‌ترین کار ایدئولوژی اسلامی‌اش، یعنی کتاب العدالة الاجتماعیة فى الاسلام، را پیش از مسافرت به ‌آمریکا (در 1948) به پایان برد. وی در این کتاب به بیانی شدیداً اسلامی دل مشغول عدالت اجتماعی است. در این دوره، دیدگاه‌های سید قطب به‌ اخوان المسلمین نزدیک می‌شد و خود وی نیز ارتباطاتی با اخوان برقرار می‌کرد، ولی به ‌این جماعت نپیوست. زیرا می‌خواست استقلال خود را به عنوان یک متفکر حفظ کند. (19) وی پس از بازگشت از آمریکا در 1951، آنچنان به سختی جامعه ‌آمریکا را تقبیح کرد که مجبور شد از وزارت عمومی‌ استعفا کند. پس از آن، بیش از گذشته با اخوان المسلمین رابطه برقرار کرد و سرانجام در 45 سالگی از طریق صالح عثماوی به عضویت اخوان درآمد. این امر برای سید قطب همانند بریدن کامل از گذشته بود، چنان که بعداً خود او گفته بود: «من در 1951 متولد شدم». سید قطب در 45 سالگی از طریق صالح عثماوی به عضویت اخوان درآمد و متفکر اصلی این جریان و نیز سردبیر روزنامه ‌اخوان شد. (20)

4. دوره رادیکال

دوره‌ای که بیشتر در زندان و بیمارستان به سر برد و چون امکان نوشتن داشت تفسیر فی ظلال القرآن را به پایان رساند. در این دوره، مهم‌ترین و تندترین نوشته‌هایش را نگاشته ‌است که ‌المعالم فى الطریق و خصائص التصور الاسلامى از جمله‌ آنهاست. (21)

برداشت‌های سه گانه‌ از سید قطب

پس از نگارش کتاب معالم فی الطریق و شکل گیری گفتمان جاهلیت- حاکمیت سید قطب، سه نوع برداشت متفاوت از آرای وی به وجود آمد:
1. مهم‌ترین برداشت، که رادیکال‌ترین آنها نیز هست، تفسیر قطب از جاهلیت و تکفیر را به همه نقاط جهان و به همه ‌انسانها تسری داده‌ است.
2. دومین برداشت، تفسیرهای او را فقط به حاکمان کشورهای اسلامی ‌ربط می‌دهد.
3. سومین برداشت، تفسیری نمادین است که ‌اعضای معتدل اخوان المسلمین ارائه می‌کنند و اعتقاد دارد تفسیر قطب از جاهلیت را فقط باید از نظر معنوی بررسی کرد، نه ‌از نظر مادی. (22)

بازتاب‌های انتشار معالم فی الطریق

1. دیدگاه حکومت و الأزهر

این کتاب به محض انتشارش، بسیاری را آشفته کرد و گروهی از نویسندگان دولتی و شیوخ و رجال دینی وابسته به رژیم، از جمله شیخ الازهر آن زمان حسن مأمون و عبداللطیف سبکی و محمّد مدنی و ... فتواهایی مبنی بر جهالت، گمراهی، ارتداد و تکفیر قطاب به سبب این کتاب صادر کردند! رژیم اجازه داد نهادهای اسلامی‌ مصر آزادانه واکنش سخت و خشم آلود خود را در نشریه منبر الاسلام، که وزارت اوقاف منتشر می‌کرد، و نیز در کتاب‌های مختلف نشان دهند. رسمی‌ترین و عمده‌ترین نظر را، به دستور حسن مأمون، شیخ الازهر، شیخ محمد عبد اللطیف سبکی، رئیس کمسیون فتوا، ابراز کرد. وی گفت گرچه در نگاه نخست، کتاب معالم فی الطریق ممکن است اثری به نظر آید که به ‌اسلام توسل جسته، اما شیوه فتنه‌انگیز کتاب و تأثیرات مصیبت بار آن بر جوانان و خوانندگانی که قوت فرهنگ اسلامی ‌آنها کافی نیست، باعث بیزاری فرد می‌شود.
به کتاب معالم فصل به فصل و جمله به جمله پاسخ داده شد. شیخ سبکی اعلام کرد توصیف هر دوره‌ای به جز دوره نزدیک به عصر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان دوره جاهلیت، عمل کفرآمیزی است. وی، سپس، اتهام خارجی بودن بر قطب وارد کرد: «قطب نیز مانند خوارج از مفهوم الحکم لله‌ استفاده می‌کند تا بدین وسیله مسلمانان را به مخالفت با هر گونه حاکمیت دنیایی دعوت کند»؛ چرا که به نظر شیخ سبکی، قرآن اطاعت از حاکم مسلمان را توصیه می‌کند. (23)

2. دیدگاه‌ اخوان

الف. نقد اعضای اخوان

این کتاب را اعضای اصلاح طلب جنبش نیز نقد می‌کنند. مرشد عام اخوان المسلمین، حسن هضیبی، اگرچه قبل از اعدام سید، پس از دیدن کتاب موافقت خود را اعلام داشته بود و به زینب غزالی گفته بود که «کتاب معالم فی الطریق، تمام توقعات و آرزوهایی را که من از سید داشتم، برآورده کرده ‌است. خدای ما او را محافظت کند. یک بار تمام آن را خواندم و سپس خواندنش را تکرار کردم. سید اکنون آرزوی امیدوارکننده‌ای برای دعوت است؛ ان شاء الله»، (24) اما با وجود این، اولین واکنش عمده در قبال همین کتاب- غیر از شیوخ الازهر- از جانب خود او بود. هضیبی پس از اعدام سید، در 1969 کتابی با عنوان نحن دعاةٌ لا قضاةٌ نوشت. اگرچه کتاب آشکارا انتقادات شدیدی را متوجه المصطلحات الاربعة فی القرآن اثر بزرگ ابوالاعلی مودودی کرده بود، با خواندن آن به راحتی می‌شد پی برد که هدف هضیبی معالم فی الطریق نیز بوده ‌است. (25)

ب. دفاع برخی از اعضای اخوان

محمّد قطب، برادر سید، در 1975 ناچار شد در نامه‌ای طولانی که در مجله‌ المجتمع منتشر کرد، از برادرش، سید قطب در مقابل تمام کسانی که‌ او را متهم می‌کردند عقاید و آرایی مخالف مکتب اخوان المسلمین ابراز کرده، به دفاع برخیزد. او در نامه‌اش چنین می‌آورد:
من خودم بارها از برادرم شنیدم که گفته: ما دعوت گر هستیم؛ نه قضاوت گر. هدف ما وضع قانون و صدور حکم علیه مردم نیست، بلکه می‌خواهیم این حقیقت را به‌ آنها بیاموزیم که هیچ خدایی جز الله نیست (لا إله ‌إلا الله) . مشکل ما اکنون این است که مردم نمی‌فهمند این عبارت از آنها چه می‌خواهد.
خود سید قطب، به چند تن از برادران اخوانی در زندان که چنین شبهه‌ای از گفته‌هایش داشتند، می‌گوید:
ما مردم را تکفیر نکرده‌ایم. این نقل قولی اشتباه و غلط و ناموزون از واقعیت است. بلکه فقط می‌گوییم آنها از ناحیه جهل و ناآگاهی نسبت به حقیقت عقیده می‌نگرند و نتوانسته‌اند مدلولی صحیح از آن را دریابند. ما فقط گفته‌ایم که ‌از زندگی اسلامی، که ‌اکنون به حال و وضع جوامع جاهلی بیشتر شبیه‌ است، فاصله گرفته‌اند. به همین علت نقطه‌ آغاز در حرکت ما، قضیه برپایی حکومت و نظام اسلامی ‌نیست، بلکه کاشتن بذر عقیده و تربیت اخلاقی اسلامی‌ است. بدین ترتیب مسئله‌ای که به حرکت اسلامی‌ مربوط می‌شود، خیلی بزرگ‌تر و مهم‌تر از آن است که علیه مردم حکم صادر کنیم. (26)

گفتمان سید قطب در کتاب معالم فی الطریق

اندیشه سید قطب در پاسخ به سه پرسش اصلی بوده‌ است: وضعیت فعلی جهان، به ویژه دنیای اسلام، و علل آن چیست؟ وضعیت مطلوب کدام است و به چه سمتی باید رفت؟ راه حل مشکل در چیست؟
پاسخ به سه پرسش مذکور سه مفهوم جاهلیت، حاکمیت (عبودیت) و جماعت را تداعی می‌کند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.

1. جاهلیت

پس از صدر اسلام این واژه در نوشته‌های ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهاب نیز آمده ‌است. ابن تیمیه مسلمانان معاصر خود را جاهلی خواند و محمد بن عبدالوهاب نیز معتقد بود وضعیت مسلمانان دنیا، حتی آنهایی که در شبه جزیره عربستان به سر می‌برند همانند وضعیت دوره جاهلی قبل از اسلام است. با این همه، شخصی که واژه «جاهلیت» را وارد دنیای مدرن کرد، کسی نبود جز مودودی و شاگردش ابوالحسن ندوی (1903-1979).
جامعه جاهلی از نظر سید قطب چه نوع جامعه‌ای است؟ وی در پاسخ به ‌این پرسش و در کتاب معالم فی الطریق چنین پاسخ می‌دهد:
جامعه جاهلی جامعه‌ای است که به ‌اسلام عمل نمی‌کند؛ نه اعتقادات و تصوراتش ناشی از اسلام است و نه ارزش‌ها و ضوابطش و نه نظام و قوانینش و نه سلوک و اخلاقش. جامعه‌ اسلامی‌ جامعه شکل یافته ‌از افرادی که خود را «مسلمان» نامیده‌اند نیست. تا زمانی که شریعت، قانون جامعه نباشد، آن جامعه‌ اسلامی ‌نیست، حتی اگر افراد آن نماز بخوانند و روزه بگیرند و به حج بروند. جامعه ‌اسلامی‌ جامعه‌ای نیست که‌ از نزد خود، اسلامی ‌جز آنچه خداوند مقرر فرموده ‌است و پیامبر تفسیر کرده ‌است ابداع کند و آن را اسلام بنامد. (27)
طبق این تعریف، همه جوامعی که در حال حاضر وجود دارند، در قلمرو جاهلیت قرار می‌گیرند. در ادامه، قطب همه جوامع موجود را بررسی می‌کند. از نظر وی، در رأس جوامع جامعه کمونیستی قرار دارد؛ نخست اینکه وجود خداوند را انکار می‌کند و دوم اینکه به جای خداوند، حزب در آن پرستش می‌شود.
ایدئولوژی و سیستم کمونیستی، ارزش انسان را تا حد یک حیوان و حتی ماشین پایین می‌آورد. در مرحله بعدی جوامع بت پرستی از قبیل هندوستان، ژاپن، فیلیپین و آفریقا قرار دارند که به خدایگان دیگری در کنار الله یا بدون آن اعتقاد دارند. همه جوامع یهودی و مسیحی نیز جزء جوامع جاهلی هستند، چرا که آنها از اعتقادات اولیه خود دور شده‌اند و از قوانین ساخته دست بشری اطاعت می‌کنند. بالأخره تمام جوامعی نیز که خود را اسلامی‌ می‌خوانند، در جاهلیت به سر می‌برند. در جوامع مسلمانان، عده‌ای به سکولاریسم اعتقاد دارند و رابطه خود با دین را انکار می‌کنند. عده‌ای دیگر نیز فقط در زبان به دین اقرار می‌کنند، ولی در زندگی اجتماعی به طور کامل آن را طرد می‌کنند. عده‌ای نیز قوانین دلخواه خود را می‌سازند و آن را به‌ اسم «شریعت خداوند» ارائه می‌دهند. همه ‌این جوامع در یک چیز مشترک‌اند و آن اینکه فقط از خداوند اطاعت نمی‌کنند. (28)
به همین دلیل است که سید قطب، جاهلیت قرن بیستم را وخیم‌ترین نوع جاهلیتی می‌داند که در تاریخ بشریت بر روی زمین ظاهر شده‌ است. به نظر وی، تلاش‌های پیامبر برای از بین بردن دشمنانش آسان‌تر از تلاش‌هایی است که باید برای پایان دادن به جاهلیت در عصر حاضر، صرف شود. وی دلیل این امر را در دشمنی دوگانه‌ای می‌داند که مؤمنان باید با آن مبارزه کنند؛ دشمن خارجی (عمدتاً فرهنگ غربی) و دشمن داخلی در میان دنیای اسلام. (29)

2. حاکمیت و عبودیت

به منظور کم اهمیت جلوه دادن ایدئال‌های ناسیونالیست‌ها، قطب بر روی دو مفهومی‌ که قبلاً مودودی ابداع کرده بود تأکید کرد: حاکمیت و عبودیت. سید قطب در فصل پنجم از کتاب معالم فی الطریق تحت عنوان «لا اله ‌الا الله : تنها روش زندگی در اسلام»، اعتقاد به پرستش بی چون و چرای خداوند و اطاعت از فرامین وی را تنها روش زندگی دانست و اعلام کرد جامعه‌ای اسلامی ‌خواهد بود که همه قوانین شریعت را اجرا کند. به عبارت دیگر، ویژگی متمایزکننده جامعه ‌اسلامی از سایر جوامع در این است که فقط بر پایه پرستش خداوند بنا شده‌است. در واقع، «لا اله‌ الا الله» تنها روشی است که‌ اولین گروه مسلمانان بر پایه‌ آن به وجود آمد و در ادامه با تکیه بر آن توانست جامعه‌ اسلامی‌ را به وجود آورد و با جامعه جاهلی مقابله کند. (30)

3. جماعت

سید قطب راه حل مشکل ایجاد شده در جوامع کنونی را حاکمیت خداوند و اجرای شریعت و به عبارت دیگر بازگشت به ‌اسلام می‌داند. اما چگونه و با استفاده‌ از چه وسیله‌ای می‌توان به‌ اسلام بازگشت؟ راه حل مشکل چیست؟ سید قطب معتقد بود خیزش اسلامی‌ میسر نمی‌شود مگر با استفاده‌از «جماعت»، یا «گروه مؤمن» یا «نسل قرآنی یگانه» یا «گروه پیش تازی» که به نسل نخست صحابه تأسی کنند؛ نسلی که فقط از سرچشمه سیراب شده است و در تاریخ شأنی یگانه دارد.
حال که مقرر است جامعه ‌اسلامی ‌چنین باشد، این جامعه چگونه به وجود می‌آید؟ و برنامه و راه ‌ایجاد آن کدام است؟ این جامعه فقط وقتی به وجود می‌آید که جماعتی از انسان‌ها پیدا شوند و عبودیت خود را به طور کامل به خداوند اختصاص دهند و عبودیت هیچ غیر خدایی را نپذیرند و چه در اعتقاد و جهان بینی و چه در عبادات و شعائر و چه در نظام و قوانین خود زیر بار عبودیت غیرخدا نروند و آنگاه تمام زندگی خود را عملاً بر اساس این عبودیت خالصانه، سازمان دهند و درون خود را از اعتقاد به ‌الوهیت هر غیر خدایی- در کنار خدا یا به جای خدا- پاک کنند و شعائر خود را برای رضای هیچ غیر خدایی- در کنار خدا یا به جای خدا انجام ندهند و قوانین خود را از هیچ غیر خدایی- در کنار خدا یا به جای خدا- برنگیرند.
بنابراین، قبل از اندیشیدن درباره برپا کردن نظام اجتماعی اسلام و ایجاد جامعه‌ای اسلامی ‌بر پایه ‌این نظام، باید دل و درون افراد از عبودیت غیرخدا پاک سازی شود و افرادی که به ‌این ترتیب درونشان از عبودیت غیرخدا پاک می‌شود، به صورت جماعتی مسلمان گرد هم آیند. چون جامعه اسلامی‌ از همین جماعت که دل و درون افراد آن از از عبودیت غیرخدا در اعتقاد و عبادت و شریعت، زدوده شده، تشکیل می‌شود. (31)
وقتی تعداد مؤمنان به ‌این عقیده به سه نفر می‌رسد، خود این عقیده به آنها می‌گوید:
اکنون شما یک جامعه هستید.... یک جامعه ‌اسلامی ‌مستقل هستید و از جامعه جاهلی که بدین عقیده گردن نمی‌نهد و ارزش‌های اساسی این عقیده- ارزش‌هایی که قبلاً بدان‌ها اشاره کردیم- بر آن حکمفرما نیست، منفصل و جدایید و همین جاست که جامعه‌ اسلامی‌ (عملاً) به وجود آمده است. پس از آن سه نفر، ده نفر و ده نفر، صد نفر و صد نفر، هزار نفر و هزار نفر هم دوازده هزار نفر می‌شوند... و آنگاه جامعه‌ اسلامی‌ آشکارا اعلام وجود می‌کند. (32)

4. جهاد

«جهاد» یکی دیگر از واژه‌هایی است که مودودی و قطب (در فصل چهارم) به کار برده‌اند و رابطه نزدیکی با جاهلیت دارد. قطعاً در طول مسیر بین جامعه جاهلی و این جامعه نوپا که افرادش را از آن گرفته ‌است و با عقیده و بینش و ارزش‌ها و اعتبارات و موجودیت و ساختار خاص خودش از آن جدا شده ‌است، جنگ در می‌گیرد و همین حرکت از نقطه شروع آن تا نقطه موجودیت یافتن آشکار و مستقل، موجب تمایز یافتن یکایک افراد این جامعه می‌شود و ارزش و جایگاه هر کدام از آنها را- بر حسب میزان و اعتبار اسلامی- در این جامعه، مشخص می‌کند و بنابراین، جامعه برای هر فرد ارزش خاص او را قائل می‌شود، بدون آنکه لازم باشد خودش را تزکیه شده جلوه دهد یا خویشتن را به دیگران بشناساند. در آن روز حتی عقیده و ارزش‌های حاکم بر نفس و بر جامعه ‌او، بر او فشار خواهند آورد که خود را از نگاه‌هایی که در محیط به‌ او دوخته شده‌ است، پنهان نگه دارد. (33)
حاکمیت بخشیدن به خدا و قوانین الاهی بر روی زمین و نابود کردن حاکمیت انسان و قوانین انسانی و انتزاع قدرت از دست غاصبان و بازگرداندنش به خداوند سبحان صرفاً با تبلیغ و موعظه حاصل نخواهد شد؛ چرا که جباران سلطه جو و غاصبان حاکمیت خدا، قدرت را با تبلیغ و ارشاد واگذار نخواهند کرد. اگر چنین بود پیامبران به سادگی می‌توانستند دین خدا را بر روی زمین مستقر کنند؛ و این عکس آن چیزی است که تاریخ نشان می‌دهد. تاریخ این دین همچون تاریخ ادیان گذشته‌ است. (34)
مسئله ‌اصلی در بحث قطب این است که جهاد فقط دفاعی نیست. این مشکل از آنجا ناشی می‌شود که بسیاری از مخالفان اسلام می‌کوشند چهره‌ای وحشی از اسلام نشان دهند که برای اسلام آوردن غیرمسلمان از اجبار و زور استفاده می‌کند. جهاد فقط علیه حکومت‌ها یا حاکمانی استفاده می‌شود که‌ از تبلیغ اسلام جلوگیری می‌کنند، چرا که در زمان پیامبر نیز بعد از اینکه حاکمان ایران و روم از تبلیغ دین اسلام جلوگیری کردند، هدف حمله قرار گرفتند. در نتیجه هدف جهاد، از نظر قطب، به دست آوردن آزادی تبلیغ مذهبی است. قطب باور دارد که هیچ حکومت غیراسلامی ‌اجازه گفت و گوی آزاد با مردمش را درباره اسلام نمی‌دهد. در نتیجه جهاد مبارزه‌ای علیه جاهلیت است و تا زمانی که همه دولت‌ها در جاهلیت به سر می‌برند و حاکمیت غیراسلامی‌ را پذیرفته‌اند جهاد ادامه خواهد داشت. (35)

اندیشمندان تأثیرگذار بر سید قطب

اندیشه و گفتمان جاهلیت- حاکمیت سید قطب تحت تأثیر کدام اندیشمندان شکل گرفته است؟ شخصیت‌های مختلفی در شکل گیری اندیشه و گفتمان سید قطب در دوره‌های مختلف حیات فکری وی دخیل بودند که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.

1. محمود عباس عقاد

زندگی ادبی و روشنفکری سید قطب عمیقاً در اثر برخورد با محمود عباس عقاد، یکی از پیشوایان ادبی آن عصر، شکل گرفت. (36)

2. ابن تیمیه و شاگردان وی

سید قطب، به عنوان یکی از شارحان تفکر بنیادگرایانه، در زمینه مخالفت با موضوعات مجرد فلسفی و تأکید بر تعبیر و تفسیر تحت الفظی، از شیوه ‌ابن تیمیه و شاگردان او پیروی می‌کرد. وی،
همانند ابن تیمیه، جوامع را به دو گروه تقسیم می‌کند که در یک طرف، نیروهای خوب قرار دارند و در طرف دیگر نیروهای بد (شیطانی) ؛ حد میانه‌ای وجود ندارد. (37) در واقع، اهمیت سید قطب در این است که ‌استدلال‌های ابن تیمیه علیه حکمرانان کافر را به گونه‌ای تفسیر کرد که بتوان آنها را به مشکلات اسلام در دنیای مدرن تعمیم داد.

3. ابوالاعلی مودودی

سومین فردی که‌ افکار سید را تحت تأثیر قرار داد ابوالاعلی مودودی بود. آرا و عقاید او شالوده فکری سید را در زندان شکل داد. تأثیر ابوالاعلی مودودی بر سید قطب را به طور کامل می‌توان در کتاب معالم فی الطریق مشاهده کرد. سید در سراسر این کتاب از دو مفهوم «عبودیت» و «حاکمیت» به عنوان کلید رابطه ‌انسان و خداوند نام می‌برد. او می‌کوشد این دو اصطلاح را در کتاب المصطلحات الاربعة فی القرآن: الله، الرب، العباده، الدین آنچنان که‌ اعراب در دوران رسالت پیامبر درک می‌کردند ریشه یابی کند، نه‌ آنچنان که در طول قرن‌های معاصر تفسیر شده است. سید قطب، همچون مودودی، تنها حاکمیت قانونی و شرعی را در یک جامعه ‌اسلامی، حاکمیت خداوندی می‌داند. به همین ترتیب، فقط خداوند موضوع عبادت و ستایش است. رژیم هم فقط می‌تواند با الحکم بما انزل الله ‌اعمال حاکمیت کند. فقط حکومتی عادلانه‌ است که نشان الاهی داشته باشد؛ و تنها قانونی که در برابر تباهی و فساد و تبدیل شدن به وسیله‌ای در خدمت یک مستبد مصونیت دارد، قانونی است که بر اساس کتاب خداوند (شریعت الله) استوار شده باشد. در جامعه جاهلی، برخلاف جامعه ‌اسلامی، حاکمیت متعلق به خدا نیست، بلکه متعلق به دیگران است. ویژگی جامعه جاهلی به‌ اوج رساندن صاحب قدرت، چه فرد چه طبقه یا حزب، و ستایش وی به وسیله مردم است. (38)
مودودی در تفسیر آیاتی که مسلمانان را از عبادت همه به جز خدا نهی می‌کند می‌گوید، در آیاتی که کلمه «عبادت» به معنای عبودیت و عبادت آمده است موضوع عبودیت یا شیطان است یا طاغوتیانی که خود را به بت، و عبادت کنندگان خداوند را به ستایش‌گران و خدمت‌گزاران خود تبدیل کرده‌اند. به عبارت دیگر، رهبران، مردم را وا می‌دارند طبق قوانین ساخته و پرداخته‌شان زندگی کنند و کتاب خداوند را پشت سر خود پنهان کنند. (39) استفاده سید از اصطلاح «عبودیت» نشان می‌دهد که ‌او کتاب مودودی را خوانده ‌است: «حاکم ظالم کسی است که بر هر شکل، خود را همچون بت برای ستایش مردم عرضه می‌کند». (40)
مودودی هنگامی‌ که ‌از اصطلاح «رب» سخن می‌گوید، مسئله حاکمیت را مطرح می‌کند. مودودی می‌گوید «رب» در پنج معنای اصلی در قرآن به کار رفته ‌است، که یکی از ویژگی‌های رب بودن اعمال حاکمیت است. (41) بنابراین، معیار ضروری و کافی تشخیص اسلامی ‌یا جاهلی بودن یک جامعه (از نظر مودودی و سید قطب) در نوع عبودیت و حاکمیتی نهفته‌ است که در جامعه‌ اعمال می‌شود.

4. ابوالحسن ندوی

در اواخر دهه چهل میلادی کتاب متفکر هندی، ابوالحسن ندوی، با نام جهان با انحطاط مسلمانان چه زیانی دید؟ از اردو به انگلیسی ترجمه شد. سید قطب بر نخستین چاپ عربی کتاب ندوی در 1950 مقدمه‌ای نگاشت. (42) این کتاب در دو بخشی نسبتاً مساوی به سامان آمده‌ است. نیمه نخست، تاریخ تمدن اسلامی ‌و شرایط و زمینه‌های ظهور آن را، در مقام شورشی بر ظلمت جامعه جاهلی و پوچی چالش ساسانی- بیزانسی، بررسی می‌کند. فصلی که به پژوهش زمینه‌ها و بستر پیدایش اسلام و تمدن اسلامی‌ می‌پردازد، به هیچ روی پیش درآمدانه نیست؛ تقریباً چهل صفحه ‌از آن به متهم کردن فرهنگ‌ها و تمدن‌ها و سنت‌های دینی موجود در دیگر نقاط جهان در قرن پنجم و ششم میلادی مانند یهودیت، مسیحیت، زرتشت باوری، بودا باوری و هندوئیسم می‌گذرد. سنت امپراتوری‌های کسری و قیصر که در جزیره ‌العرب آن روزگار حاکم بوده نیز طعن و تقبیح شده است.
بخش ویژه تمدن اسلامی ‌با بررسی «روش پیامبران در اصلاح و تغییر» آغاز شده ‌است و جالب آن است که بر جوانب تربیتی و اخلاقی و فرهنگی بیش از هر چیز تکیه دارد. (43) وقتی سخن به انحطاط تمدن اسلامی‌ می‌رسد، به سیاست باز می‌گردد و تأکید می‌کند که ‌انحطاط، موجب جدایی دین از سیاست شد و نالایقان را به‌ امامت رساند، همان طور که زمینه بی اعتنایی به دانش‌های سودمند را فراهم آورد. تمدن اسلامی، در ادوار متأخر، در چند برهه کوتاه درخشیدن گرفت، مانند دوران صلاح الدین و برخی ممالیک و عثمانی‌ها. ولی [آن دوران‌ها] فقط برهه‌هایی کوتاه بودند و بس، و فراتر از این بر پایه نبوغ نظامی‌ شکل گرفته بودند، نه نبوغ فرهنگی و تمدنی.
ندوی بخش مربوط به تمدن اروپایی را با بحث درباره ریشه‌های یونانی آن آغاز می‌کند و عناصر اساسی آن را حس باوری، دین گریزی، اهتمام بیش از حد به زندگی، وطن پرستی و قوم گرایی برمی‌شمرد. (44) در اندیشه ندوی کلید فهم تمدن اروپایی مادی بودن آن است؛ چنین بوده و هنوز هم چنین است. میان معنویت و زهدگرایی مسیحی با ماده باوری تمدنی، چالشی رخ داد و ماده باوری در آن به پیروزی رسید و مسیحیت شرقی کنار زده شد و روحانیت خود را از دست داد و آنچه روی داد این بود که به قول ابن تیمیه روم نصرانی نشد، بلکه نصرانیت رومی‌شد. به‌این ترتیب، بیماری بدخیم تمدن اروپایی پدید آمد: ماده باوری و غریزه محوری که بر افراد چیره بود؛ قوم پرستی و ملی‌گرایی دولت‌ها و مردم. از این رو، اروپا (و همچنین سراسر غرب) به دلیل وجود گرایش‌های گسست‌جویانه و شکاف خواهانه فردی و جمعی به سوی خودکشی می‌رود. دو جنگ جهانی و صدها جنگ استعماری گواه‌ این واقعیت است. جهانی که‌ امروزه سرنوشتش به دست تمدن غربی است، سرگذشتی جاهلی دارد یا دست کم بدان می‌انجامد؛ (45) از یک سو، جنگ و جدال آنها برای تکمیل جهان گشایی خود، و از سوی دیگر، چالش درونی آنها با یکدیگر، که‌ از انگیزه‌های مادی سرکشی که در افراد و گروه‌ها و دولت‌ها وجود دارد، مایه می‌گیرد. امروزه مسلمانان وظیفه دارند جهان را از این تمدن خودکامه چیره نجات دهند و کارها را به سامان اصلی خود برگردانند. آشوب و هرج و مرجی که در جهان جاری است، چنان که ‌انسان‌ها دیگر مهار سرنوشت جهان و سرنوشت خود را از دست داده‌اند، نشان می‌دهد که با انحطاط مسلمانان چه زیان و ضرر عظیمی ‌به جهانیان رسید. به نظر ندوی، عرب‌ها همان طور که در آغاز اسلام پیشرو بودند، در این دوران نیز باید پیش از دیگر مسلمانان به پا خیزند و جهان را نجات دهند. به نظر می‌رسد سید قطب انگاره ندوی از مشکلات تمدن- یا به تعبیر بهتر، مشکلات مسلمانان با تمدن جدید- را می‌پذیرد. (46)

جریان‌های تکفیری متأثر از سید قطب

علی رغم تفسیرهای سه گانه‌ای که‌ از اندیشه سید قطب در جامعه آن روز مصر پدید آمد، تفسیری که ‌اندیشه وی را به عرصه مبارزه ‌ایدئولوژیکی سوق می‌داد، پررنگ‌تر شد. در دهه هفتاد قرن بیستم، برخی گروه‌های اسلامی‌ در مصر ظهور کردند که روش آنها در برخورد با وقایع سیاسی و اجتماعی، برخلاف اخوان المسلمین، تا حدودی همراه با خشونت بود. بیشتر این اعضا در اخوان المسلمین عضویت داشتند و نوشته‌های سید قطب مهم‌ترین منبع فکری آنها بود. در نیمه دوم دهه شصت، زندانیان اخوان المسلمین در همان زندان‌ها در افکار و آرای سید قطب بحث و مناقشه کردند و جوانان به نقد ریشه‌ای افکار و ایدئولوژی مبارزاتی سید قطب تمایل پیدا کردند تا اینکه سادات در 1971 آنها را آزاد کرد. آنها پس از آزادی به تشکل‌های مختلفی روی آوردند که وجه مشترکشان اعتقاد به ضرورت تغییر اوضاع موجود از راه قدرت (زور) بود. از میان این تشکل‌ها، جماعت‌های زیر سر برآوردند: جماعة الفنیة العسکریة در 1974، جماعة التکفیر و الهجرة در 1977، و جماعة الجهاد از 1979 به‌ این سو. (47)
اگرچه تفکر سید قطب در تقابل با فرهنگ و تمدن بیمار غربی شکل گرفت و جاهلیت مدرن را متأثر از تمدن فطرت گریز غرب می‌دانست، جریان‌های تکفیری با روگردانی از این اندیشه محوری سید قطب، بر جهان اسلام و جاهلیت درون جوامع اسلامی‌ متمرکز شدند و راه حل پاسخ به معضل هویتی مسلمانان را در مبارزه با فرقه‌های اسلامی ‌یافتند.

زمینه‌های اجتماعی- سیاسی شکل گیری جریان‌های تکفیری معاصر مصر

از کاوش در افکار و احوال رهبران و اعضای این گروه‌ها و توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی نابسامان مصر نکات مهمی ‌می‌توان نتیجه گرفت که در پدید آمدن خشونت‌هایی به نام دین مؤثر
بوده‌ است:

1. اوج گرفتن باورهای دینی

گروه‌های بنیادگرا و رهبران آنها «الاسلام هو الحل» را شعار خود قرار دادند. از نظر این دسته‌ از متفکران و صاحب نظران مسلمان، ریشه‌های فلاکت جهان اسلام را باید در دوری جستن از تعالیم اصیل قرآن و سنت دانست. اصرار این گروه بر اجرای سریع و بدون قید و شرط احکام اسلامی‌- با فهم و اجتهادی کاملاً ظاهری از آیات و روایات و به زعم آنها بدون در نظر گرفتن قیود، اصلاحات و تغییرات بعدی در احکام، که عمدتاً علمای سنتی سده‌های بعدی اعمال کرده‌اند- با روشی انعطاف ناپذیر بی مصالحه و بدوی آنها را در اکثر موارد تبدیل به نارویی سیاسی و معطوف به نتیجه ساخته ‌است. (48)

2. شکاف نسلی

حملات 1965 پلیس نه تنها اعضای سابق اخوان را که در 1954 دست گیر، زندانی و سرانجام پس از اتمام محکومیت آزاد شده بودند از میان برداشت، بلکه به سرعت میان دو نسل جوان و کهن سال شکاف ایجاد کرد. اکثر نسل کهن سال جهت گیری محافظه کارانه پیدا کردند و تا 1977 با رژیم سادات از سر سازگاری درآمدند، در حالی که‌ اغلب رادیکال‌های نسل جوان حکم تکفیر جامعه جاهلی را صادر کردند. (49)

3. حاشیه نشینی

محل زندگی اعضا و رهبران گروه‌های افراطی، اغلب روستاهای کوچک و حومه شهرهای بزرگی چون قاهره ‌است. این مناطق به علت فقر و کمبود امکانات زندگی و دوری از مراکز خدماتی، مراکز حاشیه‌ای محسوب می‌شود که محدودیت‌های بسیاری را در مسائل تربیتی، فرهنگی و اقتصادی به خود دیده‌ است. (50) بدین ترتیب این افراد هنگامی‌ از نظر سیاسی خطرناک می‌شوند که رهبرانشان تصمیم می‌گیرند در شهرهای بزرگ یا پایتخت مستقر شوند. (51)

4. بی تجربگی و جوان بودن پیروان

گرایش‌های رادیکال این جنبش‌ها برای جوانان حاشیه نشین و بی تجربه جذاب بود. پژوهش مشهور سعدالدین ابراهیم نشان می‌دهد که میانگین سنی گروه‌ التکفیر و الهجرة 24 سال و گروه آکادمی‌نظامی‌22 سال بوده ‌است. همچنین، تمامی‌ اعضای دو گروه هنگام پیوستن به ‌این گروه‌ها بین 17 تا 26 سال سن داشته‌اند. (52)

5. تحصیلات رهبران

یکی از ویژگی‌های معمول در رهبران و طرفداران اسلام سلفی و بنیادگرا، نداشتن پیشینه تحصیلات گسترده دینی به شکل موجود در حوزه‌های علمیه‌ است. رهبران جنبش‌های بنیادگرا معمولاً افرادی هستند که حرفه ‌اصلی آنها مطالعه دین نیست و معارف دینی‌شان حاصل مطالعات شخصی و انفرادی و به دور از سنت استادی و شاگردی معمول در نهادهای یادگیری سنتی است. این الگو در میان پیروان نیز تکرار می‌شود. غالب رهبران و اعضای اصلی جنبش‌های سلفی را دانشجویان و دانش آموختگان رشته‌های فنی- مهندسی و رشته‌های غیر علوم اسلامی‌ تشکیل می‌دادند؛ نه دانشجویان علوم اسلامی، بنابراین، می‌توان گفت شناخت آنها از اسلام در واقع بیشتر مکانیکی و ظاهری بود و تمسک آنها به برخی آموزه‌های دینی با احراز هویت و به دست آوردن قدرت سیاسی همراه بوده ‌است. (53)
اکنون این پرسش مطرح می‌شود که چرا مهندسیها تروریست می‌شوند؟ ... مهندس‌ها آن قدر خودبین هستند که فکر می‌کنند می‌توانند متون را بخوانند، تصور می‌کنند که می‌توانند بدون هیچ کمکی قرآن را بخوانند. اتفاقاً اگر آنها به نوعی از تحصیلات مذهبی برخوردار بودند، احتمالاً در برابر قرائت‌های خشونت طلبانه قرآن مصونیت می‌یافتند. اما آنها دانش مذهبی ندارند و وقتی در 25 سالگی به مذهب رو می‌آورند، به علت نداشتن تحصیلات مذهبی، به دام قرائت‌های غیرمعمول قرآن می‌افتند. در واقع، مهندس‌ها معمولاً این گونه هستند و برای فهمیدن هر چیزی بلافاصله به دنبال ترسیم نقشه و یافتن اصول می‌روند. این دقیقاً همان کاری است که‌ اسلام سلفی به دنبال آن است؛ یعنی فراموش کردن 14 قرن تفسیر و تأویل و بازگشت به ‌اصول قرآن و حدیث و تنها بها دادن به همین مسئله. (54)

6. افزایش خشونت دولتی

سرکوب شدید حرکت‌های بنیادگرایانه که رسالتشان را اصلاح وضعیت داخلی کشور اعلام کرده‌اند، نیز یکی از متغیرهای مهم در افزایش خشونت این جریان‌ها به شم

عبارات مرتبط با این موضوع
سردردهای پشت سر سردردهایپشتسرسردردهای پشت سر به رایجی دردی که قسمت جلو خصوصاً قسمت شقیقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد وب‌گاه دکتر حسین کچویان این کتاب را در تهران شهر کتاب آنلاین و در شهرستانها پاتوق کتاب فردا تا یک هفته پس از پرسمان دانشجویی اندیشه ی سیاسیواکاوی حیات سیاسی امام رضاع و بررسی شاخص‌های سیاسی حاکم در عصر آن امام همام،نقشه سید علی خامنه‌ای ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد…خانواده پدر سید علی خامنه‌ای، سید جواد و پدربزرگ پدریش سید حسین از روحانیان آذری اخبار،اخبار روز،اخبار خبرگزاری ها اخبار،آخرین …در این بخش شما با انواع اخبار غزهاخبار ایراناخبار سوریهاخبار اخبار روز غزه دانشگاه آزاد اسلامی توسط دکترخلیل علی محمدزاده و در همایش مادران، پرچمداران جنگ نرم مطرح شد اگر مادر سردردهای پشت سر سردردهای سردردهای پشت سر به رایجی دردی که قسمت جلو خصوصاً قسمت شقیقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، نیستند وب‌گاه دکتر حسین کچویان این کتاب را در تهران شهر کتاب آنلاین و در شهرستانها پاتوق کتاب فردا تا یک هفته پس از معرفی سید علی خامنه‌ای ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد خانواده پدر سید علی خامنه‌ای، سید جواد و پدربزرگ پدریش سید حسین از روحانیان آذری مقیم نجف پرسمان دانشجویی اندیشه ی سیاسی واکاوی حیات سیاسی امام رضاع و بررسی شاخص‌های سیاسی حاکم در عصر آن امام همام،نقشه راهی اخبار،اخبار روز،اخبار خبرگزاری ها اخبار،آخرین خبرها،خبر فوری مثل رهبری ساده زیست باشیماخبار ادبی و هنری دختر شهید بابایی خاطرات همرزمان پدر را به تصویر دانشگاه آزاد اسلامی توسط دکترخلیل علی محمدزاده و در همایش مادران، پرچمداران جنگ نرم مطرح شد اگر مادر پرچمدار

چگونگی شکل گیری فسیل انسان و دیرینه شناسی فسیل انسان ها

[ad_1]

تشکیل فسیل انسان: لغت فسیل (سنگواره) از لغت لاتین فسیلیس fossilis می‌آید و به معنی حفر کردن و کاوش کردن است.بررسی فسیل انسان (human fossil).

فسیل انسان چیست؟

لغت فسیل (سنگواره) از لغت لاتین فسیلیس fossilis می‌آید و به معنی حفر کردن و کاوش کردن است. بیشتر لایه‌های فسیلی از سنگ‌های رسوبی به دست آمده‌اند. سنگ رسوبی سنگی است که از رسوباتی نظیر ماسه، گل و تکه‌های کوچک سنگ تشکیل می‌شود. پس از گذشت دوره‌های زمانی طولانی، این ذرات کوچک فشرده و متراکم شده‌اند. اگر فسیلی در میان آن‌ها باشد، این فسیل زیر لایه‌های بیشتر و بیشتری از رسوب دفن شده است و در داخل سنگ‌های رسوبی فشرده شده است. لایه‌های زیرتر قدیمی‌تر از لایه‌های رویی هستند.

به خاطر داشته باشید که فسیل یک استخوان هیچ استخوانی در داخلش نیست. یک شیء فسیل شده همان شکل شیء اصلی را دارد، اما از نظر مواد شیمیایی بیشتر شبیه به سنگ است. همه مواردی که توضیح دادیم در مورد فسیل‌ انسان نیز صدق می‌کند و تا به حال فسیل های انسانی زیادی کشف شده است.

دیرینه شناسی شاخه‌ای از زیست شناسی است که به اشکال زندگی در دوره‌های زمین شناسی گذشته می‌پردازد. اغلب این کار را با مطالعه فسیل‌ها انجام می‌شود.

فسیل‌ انسان شبیه چیست؟

آناکسیماندروس، فیلسوف یونان باستان عنوان کرده‌است: "بشر در ابتدا به صورت حیوانی دیگر، شبیه ماهی بوده‌است".

اصولا فسیل ها همان شکلی را دارند که شیء اصلی داشته است. اما تراکم و رنگ بندی آن‌ها با شیء اصلی خیلی متفاوت است. رنگ یک فسیل به مواد معدنی که آن را تشکیل داده‌اند بستگی دارد. فسیل انسان هم شبیه به خود انسان است و فقط فسیل‌ها معمولاً سنگین‌تر از شیء اصلی هستند (فسیل‌ها به طورکلی از سنگ هستند. چراکه مواد سنگی به تدریج جایگزین شیء اصلی شده است). بیشتر فسیل ها از مواد سنگی معمولی ساخته شده‌اند، اما بعضی پر رمز و رازترند.

کهن‎ترین فسیل انسان

محققان بین‎المللی اعلام کردند که موفق به کشف فسیل به‌دست آمده از انسان «هومونید» یا راست‌قامتان اولیه در غرب اروپا شده‎اند.

این کهن‎ترین فسیلی است که تاکنون از این‌گونه بشر اروپایی در کاوش‌های باستان‌شناسی به‌دست آمده است. قدمت این فسیل‎ها به عصر شکل‌گیری نخستین کلونی‎ها از این‌گونه انسان در اروپای غربی و پس از مهاجرت آنها از آفریقا بازمی‎گردد.

یافته‎های اخیر شامل فسیلی از دندان است که در جریان کاوش‎های باستان‌شناسی در سایت بارانکو لئون در منطقه‌ای در جنوب شرقی اسپانیا کشف شده و تاریخ آن به حدود یک‌میلیون و 400 هزار سال قبل بازمی‌گردد.

فسیل دندان این‌گونه انسانی درون بستری متشکل از سنگ مصنوعی لیتیک و بقایای یک پستاندار بزرگ ماقبل تاریخ پیدا شده است. پیش از این نیز منطقه دیگری در رشته کوه‎های شمال اسپانیا رکورد کشف کهن‌ترین فسیل انسان اولیه را در غرب اروپا داشت.

فسیل دندان‎ها به‌عنوان دندان‎هایی متعلق به‌گونه‎ای از انسان هومونید که شامل انسان مدرن و گونه‎های نزدیک به آنهاست، شناسایی شده است. محققان هنوز بقایای گونه انسانی را که دندان‎ها متعلق به وی است شناسایی نکرده‎اند اما محل کشف فسیل در اروپا که عموما منطقه مرتبط با انسان هومو ارکتوس و شکل‌گیری نخستین کلونی‎های این نوع انسان در اوراسیاست، نکته تعیین کننده‎ای است.

جمجمه های ۱۹۵ هزار ساله کهن ترین بقایای فسیل انسان اولیه

قدمت دو جمجمه که ابتدا در سال ۱۹۶۷ در اتیوپی کشف شده بود ۱۹۵ هزار سال است که آن‌ها را به کهن ترین بقایای انسانی که دانشمندان تاکنون به آن‌ها دست یافته اند بدل کرد. دانشمندان تاریخ گذاری مجدد صخره‌هایی که این بقایا در نزدیکی آن‌ها کشف شده بود به این تخمین دست یافته‌اند. این فسیل ها ابتدا توسط تیمی از کاوشگران تحت سرپرستی ریچارد لیکی، فسیل شناس معروف، در رسوبات کنار رود اومو در جنوبی ترین نقطه اتیوپی در نزدیکی شهر کیبیش کشف و به جهانیان معرفی شد.

شواهد فسیل شناسی و بررسی فسیل انسان

سنگواره‌های گردآوری شده از انسان‌سایان نشان می‌دهد که در طول زمان به تدریج ستون فقرات آنان صاف شده، حجم مغز افزایش یافته، ترکیبات صورت ظریف‌تر شده، و عضلات مربوط به جویدن همزمان با تغییر وضعیت دندان‌ها کمتر شده‌است. سنگواره های بسیار زیادی از اجداد انسان در دوره‌های مختلف تاریخی جمع آوری شده که می‌توان فهرستی از سنگواره های مشهورتر را در صفحه فهرست سنگواره‌های مشهور انسان در ویکی پدیا فارسی مشاهده نمود. همچنین می‌توان فهرستی از سنگواره‌های انسان همراه با توضیحات علمی مربوطه را در وب گاه موزه ملی تاریخ طبیعی (آمریکا) مشاهده نمود.

گردآوری: مجله اینترنتی ستاره

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
فراخوان عضویت در انجمن کواترنری ایرانسازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور پایگاه ملی دادههای علوم زمین ایران انجمن همایش های جغرافیا و زمین شناسی همایش ها ، کنفرانس ها و نخستین همایش ملی دانشجویی جغرافیا و برنامه ریزی اردیبهشت ماه محورهای همایش باستان شناسی انسان شناسی و فرهنگانسان‌شناسی، علمی‌ترین رشته علوم انسانی و انسانی‌ترین رشته در علوم است فرضیه تکامل انواع داروینفرضیه تکامل انواع داروین، موجودات زنده را در یک روند تکاملی از موجودات قبل از خود می ثبت نام فراگیر پیام نور بر اساس آخرین اطلاعیه دانشگاه پیام نور ثبت نام آزمون کارشناسی ارشد فراگیر پیام نور از همایش های محیط زیست همایش ها ، کنفرانس ها و سمینار هاچهارمین کنفرانس بین‌المللی رفتار بلند‌مدت و فن‌آوری‌های نوسازی سازگار با محیط موسسه تحقیقات علوم شیلاتیتوضیحات گزارش سفر هیئت اعزامی از موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور به هلند دانلود متن کامل مقالات در رشته های مختلف بصورت …دانلودمتنکاملمقالاتدربرای دانلود مقالات خود از پایگاه های علمی از سرویس دانلود مقالات علمی استفاده کنیددانلود متن کامل مقالات در رشته های مختلف بصورت …دانلودمتنکاملمقالاتدرببهتره برای پیدا کردن مقاله از این همه حجم مقاله، از منوی بالا روی گزینه ی رفته و همکاری با ما فضول محلههمکاریبامادر خواست همکاری از هم میهنان در فرستادن مقاله و نوشتار برای چاپ در فضول محله فراخوان عضویت در انجمن کواترنری ایران سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور پایگاه ملی دادههای علوم زمین ایران انجمن کواترنری باستان شناسی انسان شناسی و فرهنگ انسان‌شناسی، علمی‌ترین رشته علوم انسانی و انسانی‌ترین رشته در علوم است همایش های جغرافیا و زمین شناسی همایش ها ، کنفرانس ها و نخستین همایش ملی دانشجویی جغرافیا و برنامه ریزی اردیبهشت ماه محورهای همایش فرضیه تکامل انواع داروین ضمن تشکر از شما بابت درج نظرتان، لازم است خدمتتان عرض کنیم چنین جزمیت و ثبت نام فراگیر پیام نور بر اساس آخرین اطلاعیه دانشگاه پیام نور ثبت نام آزمون کارشناسی ارشد فراگیر پیام نور از سوم همایش های محیط زیست همایش ها ، کنفرانس ها و سمینار ها چهارمین کنفرانس بین‌المللی رفتار بلند‌مدت و فن‌آوری‌های نوسازی سازگار با محیط زیست سدها دانلود متن کامل مقالات در رشته های مختلف بصورت رایگان از دانلودمتنکامل دانلود متن کامل مقالات در رشته های مختلف بصورت رایگان از دانشگاه فردوسی مشهد دانلود متن کامل مقالات در رشته های مختلف بصورت رایگان از دانلودمتنکامل ببهتره برای پیدا کردن مقاله از این همه حجم مقاله، از منوی بالا روی گزینه ی رفته و رو موسسه تحقیقات علوم شیلاتی توضیحات گزارش سفر هیئت اعزامی از موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور به هلند همکاری با ما فضول محله همکاریباما فضول محله از هم میهنانی که توانایی نوشتن مقالاتی پُر بار و پُر مایه دارند، خواهشمند است که

طرح مشترک دانشگاه های شیراز و یزد برای اندازه گیری فرسایش بادی به نتیجه رسید

[ad_1]

شیراز- ایرنا- نخستین ایستگاه آموزشی تحقیقاتی اندازه گیری و پایش فرسایش بادی در محدوده سایت باجگاه دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز به بهره برداری رسید تا این طرح مشترک این دانشگاه ودانشگاه یزد به ثمر نشسته باشد.

به گزارش دریافتی چهارشنبه ایرنا از روابط عمومی و امور بین الملل دانشگاه شیراز، این ایستگاه آموزشی تحقیقاتی با حمایت ستاد فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست ریاست جمهوری راه اندازی شده است.
به گفته دکتر محمدرضا اختصاصی مجری این طرح بین دانشگاهی، به دنبال درخواست معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه شیراز، قرارداد طراحی و احداث این ایستگاه سنجش و پایش فرسایش بادی اوایل زمستان سال 1394 نهایی شد و مراحل اجرایی آن، مدت 9 ماه به طول انجامید.
استاد دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی دانشگاه یزد و محقق پژوهشکده مناطق خشک و بیابانی افزود: بیشتر تجهیزات و تله های رسوب گیر مورد استفاده در این ایستگاه، ثبت اختراع داخل کشور بوده و به تأیید علمی و تولید انبوه رسیده اند.
اختصاصی اظهار کرد: با توجه به تجارب به دست آمده از طرح ملّی احداث شبکه ی رسوب سنجی فرسایش بادی کشور و همچنین اجرای پایلوت طرح حاضر، دانشگاه یزد آماده هر گونه همکاری با سایر دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی و اجرایی کشور در راه اندازی ایستگاه های رسوب سنجی فرسایش بادی، گرد و غبار و ریزگردها است. .
بر اساس این گزارش، تاکنون بیش از 12 دستگاه سنجش فرسایش بادی (W.E.Meter) یا تونل باد قابل حمل توسط این فن آور و محقق دانشگاه یزد برای سایر دانشگاه ها و مراکز علمی کشور ساخته شده است.
7368/ 2027
دریافت کننده:‌حمیدرضا خلیقی ** انتشاردهنده: سیداحمد نجفی

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
استان فارس آغاز تولید واکسن های نو ترکیب طیور در موسسه سرم سازی رازی شیراز با همکاری شرکت کره ایخبرگزاری ایسنا اخبار،آخرین خبرها،خبر فوریعقب افتادگی های حوزه پژوهش جبران شود افزایش آسیب های اجتماعی در دانشگاه های علمی جزیره قشم معرفی جاذبه های گردشگری ایرانجزیرهقشممراکز علمی و پژوهشی قشم در سال با ورود سازمان منطقه آزاد قشم به این جزیره ، رشد و جغرافیای طبیعی اقلیم شناسیخورشید حدود میلیارد سال پیش متولد شد خورشید به اندازه ای سوخت هسته ای دارد که می استان فارس پارازیت ها در شیراز؛ فضاسازی یا واقعیت گودبرداری غیراصولی منجر به تخریب ساختمان مسکونی در خبرگزاری ایسنا اخبار،آخرین خبرها،خبر فوری پرداخت درآمدهای شهرداری به سازمان های دولتی، ممنوع روسیه بیش از ۷۱۰ هزار تن کمک نظامی به جزیره قشم معرفی جاذبه های گردشگری ایران جزیرهقشم مراکز علمی و پژوهشی قشم در سال با ورود سازمان منطقه آزاد قشم به این جزیره ، رشد و توسعه جغرافیای طبیعی اقلیم شناسی خورشید حدود میلیارد سال پیش متولد شد خورشید به اندازه ای سوخت هسته ای دارد که می تواند