جام جم سرا: در صورتی که متخصصان زنان و زایمان تعریف دیگری برای کیست تخمدان دارند و تاکید می‌کنند، کیست تخمدان همیشه بدخیم نخواهد بود.
دکتر آمنه‌السادات حقگو با تائید این مطلب می‌گوید: شایع‌ترین توده‌های تخمدان در سنین میان 22 تا 45 سال، همین توده‌های کیستیک است که البته به‌طور کلی حدود 80 تا 85 درصد این توده‌ها خوش‌خیم خواهد بود.
این جراح و متخصص زنان و زایمان در گفت‌وگو با جام‌جم، کیست تخمدان را چنین تعریف می‌کند: به ساختمان‌های کیسه مانندی که حاوی مایع است، کیست گفته میشود. وجود این کیست‌ها در تخمدان، معمولا در سال‌های باروری یعنی در سنین میان بیست و دو تا چهل و پنج سالگی شایع است و در این سن و سال هم بیشتر آنها خوش‌خیم هستند.
کیست‌های مختلف؛ علل متفاوت
بی‌شک، خانم‌هایی که دچار کیست تخمدان میشوند، در پی یافتن راهی برای پیشگیری از ایجاد آن خواهند بود اما تا ندانیم کیست تخمدان به چه دلیلی ایجاد میشود، نمی‌توانیم راه‌حلی برای پیشگیری از بروز آن پیدا کنیم. دکتر حقگو با اشاره به این موضوع، یادآور میشود: اغلب کیست‌ها ناشی از اختلال عملکرد تخمدان است یا از انواع نئوپلاستیک که میتواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد. بنابراین در یک دسته‌بندی کلی، کیست‌ها را می‌توان به دو گروه ناشی از اختلال عملکرد و نئوپلاستیک تقسیم کرد.
این پزشک متخصص با تاکید براین‌که 80 تا 85 درصد کل توده‌های تخمدان خوش‌خیم هستند، خاطرنشان می‌سازد: احتمال اینکه توده‌های تخمدانی در سنین کمتر از چهل و پنج سالگی بدخیم شود، کمتر از 6 درصد است و با توجه به سن شایع بروز کیست‌های تخمدانی مشخص میشود، معمولا جای نگرانی در این‌باره وجود ندارد اما در صورت روبهرو شدن با این کیست‌ها، باید به پزشک مراجعه و براساس نظر او نسبت به درمان اقدام کنید.
وی در ادامه توضیح میدهد: احتمال بروز کیست‌های عملکردی تخمدان ـ که بر اثر اختلال عملکرد و اختلالات هورمونی ایجاد میشود ـ با استعمال دخانیات افزایش پیدا می‌کند. از طرف دیگر، مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری احتمال ایجاد کیست‌های عملکردی را کاهش میدهد.
برخی کیست‌ها هم منشا مادرزادی دارد و برخی دیگر ناشی از متاستاز توده‌های رحم، معده، پستان و روده به تخمدان است. علاوه بر این، مصرف بعضی داروهای محرک تخمدان ـ که برای باروری از آنها استفاده میشود ـ میتواند زمینه‌ساز ایجاد کیست باشد. دکتر حقگو ضمن بیان این مطالب، می‌گوید: اندومتریوز نیز بیماری مهمی است که میتواند عاملی باشد برای نازایی، ولی علت ایجاد آن ناشناخته است و بعضی عوامل محیطی و ژنتیک را در بروز آن موثر دانسته‌اند.
نشانه‌های متنوع؛ از درد تا نازایی
بعضی‌ها از درد شکایت می‌کنند، عده‌ای دچار اختلالات قاعدگی میشوند و گروهی هم اصلا متوجه وجود کیست نخواهند شد تا زمانی که اقدام به بارداری کنند و با مشکل مواجه شوند. 
بنابراین نباید منتظر نشانه خاصی باشید چون به گفته دکتر حقگو، علائم و نشانه‌های هر یک از کیست‌ها براساس نوع آن میتواند متفاوت باشد. همچنین با توجه به اینکه تخمدان در حفره شکمی قرار دارد، بروز کیست ممکن است در مراحل اولیه نشانه خاصی برای فرد ایجاد نکند مگر اینکه کیست‌ها از نوع عملکردی و فعال از نظر هورمونی باشد که نشانه‌های آن به‌صورت نداشتن تعادل هورمونی مانند خونریزی غیرطبیعی نمایان میشود.
وی می‌افزاید: بعضی افراد هم فقط با درد ناگهانی روبهرو میشوند که این درد ناشی از پیچ خوردن توده است یا پارگی کیست و خونریزی داخل آن که در این شرایط، بیمار با درد شکمی حاد و به صورت اورژانسی به پزشک مراجعه خواهد کرد.
بعضی انواع کیست‌ها ممکن است علائم دیگری مانند اتساع شکم داشته باشند. به گفته این متخصص زنان، در چنین مواقعی کیست آن قدر بزرگ میشود که این مشکل را برای فرد ایجاد می‌کند یا حتی ممکن است بزرگ شدن کیست، درد و ناراحتی یا احساس فشار در قسمت‌های تحتانی شکم ایجاد کند. همچنین در صورتی که کیست روی دستگاه‌ها و اعضای مختلف بدن اثر فشاری داشته باشد، مشکلات دیگری مانند تکرر ادرار بر اثر فشار بر مثانه یا درد پهلو به دلیل وارد شدن فشار بر کلیه ایجاد خواهد کرد.
در بیماری تخمدان پلی‌کیستیک، کیست‌ها با نشانه‌های ظاهری خودشان را نشان می‌دهند و موجب رشد موهای زائد، آکنه و ریزش مو از نوع مردانه در خانم‌ها خواهند شد.
وی با اشاره به علائم متفاوت کیست‌های اندومتریوز، توضیح میدهد: این بیماری با نشانه‌های متفاوتی از جمله اختلال قاعدگی، درد زیر شکم، درد شدید هنگام نزدیکی و قاعدگی، درد در زمان اجابت مزاج و لکه‌بینی تظاهر می‌کند و حتی ممکن است ناباروری، تنها علامت کیست تخمدان باشد.
درمان کیست تخمدان؛ جراحی یا دارویی؟
خیلی‌ها فکر می‌کنند تنها راه درمان کیست‌های تخمدان، جراحی و خارج کردن توده است در حالیکه دکترحقگو می‌گوید براساس سن و شرایط جسمی بیمار، علائم بیماری و مشخصات سونوگرافی و آزمایش‌های خون باید درباره روش درمان تصمیم‌گیری کرد.
به گفته این متخصص زنان و زایمان، اغلب کیست‌ها که کیست‌های فیزیولوژیک تخمدان هستند با یک درمان دارویی معمولی برطرف خواهند شد و حتی اگر بیمار کیست ساده فیزیولوژیک داشته باشد و هیچ دارویی هم مصرف نکند، انتظار می‌رود کیست پس از دو ماه کوچک‌تر شود، اما اگر بعد از این مدت، اندازه کیست تغییر نکند یا بزرگ‌تر شود، باید دنبال پیدا کردن علت اصلی و درمان صحیح آن باشیم.
وی با تاکید براین‌که اندازه توده در انتخاب روش درمان بسیار مهم است، می‌گوید: کیست‌های فیزیولوژیک تخمدان که خودبه‌خود ممکن است برطرف شوند، اندازه‌ای کوچک‌تر از شش سانتی‌متر دارند. بنابراین برای توده‌های ساده که محتویات داخل آن مایع و شفاف است و کدورتی دیده نمیشود، معمولا جای نگرانی وجود ندارد اما در صورتی که مایع داخل کیست شفاف نباشد، دیواره‌های ضخیمی در آن دیده شود یا اندازه‌اش بیشتر از شش تا هشت سانتی‌متر باشد، نیاز است بررسی دقیق‌تر انجام شود.
دکتر حقگو درباره روش‌های جراحی کیست‌های تخمدان توضیح میدهد: کیست تخمدان را می‌توان با روش جراحی باز یا لاپاراسکوپی عمل کرد و جراح براساس شرایط بیمار، نوع کیست و آزمایش‌های وی باید روش مناسب را انتخاب کند. البته تبحر جراح و امکانات در دسترس او نیز بر انتخاب روش جراحی تاثیرگذار خواهد بود.
خوراکی‌های مفید و مضر برای کیست‌های تخمدان
درباره بعضی انواع کیست‌ها که علل ناشناخته دارند، هیچ رژیم غذایی مفید یا مضری مشخص نشده، اما انواع‌دیگری از کیست‌های تخمدانی هستند که با نحوه تغذیه فرد ارتباط خواهند داشت. دکتر حقگو در این‌باره می‌گوید: پیروی از رژیم‌های غذایی غنی از چربی و گوشت قرمز، احتمال بروز بیماری اندومتریوز را افزایش میدهد و به همین دلیل توصیه میشود، کسانی که سابقه این بیماری در خانواده‌شان وجود دارد، بیشتر از رژیم غذایی حاوی سبزیجات و میوه‌ها استفاده کنند.
وی می‌افزاید: بارداری و شیردهی از دیگر عواملی است که میتواند احتمال روبهرو شدن با این بیماری را کاهش دهد و یکی از عوامل محافظت‌کننده به‌شمار می‌آید.
بیماران زیادی هم هستند که وقتی متوجه کیست تخمدان میشوند، نمی‌دانند ورزش و فعالیت جسمی به ضررشان است یا نه. دکتر حقگو در این‌باره توضیح میدهد: برای بعضی انواع کیست‌ها و براساس اندازه آن، پزشک فعالیت ورزشی سنگین را ممنوع می‌کند تا احتمال پاره شدن کیست کاهش یابد، ولی برای کیست‌هایی که اندازه‌شان کوچک است، محدودیت خاصی در این زمینه وجود ندارد.
نیلوفر اسعدی‌بیگی / گروه سلامت
