مدیریت و برنامه‌ریزی آموشی حضرت رضا (ع) در تبیین مسائل توحیدی

[ad_1]

چکیده

یکی از شاخص‌های قرآنی در روایات تفسیری حضرت رضا (علیه السلام)، مسئله توحید است. پرداختن به چنین موضوعی با توجه به مسائل اعتقادی دوران حضرت رضا (علیه السلام) و انحراف بعضی فرق و مکاتب، بیان گر موقعیت‌شناسی آن حضرت است؛ چرا که چنین انحرافات عقیدتی فراوانی، جامعه اسلامی آن روز را تهدید می‌کرده است. ایشان تفسیر آیاتی را که مستمسک گم‌راهان قرار گرفته بود، سرلوحه کار خود قرار داد و فعالانه در جلسات شرکت جست و به تبیین و آموزش مسائل توحیدی پرداخت.
با بررسی روایات تفسیری حضرت رضا (علیه السلام)، با شیوه آموزشی حضرت در تبیین مسائل توحیدی آشنا می‌شویم و در می‌یابیم که ایشان در آموزش، از شیوه‌ای که امروزه «شیوه آموزشی سنتی و کلاسیک» نامیده می‌شود، بهره برده و به روان‌شناسی آموزش و مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، احاطه کامل داشته است. تصریح می‌شود که این شیوه را قرن‌ها پیش، حضرت رضا (علیه السلام)، در تعامل با مردم زمانه خویش به کار برده است.
این نوشتار در سه فصل تنظیم می‌گردد: «توجه حضرت رضا (علیه السلام) به نکات قبل از آموزش»، «توجه حضرت رضا (علیه السلام) به نکات حین آموزش» و «توجه حضرت رضا (علیه السلام) به نکات بعد از آموزش».

1. مقدمه

تدریس، ارائه طرح درس و مطالعه و بررسی روش‌های تدریس در سال‌های متمادی، باعث شد که در مواجهه با روایات تفسیری حضرت رضا (علیه السلام)، شیوه آموزشی بسیار کاربردی ایشان، توجهم را به خود جلب کند. حضرت در آن بازه زمانی، در آموزش و تبیین مسائل توحیدی، بسیار دقیق عمل کرده و به مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، احاطه کامل داشته است.
شایان ذکر است که این مقاله، برگرفته از پایان نامه سطح 3 این جانب، با عنوان «توحید ذاتی و توحید صفاتی در روایات تفسیری حضرت رضا (علیه السلام)» است.

2. توجه امام رضا (علیه السلام) به نکات قبل از آموزش

الف - مخاطب‌شناسی

حضرت امام رضا (علیه السلام) در بحث توحید، یادآور می‌شود که باید با مردم به اندازه عقل و معرفت و درک آنها سخن گفت. (1) این همان مخاطب‌شناسی است که از ارکان تبلیغ و تدریس بوده، در همه گفتگوها و بحث‌ها حائز اهمیت است. حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) در تبیین شیوه پاسخ‌گویی به پرسش‌های توحیدی، خطاب به محمد بن عبید می‌فرماید:
به عباسی بگو که از سخن گفتن درباره توحید و غیر آن خودداری کند و با مردم در مورد آنچه می‌شناسند، سخن گوید و از آنچه انکار می‌نمایند و نمی‌دانند، باز ایستد. هنگامی که از تو درباره توحید سؤال می‌کنند، چنان که خدای فرموده، بگو: «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ * اللَّهُ الصَّمَدُ * لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ * وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ» (2) و چون از تو در مورد کیفیت و چگونگی (ذات خداوند) سؤال می‌کنند، بگو چنان که خدای فرموده: « لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ‌ءٌ » یعنی، چیزی در ذات و صفات، مانند او نیست و وقتی از او درباره شنیدن خدا سؤال کردند، چنان که خدای فرموده، بگو: « وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ‌ » (4) یعنی او شنوای داناست و با مردمان به آنچه می‌شناسند، سخن بگو. (5)
بنابراین از دیدگاه حضرت، در نظر گرفتن سطح فهم و درک افراد برای پاسخ‌گویی به سؤالات توحید، اهمیت فراوانی دارد. ایشان با ایراد بیانات کوتاه یا طولانی، (6) و دادن پاسخ انتزاعی به بعضی افراد (7) و پاسخ متقن و دقیق و برهانی به برخی دیگر، در آموزش و تبیین مسائل توحیدی، توجه شایانی به سطح درک و فهم مخاطب داشت.

ب- موقعیت‌شناسی و توجه به مقتضیات زمانه

با توجه به مشکلات اعتقادی در عصر حضرت رضا (علیه السلام) و انحراف بعضی فرق و مکاتب، تبیین و آموزش مسائل توحیدی توسط آن حضرت، بیانگر نیازسنجی و موقعیت‌شناسی ایشان است. حضرت امام رضا (علیه السلام) از هر فرصتی استفاده می‌نمود و به تبیین دقیق توحید می‌پرداخت. ایشان تفسیر آیاتی را که مستمسک گم‌راهان قرار گرفته بود، سرلوحه کار خود قرار داده و با استفاده از فرصت‌های طلایی و شرکت در جلسات مناظره، مسائل توحیدی را تبیین و شبهات موجود در این حوزه را رفع نمود؛ مثلاً حضرت در بیان پیوند توحید با ولایت، از موقعیت مناسبی که به درخواست اهالی علم در جمع مردم نیشابور ایجاد شده بود، استفاده کرد و حدیث سلسلة الذهب را ایراد فرمود.
نکته قابل توجه این است که حضرت در لحظه حساس وداع، ولایت را به عنوان شرط توحید بیان نمود، (8) چرا که معمولاً افراد به سخنان لحظه خداحافظی، توجه بیشتری دارند و همین مطلب موقعیت‌شناسی ایشان را برای ما کاملاً روشن می‌کند. هم چنین حضرت از موقعیت طلایی ایجاد شده در مجلس مأمون و حضور علما و بزرگان گروه‌های مختلف، مثل جاثلیق (عالم بزرگ نصارا)، رأس الجالوت (عالم بزرگ یهود)، رؤسای صابئین، هربذ بزرگ (عالم بزرگ زردشتیان)، عالم رومیان و سایر متکلمان، نهایت استفاده را کرد و با مدیریت و برنامه‌ریزی دقیق، به آموزش و تبیین مسائل توحیدی پرداخت. (9)

ج - انتخاب شیوه آموزشی مناسب

چهره به چهره و گروهی:

حضرت رضا (علیه السلام) از شیوه آموزشی چهره به چهره، بیش از دیگر شیوه‌ها بهره برد. این شیوه، بهترین، ماندگارترین، کاراترین و اثرگذارترین شیوه آموزشی به شمار می‌رود.

حضوری و غیر حضوری (مکاتبه‌ای):

حضرت به صورت حضوری به آموزش افراد همت می‌گماشت، ولی آن جا که مانعی چون بُعد مسافت، ترس از دشمنان و ... وجود داشت، مشتاقان را از درک علوم رضوی بی‌بهره نمی‌گذاشت و با مکاتبه، جان تشنه آنان را از علم سرشار خود سیراب می‌نمود. (10) از این امر نتیجه می‌گیریم که تعلیم و تعلم به ویژه در مسائل اعتقادی، به هیچ وجه تعطیل بردار نیست.

خصوصی و عمومی:

امام رضا (علیه السلام) در هر فرصت مناسبی به آموزش و تبیین مسائل توحیدی می‌پرداختند. گاهی به افراد، اجازه ملاقات (11) خصوصی می‌داد و گاه با شرکت در جلسات و مناظرات، به آموزش عمومی افراد می‌پرداخت.

استاد محور و پرسش و پاسخ:

حضرت در بعضی جلسات آموزشی، به صورت استاد محور عمل می‌فرمود؛ مانند خطبه توحیدیه. ایشان در بعضی جلسات نیز در قالب پرسش و پاسخ، به آموزش و تبیین مسائل توحیدی می‌پرداخت. (12)

3. توجه امام رضا (علیه السلام) به نکات حین آموزش

الف - شروع مناسب

امام رضا (علیه السلام) در تبیین و آموزش مسائل توحیدی، خطبه توحیدیه را با حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیه السلام) آغاز فرمود. (13) یاد و نام باری تعالی (14) و حمد و ثنای الهی (15) در آغاز دیگر روایات حضرت نیز دیده می‌شود.

ب- آماده کردن اذهان

حضرت رضا (علیه السلام) با طرح پرسش‌های توحیدی هدف‌مند و برنامه‌ریزی شده، ذهن افراد را فعال وآماده می‌نمود؛ به عنوان نمونه می‌فرماید: «اگر کسی بگوید: چرا بر مردم واجب است که اقرار کنند چیزی مثل خداوند نیست، باید گفته شود که ...» (16) و «چنانچه فردی بگوید: چرا اقرار به یکتایی خداوند و شناختن وحدانیت او بر خلق واجب است، گفته می‌شود...» (17) هم چنین آن حضرت در تبیین شیئیت خداوند، به محمد بن عیسی بن عبید فرمود: «اگر به تو گفته شود: خداوند چیزی است یا هیچ چیز نیست، چه می‌گویی؟» (18)
حضرت گاهی نیز با توجه به موقعیت مجلس و مخاطب، با سکوت و مکث به آمادگی اذهان کمک می‌کرد، چنان که قاسم بن أیوب می‌گوید:
وقتی مأمون خواست حضرت رضا (علیه السلام) را به ولایت عهدی منصوب کند، بنی هاشم (بنی‌عباس) را جمع کرد و به آنان گفت: «من تصمیم دارم پس از خود، رضا را به خلافت برگزینم.» بنی‌عباس از روی حسادت گفتند: «آیا می‌خواهی مردی نادان را که هیچ آشنایی با خلافت و سیاست ندارد، ولی عهد خود کنی؟! کسی را نزد او بفرست تا به این جا بیاید و نمونه‌هایی از جهالت او را که دلیل خوبی علیه او خواهد بود، ببینی.» مأمون نیز حضرت را فراخواند. بنی‌عباس گفتند: «یا اباالحسن! به منبر برو و ما را راهنمایی کن تا خداوند را به طور صحیح شناخته و بر آن اساس، عباد نماییم.» حضرت بر منبر رفته، سر به زیر انداخت و بدون این که صحبتی کند، مدتی به همان حالت نشست. سپس حرکتی کرد و از جای برخاست و حمد و ثنای الهی را به جای آورد و بر پیامبر اکرم و اهل بیتش درود فرستاد... (19)
سر به زیر انداختن و سکوت قبل از تبیین مسائل توحیدی، باعث کنجکاوی و اشتیاق افراد شده، آنها را آماده استماع مطالب بسیار مهم توحیدی می‌نماید. شاید حضرت با سر به زیر افکندن می‌خواست تأسف خود را از سطح تفکر مخاطبان نشان دهد و با زبان بی‌زبانی اعلام فرماید که آزموده را آزمودن خطاست. جالب این جاست که حضرت با وجود این که از پذیرش ولایت عهدی مأمون، اکراه داشت و خود را در بین حسودان و معاندان می‌دید، از تبیین و آموزش توحید سرباز نزد و حتی به خطبه‌ای کوتاه بسنده نکرد، بلکه خطبه‌ای طولانی و رسا و مناسب با زمان و موقعیت فراهم شده، ایراد فرمود؛ خطبه‌ای اعتقادی که پس از گذشت قرن ها، بسیار راه‌گشا و کاربردی است.

ج- دسته‌بندی مطالب

دسته‌بندی مطالب، سرعت و دقت آموزش به دنبال دارد. حضرت امام رضا (علیه السلام) بسیار ماهرانه، به دسته‌بندی مطالب می‌پرداخت و زمینه یادگیری بهتر و بیشتر را برای افراد فراهم می‌فرمود. نمونه‌های دسته‌بندی در کلام ایشان را می‌توان در بیان نظم موجود در هستی و قدرت لایزال الهی، در تبیین آیه (وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً) (20) و توضیح انواع باران، (21) در تشریح جهات مختلف ضرورت اقرار به یکتایی خداوند (22) و در تبیین گرایش‌های سه گانه در باب توحید (23) مشاهده کرد.

د - تفهیم مطلب

حضرت با بیان شیوا و بهره‌گیری از آیات و روایات نبوی (صلی الله علیه و آله و سلم) (24) و ائمه اطهار (علیه السلام)، (25) معنای لغوی، (26) عقل، (27) حقایق علمی، (28) مصادیق اتم واکمل، (29) و مثال، (30) به تفهیم مطلب خود می‌پرداخت.

5. مجاب کردن افراد

ابوصلت هروی در بیان علم والای حضرت امام رضا (علیه السلام) و قدرت ایشان در مجاب کردن افراد می‌گوید:
من داناتر از علی بن موسی الرضا (علیه السلام) را ندیدم و هر دانشمندی هم که با وی مجالست می‌کرد، این مطلب را تصدیق می‌نمود. مأمون علمای ادیان و فقهای شرایع را در مجلسی گرد می‌آورد و حضرت رضا را دعوت می‌کرد تا با آنان گفتگو کند. حضرت همه آنها را مجاب می‌کرد، و همگان فضل و دانش وی را می‌ستودند و به عجز و ناتوانی خود اعتراف می‌کردند. (31)
در پایان اغلب پرسش‌های مأمون از حضرت رضا (علیه السلام)، عبارات (فَرَّجتَ عَنِّی یا أباالحسنِ فَرَّج اللهُ عَنک)(32) و (دَرُّک یا أَبَاالحَسَنِ یا الله درک یا ابالحسن) (33) مشاهده می‌شود. این دلیلی بر علم گسترده آن حضرت و موفقیت ایشان در تفهیم علم خود به افراد است، به طوری که طرف مقابل، جواب سؤال خود را دریافت می‌کرد.
فتح بن یزید جرجانی نیز در گفتگوی توحیدی با حضرت، بیان داشت: (جُعِلتُ فِدَاک فَرَّجتَ عَنِّی، فَرَّجَ اللهُ عَنک.) (34) گاهی نیز افراد از پاسخ‌های آن حضرت متحیر و مبهوت شده، (35) به علم بسیار بالای ایشان اعتراف می‌کردند. (36) هم‌چنین در جلسه مناظره امام رضا (علیه السلام) با سلیمان مروزی در موضوع بداء، سلیمان به مأمون گفت: «از امروز به بعد به خواست خدا، بداء را انکار نخواهم کرد و آن را دروغ نخواهم پنداشت.» (37)
امام رضا (علیه السلام) درباره مجاب کردن مأمون و در پاسخ به این سؤال خود، که «آیا می‌خواهی بدانی مأمون چه زمان پشیمان می‌شود؟»، خطاب به نوفلی می‌فرماید:
زمانی که ببیند با اهل تورات با تورات‌شان و با اهل انجیل با انجیل‌شان و با اهل زبور با زبورشان و با صابئین به عبری و با زردشتیان به فارسی و با رومیان به رومی و با هر فرقه‌ای از علما به زبان خودشان بحث و همه را مجاب می‌کنم و در بحث بر همگی پیروز می‌شوم و همه آنان سخنان مرا می‌پذیرند، مأمون خواهد دانست آنچه که در صددش است، شایسته او نیست؛ در این موقع است که مأمون پشیمان خواهد شد. (38)
از این روایت دانسته می‌شود که حضرت رضا (علیه السلام) به تمام زبان‌ها تسلط داشته، چنان که در دیگر روایت‌ها نیز به این مطلب اشاره شده است. (39)

و- تکرار مطلب با توجه به اهمیت آن

حضرت رضا (علیه السلام) در پاسخ به پرسش‌های توحیدی ابوقره، با استفاده از دلایل عقلی و نقلی، هرگونه مشابهتی را از ذات باری تعالی، نفی می‌نماید. تکرار عبارت قرآنی (لَیسَ کَمِثلِهِ شَیءٌ) توسط حضرت، حاکی از اهمیت تفهیم عدم مشابهت غیر خداوند با اوست. (40)

ز- طولانی و کوتاه نمودن پاسخ‌ها با توجه به زمان

امام رضا (علیه السلام) در جلسات آموزش توحید، آن جا که صلاح می‌دانست، با تفصیل به تبیین مطالب می‌پرداخت و آنجا که مصلحت می‌دید، به پاسخ اجمالی بسنده می‌فرمود، اما در هر صورت، به مدیریت زمان توجه داشت؛ مثلاً در مناظره با سلیمان مروزی (متکلم خراسان) آن جا که تشخیص داد او زمان را با تکرار بی‌جای مطلب، تلف می‌کند، چند بار به صورت جدی تذکر داد: «وَیلَکَ! کَم تَرَدَّدُ فِی هَذِهِ المَسئَلَة؟» (41) و «کَم تُرَدِّد؟» (42)
حضرت با مدیریت زمان و برنامه‌ریزی صحیح، نماز اول وقت را حتی در جلسات آموزش توحید، به تعویق نمی‌انداخت، چنان که مناظره مهم ایشان با بزرگان دیگر ادیان، به محض فرارسیدن زمان نماز، قطع شد، طوری که عمران گفت: «مولای من! سؤال مرا قطع نکن. دلم نرم شده است!» حضرت فرمود: «نماز می‌خوانیم و بر می‌گردیم.» (43)

ح- صبر و حوصله در آموزش مطالب

صبر و حوصله فراوان حضرت در تبیین و آموزش مسائل توحیدی، در پاسخ طولانی به پرسش‌های توحیدی ابوقره، (44) پاسخ‌ تفصیلی به پرسش‌های فراوان مأمون و پاسخ به حسین بن بشار (45) کاملاً هویداست. گاهی افراد حاضر در جلسه از صبر و حوصله ایشان، کاسه صبرشان لبریز شده، زبان به اعتراض می‌گشودند؛ مثلاً در جلسه مناظره حضرت با سلیمان مروزی، مأمون خطاب به سلیمان فریاد زد و گفت: آیا با چنین کسی مکابره می‌کنی و جواب سربالا می‌دهی؟ انصاف را از دست نده. آیا نمی‌بینی که در اطرافت از اهل نظر و بحث نشسته‌اند؟ (46)
در ادامه جلسه نیز مأمون گفت: وای بر تو‌ای سلیمان! چقدر این حرف غلط را تکرار می‌کنی؟!
این سخن را قطع کن و به سراغ مطلب دیگری برو، چون نمی‌توانی جواب دیگری بدهی.
حضرت فرمود: «رهایش کن ‌ای امیرمؤمنین! صحبتش را قطع نکن.» (47)
در همین جلسه، بعد از یکی از پاسخ‌های سلیمان، مأمون و اطرافیان خندیدند و حضرت رضا (علیه السلام) نیز خندید و فرمود: «بر متکلّم خراسان سخت نگیرید و او را اذیت نکنید» (48) و با وجود طولانی شدن جلسه، با صبوری فراوان به سلیمان فرمود: «لَا بَأسَ، أَتمِم مَسألتک.» (49)

ط- استفاده از ابزار تشویق و تنبیه

حضرت در حین آموزش و تبیین مسائل توحیدی، در صورت مصلحت، به تشویق یا تنبیه مخاطب می‌پرداخت؛ به عنوان نمونه برای تشویق حسین بن خالد، فرمود: «خداوند به تو خیر عطا کند.» (50) نیز برای تنبیه ابوقره، به او فرمود:
وای بر تو! چطور جرأت می‌کنی پروردگار خود را به تغیر از حالی به حالی دیگر وصف کنی و همان را که بر مخلوقین جاری می‌شود، بر حضرت حقّ جاری سازی؟ (51)
در جایی دیگر هم به ابوقره فرمود:
سبحان الله از این طرز تفکّر! پناه بر خدا از شباهت او به خلق، یا تکلّم او هم چون سخنرانان. هیچ چیزی مانند او نیست، نه گوینده‌ای و نه عمل کننده‌ای. (52)
هم چنین در تبیین مسائل توحیدی به او فرمود: «آیا حیا نمی‌کنید؟!»
امام رضا (علیه السلام) در تبیین تفویض علم الهی به انبیا و ائمه (علیه السلام) خطاب به علی بن جهم می‌فرماید:
وای بر تو‌ای علی! از خدا بترس. این عمل‌های شنیع را به پیغمبران خدا نسبت مده وکتاب خدا را برای خود تفسیر مکن.» (53)
هم چنین آن حضرت در آموزش مسائل توحیدی به سلیمان می‌فرماید: «یا خُراسَانِی! مَا أَکثَرَ غَلَطَک» (54) و در ادامه همین جلسه، او را با لفظ «جاهل» مورد خطاب قرار می‌دهد. (55)

ی- استفاده از وسایل کمک آموزشی

امام رضا (علیه السلام) در آموزش، از ساده‌ترین و در دست‌رس‌ترین چیزها به عنوان وسایل کمک آموزشی استفاده می‌فرمود. استفاده از بدن، دستان و انگشتان، حین آموزش و تبیین مسائل توحیدی، در روایات زیر مشاهده می‌شود.
از محمدبن عبدالله خراسانی خادم حضرت رضا (علیه السلام) روایت شده است:
مردی از زنادقه بر حضرت رضا (علیه السلام) وارد شد، در حالتی که جماعتی نزد آن بزرگوار حضور داشتند... شخص دهری عرض کرد: مرا اخبار کن که خدای شما چه زمان بوده است. حضرت فرمود: «تو مرا اخبار کن که چه زمان نبوده تا من اخبار کنم که چه زمان بوده است.» دهری عرض کرد: دلیل آن را بفرما؟ آن بزرگوار فرمود: «چون که من نظر می‌کنم به بدن خود که ممکن نیست خود را در عرض یا در طول، کم و زیاد کنم و برای من ممکن نیست خود را در عرض یا در طول، کم و زیاد کنم و برای من ممکن نیست که ناخوشی‌ها را از بدن خود دفع کنم و هر چه برای آن منفعت دارد، یعنی خوبی را جلب کنم. پس می‌دانم که برای این بنیان، بنا کننده‌ای هست و کسی وجود دارد که این بنیان را درست کرده است...» (56)
حسین بن خالد می‌گوید:
از امام رضا (علیه السلام) پرسیدم: مقصود از «وَ السَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبُکِ‌ » (57) چیست؟ آن حضرت فرمود: «آسمان‌ها وابسته به زمین‌اند» و انگشتان خود را درهم کرد. گفتم: چگونه وابسته به زمین‌اند، با این که خدا می‌فرماید: (ا رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا)؟ (58) فرمود: «سبحان الله! آیا نمی‌فرماید بی‌ستون دیدنی؟» گفتم: چرا. فرمود: «پس ستونی هست، ولی دیده نمی‌شود». گفتم: قربانت! این چگونه است؟ آن حضرت دست چپ خود را گشود و دست راستش را بر آن نهاد و فرمود: «این زمین دنیاست که آسمان دنیا بالایش گنبد است و زمین دوم، بالای آسمان دنیاست و آسمان دوم بالایش گنبد است و زمین سوم بالای آسمان دوم است...» (59)
حضرت در این دو روایت، به زیبایی از ساده‌ترین وسایل کمک آموزشی، یعنی بدن و دست، انگشتان بهره می‌برد و مطلب مورد نظر خود را تبیین می‌فرماید.

ک – رعایت‌شأن ظاهری افراد

امام رضا (علیه السلام) در جلسات تبیین مسائل توحیدی، شأن ظاهری افراد را رعایت می‌نمودند؛ مثلاً در مجلس مناظره‌ای که مأمون با بزرگان دیگر ادیان ترتیب داده بود، زمان نماز که رسید، حضرت رو به مأمون کرد و فرمود: «وقت نماز شده است». ایشان این گونه احترام او را مقابل دیگران رعایت کرد و سپس مجلس را برای ادای نماز ترک نمود. حضرت احترام عمران را هم رعایت کرد و وقتی گفت: «مولای من! سؤال مرا قطع نکن. دلم نرم شده است!» حضرت فرمود: «نماز می‌خوانیم و بر می‌گردیم.» (60)
حضرت با قبول دعوت مأمون جهت شرکت در جلسات مناظره نیز شأن ظاهری او را مقابل بزرگان دیگر ادیان رعایت فرمود و حتی در جلسه مناظره با سلیمان مروزی، مأمون را با لقب «امیرالمؤمنین» مورد خطاب قرار داد. (61)

ل – صراحت و قاطعیت و عدم تسامح و تساهل

امام رضا (علیه السلام) در آموزش و تبیین مسائل توحیدی قاطعانه و با صراحت فرمود:
لا إِلَه إِلَّا اللُ العَلی العَظیمُ، کَذَبَ العَادِلُونَ و ضَلُّوا ضَلالاً بعیداً و خَسِرُوا خُسراناً مُبِیناً؛ (62)
معبودی جز الله نیست که بزرگ و بلند مرتبه است. کسانی که خدا را با دیگر موجودات یکسان می‌دانند، دروغ گفته‌اند و به ضلالت بزرگی دچار گشته اند و آشکارا زیان دیده‌اند.
در جایی دیگر می‌فرماید:
هر که خدا را به آفریده‌اش تشبیه کند، مشرک است و هر که او را به جا و مکان وصف کند، کافر است و هر که به او نسبت دهد آنچه را که از آن نهی فرموده، دروغ‌گوست.
سپس این آیه را تلاوت می‌کند: (إِنَّمَا یَفْتَرِی الْکَذِبَ الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِآیَاتِ اللَّهِ وَ أُول?ئِکَ هُمُ الْکَاذِبُونَ ) (63) (64)
هم چنین خطاب به احمد بزنطی که قائل به صورت برای خداوند بود، فرمود: «این کار را رها کن...» (65) زمانی هم که یکی از زنادقه از امام رضا (علیه السلام) پرسید: «مرا آگاه فرما که او چگونه است و کجاست؟» فرمود:
وای بر تو! به راه اشتباه و غلط رفته‌ای. او مکان را آفریده و او بوده است و مکانی نبوده. او کیفیت را ایجاد کرده و بوده، زمانی که کیفیت نبوده. پس با کیفیت و مکان و حواس شناخته نمی‌شود و به هیچ چیزی مقایسه نمی‌گردد. (66)
ابوهاشم جعفری می‌گوید:
از آن حضرت سؤال کردم: آیا خدای وصف می‌شود: یعنی روا باشد که او را وصف کنند و نشان دهند؟ حضرت فرمود: «آیا نمی‌توانی قرآن را بخوانی یا آن را نمی‌خوانی؟» (67)
حضرت بسیار مدبرانه، راه را بر غالیان سد کرد و در عین حال به دشمنان اهل بیت (علیه السلام) اجازه سوء استفاده نداد و مکرر در دعای خود می‌فرمود:
پروردگارا! من از آن کسانی که درباره ما سخنی را می‌گویند که ما در خود ندانسته‌ایم، به سوی تو تبری می‌جویم. پروردگارا! من بیزارم از آن کسانی که برای ما چیزی را ادعا می‌کنند که حق ما نیست. (68)

4. توجه امام رضا (علیه السلام) به نکات بعد از آموزش

الف – ارائه تکلیف

از امام رضا (علیه السلام) در مورد توحید سؤال شد؛ آن بزرگوار فرمود:
کلّ من قرأ (قُل هُوَ اللهُ أَحَدٌ) و آمن بها، فقد عرف التوحید» (69)
هر کس سوره توحید را بخواند در حالی که به آن ایمان داشته باشد، توحید را شناخته است.
بر اساس این روایت، خواندن توحید و ایمان به آن، یکی از تکالیف توحیدی به شمار می‌رود.

ب- برپایی جلسات نقد و بررسی محتوای آموزشی

اباصلت هروی می‌گوید:
به علی بن موسی الرضا (علیه السلام) عرض کردم: یا ابن رسول الله! در مورد روایتی که اهل حدیث آن را نقل کرده‌اند، مبنی بر این که «مؤمنان در بهشت از منزل‌های خود خداوند را زیارت می‌کنند، چه می‌فرمایید؟ حضرت فرمود:
ای اباصلت! خدای تبارک و تعالی پیغمبر گرامی خود محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) را بر جمیع خلق، اعم از پیغمبران و ملائکه، فضیلت داد و طاعت از او را اطاعت از خود و پیروی از او را پیروی از خود و زیارت او را در دنیا و آخرت، زیارت خود قرار داد و فرمود: (مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ) (70) و فرمود: (إِنَّ الَّذِینَ یُبَایِعُونَکَ إِنَّمَا یُبَایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ) (71) و پیغمبر مکرم فرمود: «هر کس در زمان حیات من یا بعد از مرگم، مرا زیارت کند، خداوند را زیارت کرده است.» درجه پیغمبر در بهشت، بلندترین درجات است و کسی که از منزل خود در بهشت، آن جناب را در درجه او زیارت کند، خداوند تبارک و تعالی را زیارت کرده است. (72)
از حسین بن خالد نقل شده است: به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: مردم از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایتی نقل می‌کنند که حضرت فرموده: «خداوند، آدم را به شکلش (شکل خدا) آفرید.» امام (علیه السلام) در جواب فرمود:
خدا آنها را بکشد! اول حدیث را حذف کرده‌اند. روزی حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) از مقابل دو تن که به یکدیگر دشنام می‌دادند، می‌گذشت. یکی از آن دو به دیگری می‌گفت:
خدا چهره تو و چهره هر کس را که به تو شبیه است، زشت گرداند! رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمود: «ای بنده خدا! این سخن را به برادرت نسبت مده، زیار خداوند آدم (علیه السلام) را به شکل او آفرید.» (73)
ابراهیم بن ابی محمود نیز می‌گوید:
به حضرت رضا (علیه السلام) عرض کردم: نظر شما درباره حدیثی که مردم از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‌کنند، چیست که حضرت فرمود: «خداوند تبارک و تعالی هر شب جمعه به آسمان دنیا فرود می‌آید؟» امام (علیه السلام) فرمود:
خداوند لعنت کند کسانی را که کلمات را از محلّ خود جابه جا و تحریف می‌کنند. به خدا قسم، رسول خدا چنین سخنی نگفته است، بلکه فرمود: «خداوند تعالی در ثلث آخر هر شب و در هر شب جمعه از اوّل شب، فرشته‌ای را به آسمان دنیا می‌فرستد و آن فرشته به فرمان خداوند ندا می‌کند: آیا درخواست کننده‌ای هست تا خواسته‌اش را برآورده کنم؟ آیا توبه کننده‌ای هست تا توبه اش را بپذیرم؟ آیا استغفار کننده‌ای هست تا او را بیامرزم؟ ‌ای که طالب خیر هستی! به این سو بیا.‌ ای که به دنبال شرّ هستی! دست نگه‌دار. این فرشته تا طلوع فجر این ندا را ادامه می‌دهد و چون فجر طلوع کرد، به محل خود در ملکوت آسمان باز می‌گردد.» این حدیث را پدرم از جدّم و او از پدرانش از قول رسول‌الله (صلی الله علیه و آله و سلم) برایم نقل کرد. (74)
پس شاگردان با عرضه حدیث بر معلم بزرگ زمانه خویش، حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام)، در کلاس درس ایشان به نقد و بررسی احادیث و روایات، یا همان «محتوای آموزشی» می‌پرداختند.

ج – ارائه راهکار اساسی

امام رضا (علیه السلام) در کنار نقد و بررسی محتوای آموزشی، راهکار اساسی را هم به شاگردان مکتب خود می‌آموخت. ایشان بسیار آگاهانه، چراغی فرا روی افراد زمانه خود و دیگر نسل‌های بشری قرار می‌دهد تا در وادی روایات جعلی، سرگردان نمانند و به بیراهه نروند.
آن بزرگوار می‌فرماید:
هرگاه روایات با قرآن مخالفت داشت، من آن اخبار را تکذیب می‌کنم، زیرا مسلمین اجماع کرده‌اند که با علم ودانش نمی‌توان خداوند را دریافت، و با دیدگان ظاهر نمی‌توان او را دید و خداوند را به هیچ چیزی نمی‌توان تشبیه کرد.» (75)
آری، حضرت با ارائه راهکار عرضه روایات بر قرآن، اطمینان از سلامتی و صحت محتوای آموزشی را برای شاگردان خود به ارمغان آورد.

نتیجه‌گیری

حضرت رضا (علیه السلام) در تبیین مسائل توحیدی، آن هم در آن بازه زمانی، با مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی دقیق، موقعیت و نیاز وسطح فکر مخاطب را در نظر می‌گرفت و بسیار دقیق و کارشناسانه عمل می‌کرد. ایشان در حین آموزش، با صبر و حوصله و مدیریت زمان، با توجه به محیط اموزشی، از تمام امکانات موجود (تکنولوژی آموزشی) استفاده می‌فرمود و مطالب توحیدی را به مخاطب، تفهیم و او را مجاب می‌نمود. حضرت حتی پس از آموزش نیز شاگردان مکتب خود را رها نمی کرد و با نقد و بررسی محتوای آموزشی و با ارائه بهترین راهکار عملی، مانع از انحراف وکج فهمی آنها می‌شدند.
شایان توجه است که حضرت رضا (علیه السلام) قرن‌ها پیش در تعامل با مردم زمانه خویش، با امکانات محدود و تحت نظارت دشمنان، چنین مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی را ارائه می‌نماید. حال باید پرسید امروزه با توجه به امکانات و تکنولوژی پیشرفته، چه مقدار در امر آموزش موفق بوده‌ایم؟ آیا قبل از هر برنامه‌ریزی آموزشی، نیازسنجی صورت می‌گیرد؟ آیا موقعیت‌شناسی و مخاطب‌شناسی را مبنای برنامه‌ریزی‌های آموزشی قرار می‌دهیم؟ آیا به محتوای آموزشی که با روح مخاطب سروکار دارد، اهمیت می‌دهیم؟ آیا پس از دوره‌های آموزشی، شاگردان زیر بال و پر اساتید خبره، رشد می‌کنند؟ یا آن که اخذ مدرک به معنای خداحافظی استاد با شاگرد است؟

پی‌نوشت‌ها:

1. عزیزالله عطاردی، اخبار و آثار حضرت امام رضا (علیه السلام)، ص 331.
2. توحید، آیه‌ی 1-4.
3. شورا، آیه‌ی 11.
4. بقره، آیه‌ی 137.
5. صدوق، التوحید، ص 95.
6. مثل ایراد خطبه طولانی توحیدیه و مناظره با بزرگان ادیان، مانند عمران صابی. (ر.ک: ابن شعبه حرانی، تحف العقول عن آل الرسول (ص)، ص 423)
7. مردی به خدمت امام رضا (ع) آمد و عرض کرد: «آیا پروردگارت می‌تواند آسمان‌ها و زمین و آنچه در میانه این‌هاست را در تخم مرغی قرار دهد؟» حضرت فرمود: «آری ودر کوچک تر از تخم مرغ نیز. او آنها را در چشم تو قرار داده و آن کمتر از تخم مرغی است، زیرا هرگاه آن را بگشایی، آسمان و زمین و آنچه در میانه آنهاست را می‌بینی و اگر می‌خواست، تو را از آنها کور می‌گردانید تا آنها را نبینی.» (عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین ، ج1، ص 39)
8. اسحاق بن راهویه می‌گوید: حضرت رضا (علیه السلام) در جمع مردم نیشابور، به نقل از پدر و اجداد پاکش، به نقل از رسول خدا (ص) فرمود: «من از جبرئیل شنیدم که می‌فرمود: از خدای جل جلاله شنیدم که می‌فرمود: کلمه لا اله الا الله (توحید) حصار من است. پس هر که در حصار من داخل شود، از عذاب من ایمن باشد.» اسحق بن راهویه می‌گوید: چون حیوان سواری آن حضرت گذشت، ما را ندا داد: «با شروط آن و من از جمله شروط آن هستم.» (صدوق، الأمالی، ص 235؛ همو، توحید، ص 25؛ همو، معانی الاخبار، ص 371؛ علی رضا صابری یزدی و محمدرضا انصاری محلاتی، الحکم الزاهره، ترجمه انصاری، ص 89).
9. ر.ک: صدوق، عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ترجمه: علی اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، ج1، ص 313.
10. از حمدان بن سلیمان روایت شده است: «به حضرت رضا (ع) نوشتم و از آن جناب سؤال کردم که آیا افعال و کردار بندگان آفریده شده یا آفریده نشده است؟ در جواب من نوشت: «افعال و کردار بندگان، دوهزار سال پیش از آفریدن آنان در علم خدا مقدر بود.» (تفسیر نورالثقلین، عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، ج1، ص 752 و ج4، ص 3)
محمدبن عبید می‌گوید: «به حضرت رضا (ع) نامه نوشتم و درباره دیدن خدا و آنچه عامه و خاصه روایت کرده‌اند، سؤال کردم و خواستم که این مطلب را برایم شرح دهد...» (الکافی، ترجمه: مصطفوی، ج1، ص 129؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ص 755)
شخصی به نام جعفر می‌گوید: خدمت ابوالحسن حضرت امام رضا (ع) نامه نوشتم و از او در مورد توحید خداوند سؤال کردم. پس آن حضرت پاسخی را به خط خود به من نوشت و فردی به نام فتح، آن نامه را برای من آورد و من آن را خواندم... (صدوق، التوحید، ص 56)
11. طبرسی، الاحتجاج، ج2، ص 405-407؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ص 753 و 575 و ج3، ص 413.
12. حضرت در تبیین علم خداوند به تمام آنچه که در بهشت و دوزخ است، به سلیمان فرمود: «ای سلیمان! آیا خداوند به تمام آنچه که در بهشت و دوزخ است، علم دارد؟» سلیمان گفت: بله. حضرت فرمود: «آیا آنچه را که خداوند می‌داند که در آینده ایجاد خواهد شد، ایجاد خواهد شد؟» گفت: بله. حضرت فرمود: «حال اگر موجود شد به گونه‌ای که دیگر چیزی باقی نماند، آیا باز هم خداوند می‌تواند چیزهای دیگری به آنها بیفزاید یا صرف نظر می‌کند؟» (عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج1، ص 494 و 495)
13. صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص 150.
14. جعفر بن محمد اشعری از فتح بن یزید جرجانی، نقل کرده که گفت: «به خدمت ابوالحسن حضرت امام رضا (ع) نامه نوشتم و از او درباره توحید خدا سؤال کردم. پس به خط خود به من نامه نوشت.» جعفر می‌گوید: «فتح آن نامه را به من نشان داد و من آن را خواندم. خط امام رضا (ع) بود که: بسم الله الرحمن الرحیم، سپاس و ستایش برای خداست که ستایش را به بندگانش الهام فرموده...» (همو، التوحید، ص 56)
15. همو، علل الشرائع، ج1، ص 9 و 10؛ عزیزالله، عطاردی، مسند الإمام الرضا (ع)، ج1، ص 21.
16. صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج2، ص 103؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج4، ص 560 و ج5، ص 391.
17. عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج5، ص 707 و 708.
18. همان، ج1، ص 706.
19. صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص 150.
20. بقره، آیه 22.
21. عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج1، ص 41.
22. همان، ج5، ص 707 و 708.
23. همان، ج4، ص 562 و صدوق، التوحید، ص 107.
24. صدوق، همان، ص 25.
25. همو، عیون اخبار الرضا (ع)، ج2، ص 12؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج1، ص 45 و 46.
26. صدوق، همان، ج1، ص 201؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ص 261 و ج3، ص 449 و 450.
27. عبدالله بن قیس می‌گوید: از امام رضا (علیه السلام) شنیدم می‌فرمود: (بَل یداهُ مَبسوطتان). عرض کردم: خداوند مانند ما دو دست دارد؟ فرمود: «خیر، اگر چنین بود که از به شمار می‌رفت.» (عطاردی، عزیزالله، اخبار و آثار حضرت امام رضا (ع) ).
28. عبد علی بن جعبد علی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج4، ص 195 و ج5، ص 121 و 366؛ ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، حضرت در توجه دادن به آفاق، به آفرینش هفت آسمان و هفت زمین و وابستگی زمین و آسمان به یک دیگر و آسمان بدون ستون دیدنی اشاره می‌فرماید که حاکی از احاطه علمی ایشان است. ایشان با تفسیر آیه و تبیین آسمان بدون ستون دیدنی، پرده از حقیقتی علمی بر می‌دارد که در زمان نزول آیات، بر کسی آشکار نبود. (علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج2، ص 328)
29. ملامحسن فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ج5، ص 370؛ سیدهاشم بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج5، ص 747؛ عبد علی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج1، ص 118، ج4، ص 495 و ج5، ص 664.
30. حضرت فرمود: «او قائم است، اما نه به معنای ایستادن روی پا با زحمت و سختی و خستگی، مثل ایستادن سایر اشیاء. وقتی می‌فرماید: خدا قائم است، معنایش این است که حافظ و قیم اشیاست؛ مثل این که گفته می‌شود:
فلانی قائم به امر فلانی است، یعنی کارهای او به دست فلانی است...». (الکافی، ج1، ص 121؛ صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ترجمه: علی اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، ج1، ص 298؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج2، ص 508 و ج5، ص 580.)
31. طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، ص 328.
32. خاطرم را آسوده کردی ‌ای اباالحسن! خداوند خاطرت را آسوده نماید. (عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج2، ص 336)
33. آفرین بر شما‌ای ابالحسن! (همان، ج3، ص 449 و 450، ج4، ص 443 و ج5، ص 57؛ صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص 201 و 202)
34. (همان، ص 128) صدوق.
35. قَالَ صَفوَانُ: «فَتَحَیر َاَبوقُرَّة وَ لَم یحِر جَوَاباً حَتَّی قَامَ وَ خَرَج.» (طبرسی، الإحتجاج، ج2، ص 408)
36. سلیمان در مجلس مأمون به امام رضا (علیه السلام) گفت: «اراده همان قدرت است». حضرت رضا (ع) فرمود: «خداوند (عجل الله) بر آنچه اراده نکند هم قادر است و این مطلب قطعی است، چون خداوند فرموده: «وَ لئن شِئنا لَنذهَبَنَّ بِالَّذِی أوحَینا إلَیکَ» اگر اراده همان قدرت می‌بود، خداوند اراده کرده بود که آن را ببرد، چرا که قدرت بر این کار را داشت.» سلیمان در جواب درماند. مأمون گفت: «ای سلیمان! او عالم‌ترین هاشمی است.» سپس حاضران مجلس را ترک کردند، (صدوق، همان، ج1، ص 191؛ عبد علی بن جمعه عروسی حویزی، همان ج3، ص 220)
37. صدوق، همان، ج1، ص 183.
38. همان، ترجمه: علی‌اکبر غفاری وحمیدرضا مستفید، ج1، ص 316.
39. عَن أَبِی الصَّلتِ الهَرَوِی قَالَ: کَانَ الرَّضَا (ع) یکَلِّمُ النَّاسَ بِلغَاتِهِم وَ کَانَ و اللهِ اَفصَحَ النَّاسِ و أعلَمَهُم بِکُلِّ لِسَانٍ وَ لُغَةٍ: فَقُلتُ لَهُ یوماً: یا ابنَ رَسُولِ الله! إنِّی لَاَعجَبُ مِن مَعرِفَتِک بِهَذِهِ اللَّغَاتِ عَلَی اختِلَافِهَا. فَقَالَ: یااَبَا الصَّلتِ! أنَا حُجَّةُ اللهِ عَلَی خَلقِهِ وَ مَا کَانَ اللهَ لِیتَّخذَ حُجَّةً عَلَی قَومٍ وَ هُوَ لَا یعرِفُ لُغَاتِهِم. أوَ مَا بَلَغَک قَولُ أَمِیرِالمُؤمِنِینَ: اُوتِینَا فَصلَ الخِطابِ؟ فَهَل فَصلُ الخِطَابِ إلَّا مَعرِفَةُ اللُّغَات؟ (صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج2، ص 228).
40. طبرسی، الإحتجاج علی اهل اللجاج، ج2، ص 405-407.
41. وای بر تو! چقدر این مطلب را تکرار می‌کنی؟ (صدوق، همان ج1، ص 187؛ عبد علی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج3، ص 145)
42. صدوق، همان.
43. همان، ص 172.
44. طبرسی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، ج2، ص 405 – 407؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج1، ص 575 و 753 و ج3، ص 413.
45. عبد علی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج1، ص 53 و 54 و ج5، ص 6.
46. صدوق، همان، علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، ج1، ص 370.
47. همان، ص 380.
48. همان، ص 372.
49. صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص 187.
50. همان، ص 146؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج1، ص 751.
51. طبرسی، الإحتجاج، ج2، ص 408.
52. همان، ج2، ص 405؛ همان، ترجمه بهراد جعفری، ج2، ص 393 و 394.
53. عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ص 318.
54. صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص 187.
55. همان، ص 189.
56. عبد علی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج1، ص 15 و 424 و ج5، ص 124.
57. «به آسمان آراسته سوگند.» (ذاریات، آیه‌ی 7) سوگند به آسمان که دارای راه‌هاست. (ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج10، ص 110).
58. «خدا همان کسی است که آسمان‌ها را بدون ستونی که ببینید، برافراشته». (رعد، آیه‌ی 2)
59. علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج2، ص 328؛ عبد علی بن جمعه عروسی حویزی. همان، ج4، ص 195 و ج5، ص 121 و 366؛ ناصر مکارم شیرازی، همان.
60. صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص 172.
61. همان، ص 188.
62. همان، ص 154.
63. «فقط کسانی دروغ را می‌سازند که آیه‌های خدا را باور ندارند و آنها خودشان دروغ‌گویانند». (نحل، آیه 105)
64. فضل بن حسن طبرسی، مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، ص 9؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج3، ص 87؛ شهید اول، الدرة الباهرة من الأصداف الطاهرة، ترجمه عبدالهادی مسعودی، ص 36؛ بحارالانوار، ج75، ص 353.
65. عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج3، ص 130 و ج5، ص 155.
66. صدوق، التوحید، ص 251.
67. همان، ترجمه: محمدعلی اردکانی، ص 103؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج1، ص 753.
68. مفید، تصحیح الاعتقاد، ج1، ص 99.
69. صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص 133؛ عزیزالله عطاردی، مسند الامام الرضا(ع)، ج1، ص 42.
70. «هرکس رسول را اطاعت کند، خداوند را اطاعت کرده است». (نساء، آیه 80)
71. «[ای رسول!] کسانی که با تو بیعت کرده‌اند و دست خدا بالای دست خلق است [و چون دست خلق نیست]» (فتح، آیه‌ی 10)
72. صدوق، همان، ج1، ص 116؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج1، ص 521 و ج5، ص 60.
73. صدوق، همان، ترجمه: علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، ج1، ص 240 و 241.
74. همان، ص 254 و 255.
75. عزیزالله عطاردی، اخبار و آثار حضرت امام رضا (ع)، ص 265.

منابع تحقیق :
1. بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثة، بنیاد بعثت، تهران 1416 ق، چاپ اول.
2. حرانی، حسن بن علی ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول (صلی الله علیه و آله و سلم) ، جامعه مدرسین 1404 ق، چاپ دوم.
3. شهید اول، شمس‌الدین محمدبن مکی، الدرة الباهرة من الأصداف الطاهرة، ترجمه: عبدالهادی مسعودی، انتشارات زائر، 1379ش، چاپ اول.
4. صابری یزدی، علی رضا و انصاری، محمدرضا، الحکم الزاهرة، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، قم 1375 ش، چاپ دوم.
5. صدوق، محمدبن علی بن بابویه قمی، الأمالی، اعلمی، بیروت، 1400 ق، چاپ پنجم.
6. ــــــــــــ ، التوحید، جامعه مدرسین، قم 1398 ق، چاپ اول.
7. ــــــــــــ ، ترجمه: محمدعلی اردکانی، علمیه اسلامیه، تهران، بی‌تا، چاپ اول.
8. ـــــــــــــ ، علل الشرائع، داوری، بی‌تا، چاپ اول.
9. ـــــــــــــ ، عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، نشر جهان، تهران، 1378 ق، چاپ اول.
10. ـــــــــــــ ، عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ترجمه: علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، نشر صدوق، تهران 1372ش، چاپ اول.
11. ـــــــــــــ ، کمال‌الدین و تمام النعمة، اسلامیه، تهران 1395ق، چاپ دوم.
12. ـــــــــــــ ، معانی الأخبار، جامعه مدرسین، قم 1403 ق، چاپ اول.
13. طبرسی، احمدبن علی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، مرتضی، مشهد 1413 ق، چاپ اول.
14. ــــــــــــــ ، الإحتجاج علی أهل اللحاج، ترجمه: بهراد جعفری، اسلامیه، تهران 1381 ش، چاپ اول.
15. طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، اسلامیه، 1390 ق، چاپ سوم.
16. طبرسی، فضل بن حسن، مشکاة الأنوار فی غررالأخبار، حیدریه، نجف 1385ق، چاپ دوم.
17. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، اسماعیلیان، قم 1415 ق، چاپ چهارم.
18. عطاردی، عزیزالله، اخبار و آثار حضرت امام رضا (علیه السلام)، انتشارات کتابخانه صدر، تهران 1397 ق، چاپ اول.
19. ـــــــــــــــ، مسند الإمام الرضا (علیه السلام)، آستان قدس رضوی، مشهد 1406 ق، چاپ اول.
20. فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق: حسین اعلمی، صدر، تهران 1415 ق، چاپ دوم.
21. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق: سیدطیب موسوی جزایری، دارالکتاب، قم 1367 ش.
22. ـــــــــــــ ، الکافی، اسلامیه، تهران 1362 ش، چاپ دوم.
23. محمدبن یعقوب، کلینی، الکافی، ترجمه: سید جواد مصطفوی، کتاب‌فروشی علمیه اسلامیه، تهران بی‌تا، چاپ اول.
24. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، اسلامیه، تهران.
25. معارف، زهره، توحید ذاتی و توحید صفاتی در روایات تفسیری حضرت رضا (علیه السلام) (پایان نامه سطح 3)، جامعة الزهرا (علیهما السلام)، قم 1392 ش.
26. مفید، محمدبن نعمان، تصحیح الاعتقاد، کنگره شیخ مفید، قم 1414 ق، چاپ دوم.
27. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیة، تهران 1374 ش، چاپ اول.
منبع مقاله :
جمعی از پژوهشگران؛ (1394)، مجموعه مقالات همایش ملّی «حدیث رضوی» (جلد دوم)، مشهد: انتشارات بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا (ع)، چاپ اول.

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
مدیریت و برنامه‌ریزی آموشی حضرت رضا ع در تبیین مسائل توحیدی مدیریت و برنامه‌ریزی آموشی حضرت رضا ع در تبیین مسائل توحیدی

اصول برنامه‌ریزی برای موفقیت در سال جدید

جام جم سرا: برای رسیدن به موفقیت باید با اصول برنامه ریزی و آسیب شناسی‌های آن آشنا شد:

برنامه ریزی فقط مکتوب: قبل از هر گامی برای داشتن یک برنامه منظم، لازم است بدانید که یک برنامه موفق، برنامه‌ای است که نوشته شود. آمار‌ها و پژوهش‌ها نشان می‌دهد که تعداد بسیار کمی از افراد برنامه‌‌هایشان را روی کاغذ ثبت می‌کنند. افراد می‌توانند برای برنامه ریزی‌های مکتوبشان از یک سالنامه استفاده کنند و برای هر روزشان برنامه‌ای تنظیم کنند.

تعیین هدف: اولین قدم برای نوشتن یک برنامه موفق، دانستن این نکته است که هدف‌ها ۲ نوع است. اهداف هر انسانی شامل هدف‌های کلی و هدف‌های جزئی است. هدف‌های کلی مثل بالا بردن سطح اطلاعات عمومی، تصمیم به بهتر زندگی کردن و هدف‌های جزئی هم می‌تواند موفقیت در یک رشته خاص یا کم کردن ۵ کیلو از وزن و... باشد. برای یک برنامه ریزی موفق، افراد باید هر دو این هدف‌ها را برای خودشان مشخص کنند و برای هر کدام برنامه ریزی جداگانه‌ای داشته باشند.

تبیین هدف: تبیین به معنای مشخص کردن چرایی و چگونگی رسیدن به هدف است. برای رسیدن به هدف دلیل انتخاب آن و همچنین چگونگی اجرای آن باید بررسی شود، این مسئله از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. چرا که تبیین هدف مهم‌تر از تعیین آن است وقتی فرد چرایی کاری را پذیرفته باشد با چگونگی اجرای آن کنار خواهد آمد. مثلا اگر فردی تصمیم بگیرد که سطح مطالعاتش را بالا ببرد، باید دلیل آن را برای خودش مشخص کند تا احتمال موفقیتش بیشتر شود.

تشخیص نیاز‌ها و خواست‌ها: برای داشتن یک برنامه ریزی موفق باید به ملزومات اجرای آن برنامه و امکانات مورد نیاز هم توجه شود. اگر ملزومات اجرای یک برنامه در دسترس نباشد، انجام برنامه دشوار و گاهی غیر ممکن خواهد شد.

تعیین زمان لازم: برای انجام هرچه بهتر برنامه‌ها و تحقق اهداف، افراد باید حتما یک فرصتی را در نظر بگیرند تا مشخص شود که چند روز در هفته یا ماه را برای رسیدن به هدف‌‌هایشان باید اختصاص دهند. افراد معمولا در تعیین هدف و حتی تبیین آن مشکلی ندارند ولی چون تعیین زمان کافی برای رسیدن به هدفشان را به درستی در نظر نمی‌گیرند، به موفقیت نمی‌رسند.

داشتن برنامه‌های کوتاه مدت و بلند مدت: برای هر برنامه ریزی موفقی باید ۲ برنامه ریزی کوتاه مدت و بلند مدت انجام شود. وقتی فرد برنامه بلند مدت و کوتاه مدت داشته باشد، با رسیدن به اهداف کوتاه مدت، تقویت روحی و برای رسیدن به اهداف بلند مدت انگیزه‌اش بیشتر می‌شود. برای مثال اگر فردی می‌خواهد برنامه ریزی کند که در سال جدید ۵ کیلو از وزنش کم کند، این یک هدف بلند مدت است. حالا اگر این شخص تصمیم بگیرد که در ماه اول یک کیلو کم کند و به نتیجه برسد، شانس اینکه بتواند وزنش را به میزان ایده آل کاهش دهد، بسیار زیاد‌تر می‌شود.

طبقه بندی اهداف بر اساس اولویت: هدف‌ها باید بر اساس اضطرار و اهمیتشان طبقه بندی شوند. بنابراین اگر به هر دلیلی قسمتی از برنامه ریزی انجام شود، افراد مطمئن هستند که برنامه‌های اصلیشان با موفقیت انجام شده است. کارهای ضروری کارهایی است که اگر انجام نشود، ضرری به آینده فرد می‌رسد.

تناسب با توانمندی: برنامه باید در حد توان افراد باشد و از حد تعادل و توان خارج نباشد وگرنه افراد نمی‌توانند برنامه را به پایان برسانند.

تقویت روحیه انعطاف پذیری: افراد باید روحیه انعطاف پذیری را در خودشان تقویت کنند. البته هر فردی باید تمام تلاشش را بکند که کار‌هایش را طبق برنامه ریزی انجام دهد ولی باید به این نکته هم توجه کند که گاهی ممکن است اتفاقاتی بیفتد که پیش‌بینی نشده است و کنترل آن‌ها در دست او نیست. در نتیجه باید همیشه، آمادگی تغییر در برنامه را داشته باشد و از ایجاد تغییر در برنامه ریزی، نا‌امید و ناراحت نشود.

بازخورد گرفتن از برنامه: بعد از اینکه مدتی از اجرای برنامه گذشت، باید با ارزیابی فعالیت‌های خودمان ببینیم که چقدر به هدفمان نزدیک شده‌ایم. این باز خورد گرفتن و بررسی برنامه باعث می‌شود که ضعف‌های برنامه‌مان زود‌تر مشخص شود.

آسیب‌شناسی برنامه‌ها

در ادامه با چند آفت که بیشتر برنامه ریزی‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد، آشنا خواهید شد.

* نداشتن پشتکار: یکی از مسائلی که باعث می‌شود برنامه‌ریزی‌ها به سرانجام مورد نظر نرسد، نداشتن تلاش کافی و پشتکار است. افراد نباید به صرف داشتن برنامه، توقع موفقیت داشته باشند.
هرچند که داشتن یک برنامه مناسب، اولین گام برای موفقیت است ولی تلاش و پشتکار هم لازمه آن است. توصیه من به افرادی که برنامه ریزی اصولی انجام دادند، کار، کار و کار است.
* زود ناامید شدن: ممکن است افراد در روزهای اولیه به خاطر میزان دسترسی پایین به هدف‌‌هایشان، دست از ادامه آن بردارند. در روزهای ابتدایی برنامه به کندی پیش می‌رود ولی باید توجه داشت که افراد به مرور زمان به برنامه عادت می‌کنند. افراد به هیچ وجه نباید فراموش کنند که سخت‌ترین گام برای رسیدن به موفقیت، گام اول یا‌‌ همان روزهای ابتدایی عمل به برنامه است. افراد به جای اینکه در این مرحله ناامید شوند باید به بررسی برنامه‌شان بپردازند تا راه حل‌های بهتری برای اجرای آن پیدا کنند.
* سازگار نشدن با برنامه: انسان به خاطر کمبود وقت، هیچ‌گاه نخواهد توانست به همه خواسته‌هایش برسد، بنابراین بی‌تردید لازمه رسیدن به موفقیت چشم پوشی از بعضی تفریحات است. پس افراد اگر نتوانند خودشان را با چنین شرایطی سازگار کنند، موفقیت از آن‌ها دور خواهد شد. اینکه افراد بخواهند بیش از اندازه به تفریحاتشان هم بپردازند و به موفقیت هم برسند، خیالی واهی است. در پایان اگر افراد باز هم در عمل به برنامه ریزی‌هایشان دچار مشکل شدند و اصلا متوجه شدند که برنامه ریزی‌‌هایشان ایراد اساسی دارد، باید به یاد داشته باشند که با بازنگری می‌توانند در برنامه ریزیشان تغییراتی ایجاد کنند تا به موفقیت برسند. |خراسان

برنامه‌ریزی برای پر کردن اوقات فراغت کودکان

جام جم سرا:
در روزهای تعطیل که کودک از ارائه تکالیف و پیروی از برنامه روزمره سال تحصیلی فراغت دارد باید از فرصت استفاده کرد و به انتقال ارزش ها و دانشی به کودک بپردازید که در دیگر زمان ها به علت محدودیت زمانی قادر نبوده اید برای آن وقت کافی اختصاص دهید.

توجه به علاقه کودک

در تنظیم برنامه های اوقات فراعت، علایق کودک را مد نظر قرار دهید. بنابراین ضروری است که دیدگاه او در زمینه نحوه سپری کردن اوقاتش را جویا شوید. همچنین از او بپرسید دوست دارد در انتهای این تابستان به چه اهدافی دست یافته باشد.

ورزش را فراموش نکنید

یکی از مهم ترین بخش های هر برنامه اوقات فراغت خصوصاً برای کودکان، پرداختن به فعالیت های جسمی به ویژه ورزش کردن است. کودکان برای بهبود فرآیند تحول روان شناختی و جسمانی خود به تحرک و فعالیت نیاز دارند. همچنین ورزش می تواند به پیشگیری از ابتلا به اختلال های روان شناختی خصوصاً اضطراب یا افسردگی منجر شود و گرایش به رفتارهای نامطلوبی همچون اعتیاد را در بزرگسالی می کاهد.

زمانی برای با هم بودن

همواره نیازی نیست که برای ایجاد نشاط و تحرک در کودک هزینه ای اختصاص دهید گاهی بردن کودک به نزدیک ترین فضای سبز نیز می تواند فرصتی نشاط آور و لذت بخش را برای کودک فراهم سازد. به خصوص این که در این زمان کودک می تواند لحظات خوبی را در کنار والدین سپری کند و با آن ها به تفریح و بازی بپردازد. البته این موضوع به آن معنا نیست که کودک دیگر از یک برنامه ورزشی منظم و تحت نظارت مربی ماهر در آن حوزه بی نیاز است.

ثبت نام در کلاس های بی شمار ممنوع

موضوعات متنوعی را در برنامه کودک قرار دهید، نه آنکه او را خسته کنید و به کلاس های بی شمار بفرستید بلکه جنبه های مختلف تحول روان شناختی و جسمانی کودک را در نظر بگیرید؛ مثلاً صرفاً او را در کلاس های تقویتی درس های مدرسه ثبت نام نکنید بلکه در نظر داشته باشید که برنامه های هنری یا تفریحی نیز برای او لازم است.

تقویت فرهنگ کتابخوانی

خواندن کتاب، مجله و روزنامه را به عادتی برای کودک تبدیل کنید. با او به خرید بروید و با مشارکت یکدیگر کتاب های مورد علاقه اش را تهیه یا او را در یک کتابخانه عضو کنید. مطالعه در حوزه های مختلف می تواند برای کودک فواید آموزشی بسیاری را فراهم آورد. همچنین او را برای شرایط و انتخاب های آینده آماده می سازد و مهارت های تحصیلی اش را تحت الشعاع قرار می دهد.

طبیعت گردی و درس های بی مانندش

برقراری ارتباط با طبیعت خارج از شهر نیز برای سلامت کودک اهمیت ویژه ای دارد. گردش در این فضا و تماس با محیط طبیعی درس ها و خاطراتی را برای فرزند شما خواهد داشت که درک آن در مکان های دیگر امکان پذیر نیست. همچنین تجارب متفاوت با محیط زندگی روزمره کودک دید او را وسعت می بخشد و نشاط و سرزندگی را برای او به همراه خواهد داشت. حتی اگر امکان مسافرت های چند روزه برای شما فراهم نیست می توانید حداقل یک روز را در روستاها و طبیعت اطراف شهرتان سپری کنید.

غنی سازی اوقات فراغت در منزل

یکی از مهم ترین مسائلی که باید در نظر داشته باشید انجام فعالیت هایی در جمع خانوادگی است. بنابراین کمک کردن در آشپزی، انجام بازی های خانوادگی یا تماشای یک برنامه تلویزیونی به طور دسته جمعی را فراموش نکنید. فرصت هایی برای دیدار با اقوام و تحکیم سنت های خانوادگی نیز برای کودک فراهم آورید. این ایام بهترین زمان برای مشارکت کودک در مسئولیت های خانه است، می توانید با تعیین پاداش برای انجام کارهایی که مدنظرتان است او را برای پذیرفتن نقش های آتی درزندگی آماده سازید.

از اعمال تغییرات کلی بپرهیزید

استراحت به موقع و کافی را برای کودک لحاظ کنید. کمی تغییر برنامه خواب و بیداری نسبت به روزهای مدرسه مشکل ساز نیست اما تغییر کلی در روند زمان خوابیدن و بیدار شدن کودک برای او صدمات جدی در پی دارد. همچنین الگوی غذایی کودک را کنترل کنید تا در این ایام دچار اضافه وزن یا کمبود مواد مغذی خاصی نشود.(زهرا حسین زاده ملکی – روانشناس/خراسان)

برنامه‌ریزی برای لحظات شیرین افطار

جام جم سرا: باتوجه به این‌که سی روز، روزه‌داری انتظارمان را می‌کشد و هر روز باید نزدیک هفده هجده ساعت ناشتا بمانیم، مهمانتان می‌کنیم به این خانه، تا ضمن انتظار کشیدن برای لحظات شیرین افطار، کمی برنامه‌ریزی کنید، بی‌گدار به آب نزنید و کار و بارتان را عقب نیندازید. فراموش نکنید، هر چیزی راه و رسمی دارد حتی روزه گرفتن در تابستان.

کمی قبل از سحر: با صدای مادرتان از خواب بیدار می‌شوید، جدا شدن از پتو و متکا آن هم در این ساعات خیلی سخت است، اما وقتی به بلندی روز و داغی آفتاب فکر می‌کنید، دیگر تردیدتان برای بیدار شدن تبدیل به یقین می‌شود. قرار است یک سحری کامل بخورید، اما منظور من از سحری کامل، کباب و جوجه و ماهی نیست، حتی غذاهای سبک‌تری مثل کوکو و کتلت هم برای سحری مناسب نیستند، چراکه خشکی این غذاها سبب می‌شود از همان ساعات ابتدای روز احساس عطش کنید، بهترین انتخاب برای سحری‌ها میوه، سبزیجات آبدار، کاهو، هندوانه و خربزه است و غذاهای دیرهضمی که تا 8 ساعت در دستگاه گوارشتان باقی می‌ماند؛ مثل چی؟ مثل عدس، غلات، خرما، ذرت. حالا راز آن صف‌های بلند جلوی در حلیم‌فروشی‌ها را فهمیدید، بی‌علت نیست که حلیم در ماه مبارک این همه خریدار دارد؟!

کمی بعد از سحر: اگر خواب نمانده باشید، حالا دیگر وعده سحری را نوش جان کرده‌اید و حسابی انرژی دارید، البته اگر چشمک زدن‌های متکا و پتو بگذارند! کلی دلیل علمی وجود دارد برای این‌که بگوید نخوابیدن در این زمان بهتر است، اما فعلا وقت گفتنشان نیست، پس همین نصیحت پدرانه را گوش کنید و فکر خوابیدن دوباره را از سر بیرون کنید، که بیشتر شما را کسل و بی‌حوصله می‌کند، در عوض در همین ساعات ابتدایی روز کمی قرآن بخوانید و مناجات کنید، و روزی پر از خیر و برکت و آرامش را آغاز کنید، در ماهی که نفس کشیدنش هم تسبیح پروردگار است.

اول صبح: فعلا پر از انرژی هستید، چراکه غذای سحری کار خودش را کرده است، می‌توانید در این زمان به کارهایی رسیدگی کنید که نیازمند فسفر سوزاندن یا چربی سوزاندن است؛ یعنی کارهای ذهنی و عملی. پس اگر می‌خواهید درس بخوانید همین ساعات صبح را غنیمت بشمرید، اگر هم شغلتان نیازمند فعالیت فیزیکی است، بخش اصلی کار را در همین ساعات انجام دهید، چراکه چند ساعت دیگر نای انجام دادن فعالیت‌های فکری و جسمی را نخواهید داشت، ضمنا به خودتان رحم کنید و همه انرژیتان را در این زمان مصرف نکنید کمی هم برای ساعات بعدی ذخیره نگه دارید. نکته دیگر این‌که در این ساعات کمتر حرف بزنید، چراکه زیاد حرف زدن، علاوه بر سوزاندن انرژی، شما را زودتر از موعد تشنه می‌کند.

سر ظهر: آن غذاهای دیرهضم سحری را که به یاد دارید، دیگر همه‌شان سوخته‌اند و چیزی برای این ساعات به بعد باقی نمانده است، باتوجه به این‌که معده‌ انسان همیشه در این ساعات میزبان یک غذای سنگین بوده، پس تحمل گرسنگی در این ساعات شاید از بعدازظهر هم کمی سخت‌تر باشد، چراکه مغزتان پیغام گرسنگی‌تان را مدام تکرار می‌کند و در انتظار غذاست. در این زمان دور کارهای مهمی که نیازمند فسفر سوزاندن است را خط بکشید، به جای آن کم‌کم آماده نماز ظهر شوید، دعای ماه رمضان را بخوانید و با خدا مناجات کنید، معد‌ه‌تان کم‌کم خودش را با شرایط وفق می‌دهد.

اوایل بعدازظهر: دیگر 12 ساعت از روز گذشته و احتمالا ساعت کار اداری‌تان هم به پایان رسیده است، امیدوارم قبل از ماه مبارک دقت کرده باشید و برای این ساعات کلاس، باشگاه، اضافه‌کاری و خلاصه اموری از این دست ثبت‌نام نکرده باشید. به خاطر بسپارید که تاکسی نسبت به مترو، مترو نسبت به اتوبوس و اتوبوس نسبت به پای پیاده اولویت دارد، از خیر خریدهای غیرضروری بگذرید و سعی کنید هر چه زودتر خود را به خانه برسانید. ضمن این‌که خودتان را برای مواجه با یک ترافیک عصرگاهی آماده و سعی کنید با زبان روزه به جان زمین و زمان غر نزنید. اگر کارهای مهم‌تان را برای این ساعت تلمبار نکرده باشید، وقت خوابیدن زیر باد کولر است.

اواخر بعدازظهر: چیزی به اذان مغرب نمانده است. تلویزیون را که روشن کنید، یک عالمه برنامه ویژه رمضان است که پخش می‌شود، اگر آقا پسر خانه هستید، بدون غر زدن بروید و نان بربری افطاری را بخرید، اگر هم دختر خانم خانه هستید تنبلی نکنید، دست به کار شوید و کمی به مادرتان کمک کنید. فراموش نکنید که ماه رمضان است و تمام این کارها وقتی برای خدا باشد، عبادت محسوب می‌شود، ضمن این‌که سرگرم شدن با این کارها، سبب می‌شود زمان راحت‌تر بگذرد. برای افطار شیر یا چای گرم درست کنید. سوپ و آش هم مناسب است، خرما و کشمش هم قند خونتان را کمی بالا می‌آورد، صبور باشید و برای افطاری غذای سنگین نخورید، به فکر معده‌ای باشید که ساعت‌هاست رنگ غذا ندیده است. کمی نان، پنیر، سبزی، گوجه و خیار آماده کنید، این افطاری خیلی سالم‌تر از غذاهای سرخ شده و سنگین است، بد نیست وعده شام را هم کمی دیرتر صرف کنید.

وقت افطار: صدای الله‌اکبر اذان را که می‌شنوی، برای چند لحظه انگار از آن تشنگی و گرسنگی شدیدی که تمام وجودت را فرا گرفته بود خبری نیست، انگار حالا تو هستی و پروردگارت و یک خلوت چند ثانیه‌ای. وقت افطار شده، قبول باشد، ما را هم از دعای خیرتان بی‌نصیب نکنید.

یک مهمانی استثنایی

راستش را بخواهی برای حساب و کتاب روز اولت نیازی نیست به تقویم نگاه کنم یا از دیگران بپرسم چقدر تا رمضان مانده است؟ به حال و هوای درونم که بنگرم می‌بینم دیگر وقت آمدنت است، وقت آن است که درهای آسمان گشوده شود و دعاهای من راهی برای بالا رفتن پیدا کند. نمی‌دانم ایراد از این دوران است یا از جوانی ما که مهلت یک ساعت خلوت به دلمان نمی‌دهد. پروردگارا! رمضانت از راه رسیده است ماهی که بلندی و کوتاهی روزهایش، رحمت تو را کم و زیاد نمی‌کند.

ماهی که از پس یازده ماه انتظار دیر می‌آید و زود می‌رود. آغاز که می‌شود با خودم قرار می‌گذارم قرآن ختم کنم، دعا بخوانم، شب قدر را شب‌زنده‌داری کنم و پایانش که می‌رسد دستم خالی و دلم پر از حسرت است. در مهمانی توست که تنهایی‌ام بی‌اعتبار می‌شود و بی‌همزبانی‌ام رنگ می‌بازد امید در وجودم جوانه می‌زند و تازه باور می‌کنم که در تمام لحظه‌های عمرم با منی، نزدیک‌تر از رگ گردن و این منم که یازده ماه غفلت می‌کنم و با شروع ماه رمضان باز هم به رحمتت امید می‌بندم. راستی خودت بگو من بنده، به جز امید به مهربانی‌ات، چیز دیگری هم دارم؟

حالا این منم در آغاز یک مهمانی بزرگ، گذشته‌ام را نگاه نکن، پر است از کاش‌های پر از حسرت، نبایدهای تاریخ گذشته، توبه‌های شکسته و عهدهای فراموش شده. اکنونم را ببین که از پشیمانی لبریزم. ترس دوری‌ات را با امید نزدیکی‌ات همراه کرده‌ام. من در میانه این خوف و رجا به ماه رمضانت چنگ زده‌ام، به انتظار شب قدرت نشسته‌ام. من تو را وکیل خودم کرده‌ام، که رحم کنی و ببخشی و آزادم کنی از آتش. (شیما نادری/ضمیمه چاردیواری)

مقابله با «ازدواج سپید» در شورای برنامه‌ریزی استان تهران

جام جم سرا: سیاوش شهریور در رابطه با موضوع ازدواج سپید در جامعه ایران، تصریح کرد: ایران جامعه‌ای در حال گذر به سمت مدرنیته شدن است. طبیعی است که چنین آسیب‌هایی وجود داشته باشد، اما در این خصوص بزرگ‌نمایی‌هایی شده است و ما آمار دقیقی از میزان گستردگی آن نداریم.

وی با بیان اینکه ازدواج سپید به صورت محدود و معدود وجود دارد، افزود: به این نحوه آشکار و تندی که در رسانه‌ها به آن پرداخته می‌شود نیست، اما همین میزان محدود هم باید با کار فرهنگی و با رویکرد اجتماعی مقابله شود.

مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری تهران با اشاره به تبلیغ ازدواج رسمی و قانونی گفت: فراهم کردن ازدواج آسان و اطلاع‌رسانی به خانواده‌ها برای محکم شدن بنیان خانواده می‌تواند در این زمینه نمونه‌ای از رفتاری فرهنگی در مقابله با این آسیب باشد.

به گزارش جام جم سرا، شهریور از اجرای طرح «اعتلای خانواده پایدار» در استان تهران خبر داد و گفت: طرح «اعتلای خانواده پایدار» در استان تهران نهایی شده است و به شورای برنامه‌ریزی استان می‌رود. براین اساس تحکیم خانواده پایدار در بخش‌های سیاست‌های جمعیتی ابلاغ شده از سوی مقام معظم رهبری، افزایش نرخ زاد و ولد، افزایش نرخ ازدواج و بسترسازی، برای ازدواج آسان مطرح شده است. باید جوانان را به این سمت سوق دهیم تا بدانند که آرامش در ازدواج پایدار است و این نوع ازدواج یک نگاه وارداتی است و نمی‌تواند آرامش، سلامت و بهروزی را برای خانواده‌های ایرانی به همراه داشته باشد.

به نقل از ایسنا، در ازدواج سفید که در غرب رایج است و به معنای «همباشی» نیز شناخته می‌شود، پیوندی به مدت زمان نامعلوم بین دو فرد برقرار می‌شود که فاقد مشروعیت اجتماعی و حقوقی است.

۵ برنامه‌ریزی مفید برای استفاده بهتر از تعطیلات نوروز

سردار سعید منتظرالمهدی، معاون اجتماعی ناجا با نگارش یادداشتی ۵ راهکار برای افزایش شادابی و رضایت خانوادگی در تعطیلات نوروز ارائه کرده است.

خانواده‌هایی که از بدل شدن کامیابی و خرسندی و رضایت آغازین تعطیلات عید خود به ناکامی و تنش و آزردگی شکوه و شکایت دارند اندک نیستند و لاجرم هر یک در پی یافتن راه چاره‌ای هستند تا گره از این مشکل خویش بزدایند، بر این اساس چند راهکار زیر می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

۱ـ اجتناب از رونمایی تعارضات کهنه و ژرف در ایام تعطیلات. کمتر خانواده‌ای را می‌توان نشان کرد که در گذر زمان دستخوش تعارض و اختلاف نشده باشد. این تعارضات به ۲ شکل در نظام ذهنی ضبط و ثبت می‌شود: هشیار (روشن) و ناهشیار (خاموش).
این تعارضات هر چند وقت یکبار سرباز می‌کنند و کانون خانواده را دستخوش آشوب می‌سازند. ظهور و بروز هیجانی این تعارضات آنچنان شدید است که گاهی تا روز‌ها ذهن و روان اعضای خانواده را مکدر و آزرده می‌سازد.
به همین سبب، نخستین راهکار برای پیشگیری از ایجاد کدورت و آزردگی در ایام عید آن است که بحث پیرامون تعارضات حل نشده پیشین به فرصت و مجالی فراختر واگذار شود و سعی کنیم در این ایام بیشتر خوبی‌ها را ببینیم.

۲ـ برنامه‌ریزی روشمند برای روزهای تعطیل. همه ما اذعان داریم که تعطیلات عید در کشورمان طولانی‌ است. چنانچه برای این ایام طولانی برنامه معینی نداشته باشیم دچار «ملال» خواهیم شد. ملال نیز پیامدهای پرشماری دارد که تنش‌های خانوادگی تنها یکی از آنهاست. به همین سبب توصیه می‌شود ایام تعطیلات به چند بخش تقسیم و برای هر بخش برنامه معینی تدارک دیده شود.

۳ـ اجتناب از رانندگی طولانی‌مدت. وقتی هر یک از ما در ایام عید چندین ساعت پیاپی به رانندگی در جاده‌ها بپردازیم بی‌تردید دچار خستگی، مشکلات جسمانی و آزردگی روانی خواهیم شد. این‌گونه مشکلات نیز نشاط را از ما می‌ستاند و تعاملمان را با دیگران دستخوش اختلال می‌سازد.

۴ـ اختصاص فرصتی برای مطالعه و یادگیری. یکی از لذات ماندگار «لذت ذهنی» است؛ این لذت نیز با مطالعه و خواندن متون جذاب (نظیر رمان‌های تاریخی، دینی، زندگینامه‌ها و نشریات غنی) حاصل می‌شود.
جالب است بدانید در یک مطالعه علمی نشان داده شد کسانی که در ایام تعطیلات عید روزانه حداقل یک ساعت از وقت خویش را صرف مطالعه می‌کنند، ۲ برابر بیش از کسانی که در این ایام کتاب و مطالعه را به کناری می‌نهند از تعطیلات راضی و خرسندند.

۵ـ عید را فرصتی برای بازگشت به خویشتن خویش بدانیم و هرازگاهی با خود خلوت کنیم و گذشته خود را مرور کنیم و اشتباهات و نقصان‌ها را به ذهن بیاوریم و برای آینده راهکاری درست برگزینیم و مدام و دمادم ارتباط خودمان را با منبع لایزال الهی بیشتر کنیم. (وطن امروز)

486

برنامه‌ریزی برای سـفر همراه با بچـه‌ها

برخی والدین عادت کرده‌اند به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که شرایط سفر متناسب با نوع نگرش و حال و هوای آنان باشد، بدون آن که توجه داشته باشند، فرزندان هم نیاز دارند، بخشی از برنامه‌ریزی سفر مطابق با روحیات و خواسته‌های آنان باشد. بی‌توجهی به این نکته کلیدی و مهم باعث می‌شود از سفر چنان که باید لذت نبرند.

صدیقه بزازان، کارشناس ارشد مشاوره دراین باره به جام‌جم می‌گوید: برنامه‌ریزی برای تعطیلات نوروز باید متناسب با شرایط روحی، جسمی، اجتماعی و اقتصادی خانواده انجام گیرد و ازهمان ابتدا والدین و فرزندان لازم است به دستاوردهایی که از پایان تعطیلات انتظار دارند، توجه داشته باشند. بدون شک، سن رشد و تعداد فرزندان نیز در این برنامه‌ریزی و نتایج حاصل از آن تاثیر دارد.

وی با تأکید بر این که بهتر است خانواده‌ها به تعطیلات نوروز صرفا به عنوان یک دوره سفر و تفریح نگاه نکنند، ادامه می‌دهد: تعطیلات، فرصت خوبی برای افزایش موارد شناختی، مسئولیت‌پذیری و رشد نگرش بچه‌ها نسبت به واقعیت‌های زندگی و جامعه است که متاسفانه بسیاری از والدین، توجه به این نکات را فراموش می‌کنند.

تعطیلاتی ،کمتر با تکنولوژی

سن تقاضای بچه‌ها برای استفاده از موبایل، اینترنت و تبلت همچنان در حال کاهش است. این که چرا کودکان برای استفاده از تکنولوژی این همه مشتاق هستند، صرفا قرار داشتن ما در عصر اطلاعات و فناوری نیست، بلکه کمبود وقت والدین به واسطه مشغله‌های رنگارنگ و متعدد آنها باعث می‌شود، جای خالی شان با موبایل و تبلت پر شود.‌بزازان در پاسخ این پرسش که توصیه به پدر و مادرها برای این که بچه‌ها در ایام نوروز کمتر با تکنولوژی سرگرم باشند، چیست، می‌گوید: در گام اول، پدر و مادرها باید خود را از فضای مجازی و تلویزیون دور کنند تا شاهد دور ماندن بچه‌ها از این ابزار باشند. والدین، الگوی غیرگویا برای بچه‌ها هستند که از طریق دیداری می‌توانند در نگرش بچه‌ها تاثیر بگذارند.

برنامه‌ریزی مشارکتی برای سفر

کارشناسان معتقدند، در فعالیت گروهی، برنامه‌ریزی با نظر جمع به نتیجه مثبت و سودمند‌تری می‌رسد‌. نکاتی که رعایت آنها از نظر بزازان می‌تواند تعطیلات خوبی برای خانواده‌ها در پی داشته باشد.

این کارشناس مشاوره معتقد است مشارکت بچه‌ها در برنامه‌ریزی نه‌تنها باعث دلپذیر‌شدن سفر برای همه اعضای خانواده می‌شود بلکه روابط اعضای خانواده را نیز تقویت خواهد کرد.

وی با اشاره به پدر و مادرهایی که برای تعطیلات نوروز، برنامه‌ریزی خاصی ندارند و دلیل سهل انگاری خود را شرایط اقتصادی و اجتماعی خانواده و جامعه عنوان می‌کنند، می‌گوید: با توجه به این که نیاز به تفریح یکی از پنج نیاز اساسی زندگی است، این تفکر اشتباه است که سفر باید پرهزینه و رفتن به مسافت دور باشد. برگزاری سفرهای یکروزه در محدوده شهر و حضور در طبیعت نیز می‌تواند در ایجاد لحظات شاد و مفرح برای خانواده‌ها موثر باشد.

وی تأکید می‌کند: افرادی که در کودکی، ‌نیاز آنها به تفریح پاسخ داده نشود در بزرگسالی معتاد به کار می‌شوند.بنابراین بهتر است خانواده‌ها با کمی صبوری و حوصله متناسب با میزان هیجان‌خواهی افراد خانواده برنامه‌ریزی مناسبی برای تفریح داشته باشند.

سفر ، فرصتی برای مهارت آموزی

آموزش مهارت، از الزامات گریز‌ناپذیر زندگی است که به دلیل پیچیدگی‌های دنیای امروز بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده است. دکتر الهام شیرازی، فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و مرکز تحقیقات بهداشت روان معتقد است که تعطیلات نوروز و برنامه‌ریزی برای سفر، فرصتی برای آموزش و تقویت مهارت‌ها در فرزندان توسط والدین است.

‌بازی و برنامه‌های تفریحی در سفر

تشویق بچه‌ها به انجام بازی‌های فردی و گروهی در سفر با توجه به شرایط روحی آنها بسیار مهم است. دکتر شیرازی با بیان این مطلب می افزاید: والدین برای این که بتوانند فرزندان خود را به انجام بازی‌های مختلف تشویق کنند، باید همان جذابیتی را که بازی‌های کامپیوتری برای آنها دارد، در انجام سایر بازی‌ها نیز ایجاد کنند. در غیر این صورت با تهدید و سرزنش و اجبار، کاری از پیش نخواهند برد.

وی انجام بازی‌های مختلف در سفر را فرصت بسیار خوبی برای آموزش و تقویت مهارت می‌داند و می‌گوید: والدین اگر می‌خواهند کارهای خاصی در مسافرت به عنوان تفریح یا بازی صورت بگیرد، باید هنر ایجاد جذابیت در سفر را داشته باشند.

‌این فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان خاطرنشان می‌کند: والدین، متناسب با سن و سال بچه‌ها می‌توانند مسئولیت بخشی از سفر را به آنها بسپارند. در صورتی که کودکان، توانایی مراقبت از خود را دارند، می‌توانند به گروه‌هایی تقسیم شوند و هر گروه متناسب با نیاز خود به تفریح بپردازد.

سهیلا فلاحی

علم النفس فلسفی؟ مدیریت و برنامه‌ریزی آموشی حضرت رضا (ع) در تبیین مسائل توحیدی

[ad_1]

چکیده

یکی از شاخص‌های قرآنی در روایات تفسیری حضرت رضا (علیه السلام)، مسئله توحید است. پرداختن به چنین موضوعی با توجه به مسائل اعتقادی دوران حضرت رضا (علیه السلام) و انحراف بعضی فرق و مکاتب، بیان گر موقعیت‌شناسی آن حضرت است؛ چرا که چنین انحرافات عقیدتی فراوانی، جامعه اسلامی آن روز را تهدید می‌کرده است. ایشان تفسیر آیاتی را که مستمسک گم‌راهان قرار گرفته بود، سرلوحه کار خود قرار داد و فعالانه در جلسات شرکت جست و به تبیین و آموزش مسائل توحیدی پرداخت.
با بررسی روایات تفسیری حضرت رضا (علیه السلام)، با شیوه آموزشی حضرت در تبیین مسائل توحیدی آشنا می‌شویم و در می‌یابیم که ایشان در آموزش، از شیوه‌ای که امروزه «شیوه آموزشی سنتی و کلاسیک» نامیده می‌شود، بهره برده و به روان‌شناسی آموزش و مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، احاطه کامل داشته است. تصریح می‌شود که این شیوه را قرن‌ها پیش، حضرت رضا (علیه السلام)، در تعامل با مردم زمانه خویش به کار برده است.
این نوشتار در سه فصل تنظیم می‌گردد: «توجه حضرت رضا (علیه السلام) به نکات قبل از آموزش»، «توجه حضرت رضا (علیه السلام) به نکات حین آموزش» و «توجه حضرت رضا (علیه السلام) به نکات بعد از آموزش».

1. مقدمه

تدریس، ارائه طرح درس و مطالعه و بررسی روش‌های تدریس در سال‌های متمادی، باعث شد که در مواجهه با روایات تفسیری حضرت رضا (علیه السلام)، شیوه آموزشی بسیار کاربردی ایشان، توجهم را به خود جلب کند. حضرت در آن بازه زمانی، در آموزش و تبیین مسائل توحیدی، بسیار دقیق عمل کرده و به مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، احاطه کامل داشته است.
شایان ذکر است که این مقاله، برگرفته از پایان نامه سطح 3 این جانب، با عنوان «توحید ذاتی و توحید صفاتی در روایات تفسیری حضرت رضا (علیه السلام)» است.

2. توجه امام رضا (علیه السلام) به نکات قبل از آموزش

الف - مخاطب‌شناسی

حضرت امام رضا (علیه السلام) در بحث توحید، یادآور می‌شود که باید با مردم به اندازه عقل و معرفت و درک آنها سخن گفت. (1) این همان مخاطب‌شناسی است که از ارکان تبلیغ و تدریس بوده، در همه گفتگوها و بحث‌ها حائز اهمیت است. حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) در تبیین شیوه پاسخ‌گویی به پرسش‌های توحیدی، خطاب به محمد بن عبید می‌فرماید:
به عباسی بگو که از سخن گفتن درباره توحید و غیر آن خودداری کند و با مردم در مورد آنچه می‌شناسند، سخن گوید و از آنچه انکار می‌نمایند و نمی‌دانند، باز ایستد. هنگامی که از تو درباره توحید سؤال می‌کنند، چنان که خدای فرموده، بگو: «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ * اللَّهُ الصَّمَدُ * لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ * وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ» (2) و چون از تو در مورد کیفیت و چگونگی (ذات خداوند) سؤال می‌کنند، بگو چنان که خدای فرموده: « لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ‌ءٌ » یعنی، چیزی در ذات و صفات، مانند او نیست و وقتی از او درباره شنیدن خدا سؤال کردند، چنان که خدای فرموده، بگو: « وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ‌ » (4) یعنی او شنوای داناست و با مردمان به آنچه می‌شناسند، سخن بگو. (5)
بنابراین از دیدگاه حضرت، در نظر گرفتن سطح فهم و درک افراد برای پاسخ‌گویی به سؤالات توحید، اهمیت فراوانی دارد. ایشان با ایراد بیانات کوتاه یا طولانی، (6) و دادن پاسخ انتزاعی به بعضی افراد (7) و پاسخ متقن و دقیق و برهانی به برخی دیگر، در آموزش و تبیین مسائل توحیدی، توجه شایانی به سطح درک و فهم مخاطب داشت.

ب- موقعیت‌شناسی و توجه به مقتضیات زمانه

با توجه به مشکلات اعتقادی در عصر حضرت رضا (علیه السلام) و انحراف بعضی فرق و مکاتب، تبیین و آموزش مسائل توحیدی توسط آن حضرت، بیانگر نیازسنجی و موقعیت‌شناسی ایشان است. حضرت امام رضا (علیه السلام) از هر فرصتی استفاده می‌نمود و به تبیین دقیق توحید می‌پرداخت. ایشان تفسیر آیاتی را که مستمسک گم‌راهان قرار گرفته بود، سرلوحه کار خود قرار داده و با استفاده از فرصت‌های طلایی و شرکت در جلسات مناظره، مسائل توحیدی را تبیین و شبهات موجود در این حوزه را رفع نمود؛ مثلاً حضرت در بیان پیوند توحید با ولایت، از موقعیت مناسبی که به درخواست اهالی علم در جمع مردم نیشابور ایجاد شده بود، استفاده کرد و حدیث سلسلة الذهب را ایراد فرمود.
نکته قابل توجه این است که حضرت در لحظه حساس وداع، ولایت را به عنوان شرط توحید بیان نمود، (8) چرا که معمولاً افراد به سخنان لحظه خداحافظی، توجه بیشتری دارند و همین مطلب موقعیت‌شناسی ایشان را برای ما کاملاً روشن می‌کند. هم چنین حضرت از موقعیت طلایی ایجاد شده در مجلس مأمون و حضور علما و بزرگان گروه‌های مختلف، مثل جاثلیق (عالم بزرگ نصارا)، رأس الجالوت (عالم بزرگ یهود)، رؤسای صابئین، هربذ بزرگ (عالم بزرگ زردشتیان)، عالم رومیان و سایر متکلمان، نهایت استفاده را کرد و با مدیریت و برنامه‌ریزی دقیق، به آموزش و تبیین مسائل توحیدی پرداخت. (9)

ج - انتخاب شیوه آموزشی مناسب

چهره به چهره و گروهی:

حضرت رضا (علیه السلام) از شیوه آموزشی چهره به چهره، بیش از دیگر شیوه‌ها بهره برد. این شیوه، بهترین، ماندگارترین، کاراترین و اثرگذارترین شیوه آموزشی به شمار می‌رود.

حضوری و غیر حضوری (مکاتبه‌ای):

حضرت به صورت حضوری به آموزش افراد همت می‌گماشت، ولی آن جا که مانعی چون بُعد مسافت، ترس از دشمنان و ... وجود داشت، مشتاقان را از درک علوم رضوی بی‌بهره نمی‌گذاشت و با مکاتبه، جان تشنه آنان را از علم سرشار خود سیراب می‌نمود. (10) از این امر نتیجه می‌گیریم که تعلیم و تعلم به ویژه در مسائل اعتقادی، به هیچ وجه تعطیل بردار نیست.

خصوصی و عمومی:

امام رضا (علیه السلام) در هر فرصت مناسبی به آموزش و تبیین مسائل توحیدی می‌پرداختند. گاهی به افراد، اجازه ملاقات (11) خصوصی می‌داد و گاه با شرکت در جلسات و مناظرات، به آموزش عمومی افراد می‌پرداخت.

استاد محور و پرسش و پاسخ:

حضرت در بعضی جلسات آموزشی، به صورت استاد محور عمل می‌فرمود؛ مانند خطبه توحیدیه. ایشان در بعضی جلسات نیز در قالب پرسش و پاسخ، به آموزش و تبیین مسائل توحیدی می‌پرداخت. (12)

3. توجه امام رضا (علیه السلام) به نکات حین آموزش

الف - شروع مناسب

امام رضا (علیه السلام) در تبیین و آموزش مسائل توحیدی، خطبه توحیدیه را با حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت (علیه السلام) آغاز فرمود. (13) یاد و نام باری تعالی (14) و حمد و ثنای الهی (15) در آغاز دیگر روایات حضرت نیز دیده می‌شود.

ب- آماده کردن اذهان

حضرت رضا (علیه السلام) با طرح پرسش‌های توحیدی هدف‌مند و برنامه‌ریزی شده، ذهن افراد را فعال وآماده می‌نمود؛ به عنوان نمونه می‌فرماید: «اگر کسی بگوید: چرا بر مردم واجب است که اقرار کنند چیزی مثل خداوند نیست، باید گفته شود که ...» (16) و «چنانچه فردی بگوید: چرا اقرار به یکتایی خداوند و شناختن وحدانیت او بر خلق واجب است، گفته می‌شود...» (17) هم چنین آن حضرت در تبیین شیئیت خداوند، به محمد بن عیسی بن عبید فرمود: «اگر به تو گفته شود: خداوند چیزی است یا هیچ چیز نیست، چه می‌گویی؟» (18)
حضرت گاهی نیز با توجه به موقعیت مجلس و مخاطب، با سکوت و مکث به آمادگی اذهان کمک می‌کرد، چنان که قاسم بن أیوب می‌گوید:
وقتی مأمون خواست حضرت رضا (علیه السلام) را به ولایت عهدی منصوب کند، بنی هاشم (بنی‌عباس) را جمع کرد و به آنان گفت: «من تصمیم دارم پس از خود، رضا را به خلافت برگزینم.» بنی‌عباس از روی حسادت گفتند: «آیا می‌خواهی مردی نادان را که هیچ آشنایی با خلافت و سیاست ندارد، ولی عهد خود کنی؟! کسی را نزد او بفرست تا به این جا بیاید و نمونه‌هایی از جهالت او را که دلیل خوبی علیه او خواهد بود، ببینی.» مأمون نیز حضرت را فراخواند. بنی‌عباس گفتند: «یا اباالحسن! به منبر برو و ما را راهنمایی کن تا خداوند را به طور صحیح شناخته و بر آن اساس، عباد نماییم.» حضرت بر منبر رفته، سر به زیر انداخت و بدون این که صحبتی کند، مدتی به همان حالت نشست. سپس حرکتی کرد و از جای برخاست و حمد و ثنای الهی را به جای آورد و بر پیامبر اکرم و اهل بیتش درود فرستاد... (19)
سر به زیر انداختن و سکوت قبل از تبیین مسائل توحیدی، باعث کنجکاوی و اشتیاق افراد شده، آنها را آماده استماع مطالب بسیار مهم توحیدی می‌نماید. شاید حضرت با سر به زیر افکندن می‌خواست تأسف خود را از سطح تفکر مخاطبان نشان دهد و با زبان بی‌زبانی اعلام فرماید که آزموده را آزمودن خطاست. جالب این جاست که حضرت با وجود این که از پذیرش ولایت عهدی مأمون، اکراه داشت و خود را در بین حسودان و معاندان می‌دید، از تبیین و آموزش توحید سرباز نزد و حتی به خطبه‌ای کوتاه بسنده نکرد، بلکه خطبه‌ای طولانی و رسا و مناسب با زمان و موقعیت فراهم شده، ایراد فرمود؛ خطبه‌ای اعتقادی که پس از گذشت قرن ها، بسیار راه‌گشا و کاربردی است.

ج- دسته‌بندی مطالب

دسته‌بندی مطالب، سرعت و دقت آموزش به دنبال دارد. حضرت امام رضا (علیه السلام) بسیار ماهرانه، به دسته‌بندی مطالب می‌پرداخت و زمینه یادگیری بهتر و بیشتر را برای افراد فراهم می‌فرمود. نمونه‌های دسته‌بندی در کلام ایشان را می‌توان در بیان نظم موجود در هستی و قدرت لایزال الهی، در تبیین آیه (وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً) (20) و توضیح انواع باران، (21) در تشریح جهات مختلف ضرورت اقرار به یکتایی خداوند (22) و در تبیین گرایش‌های سه گانه در باب توحید (23) مشاهده کرد.

د - تفهیم مطلب

حضرت با بیان شیوا و بهره‌گیری از آیات و روایات نبوی (صلی الله علیه و آله و سلم) (24) و ائمه اطهار (علیه السلام)، (25) معنای لغوی، (26) عقل، (27) حقایق علمی، (28) مصادیق اتم واکمل، (29) و مثال، (30) به تفهیم مطلب خود می‌پرداخت.

5. مجاب کردن افراد

ابوصلت هروی در بیان علم والای حضرت امام رضا (علیه السلام) و قدرت ایشان در مجاب کردن افراد می‌گوید:
من داناتر از علی بن موسی الرضا (علیه السلام) را ندیدم و هر دانشمندی هم که با وی مجالست می‌کرد، این مطلب را تصدیق می‌نمود. مأمون علمای ادیان و فقهای شرایع را در مجلسی گرد می‌آورد و حضرت رضا را دعوت می‌کرد تا با آنان گفتگو کند. حضرت همه آنها را مجاب می‌کرد، و همگان فضل و دانش وی را می‌ستودند و به عجز و ناتوانی خود اعتراف می‌کردند. (31)
در پایان اغلب پرسش‌های مأمون از حضرت رضا (علیه السلام)، عبارات (فَرَّجتَ عَنِّی یا أباالحسنِ فَرَّج اللهُ عَنک)(32) و (دَرُّک یا أَبَاالحَسَنِ یا الله درک یا ابالحسن) (33) مشاهده می‌شود. این دلیلی بر علم گسترده آن حضرت و موفقیت ایشان در تفهیم علم خود به افراد است، به طوری که طرف مقابل، جواب سؤال خود را دریافت می‌کرد.
فتح بن یزید جرجانی نیز در گفتگوی توحیدی با حضرت، بیان داشت: (جُعِلتُ فِدَاک فَرَّجتَ عَنِّی، فَرَّجَ اللهُ عَنک.) (34) گاهی نیز افراد از پاسخ‌های آن حضرت متحیر و مبهوت شده، (35) به علم بسیار بالای ایشان اعتراف می‌کردند. (36) هم‌چنین در جلسه مناظره امام رضا (علیه السلام) با سلیمان مروزی در موضوع بداء، سلیمان به مأمون گفت: «از امروز به بعد به خواست خدا، بداء را انکار نخواهم کرد و آن را دروغ نخواهم پنداشت.» (37)
امام رضا (علیه السلام) درباره مجاب کردن مأمون و در پاسخ به این سؤال خود، که «آیا می‌خواهی بدانی مأمون چه زمان پشیمان می‌شود؟»، خطاب به نوفلی می‌فرماید:
زمانی که ببیند با اهل تورات با تورات‌شان و با اهل انجیل با انجیل‌شان و با اهل زبور با زبورشان و با صابئین به عبری و با زردشتیان به فارسی و با رومیان به رومی و با هر فرقه‌ای از علما به زبان خودشان بحث و همه را مجاب می‌کنم و در بحث بر همگی پیروز می‌شوم و همه آنان سخنان مرا می‌پذیرند، مأمون خواهد دانست آنچه که در صددش است، شایسته او نیست؛ در این موقع است که مأمون پشیمان خواهد شد. (38)
از این روایت دانسته می‌شود که حضرت رضا (علیه السلام) به تمام زبان‌ها تسلط داشته، چنان که در دیگر روایت‌ها نیز به این مطلب اشاره شده است. (39)

و- تکرار مطلب با توجه به اهمیت آن

حضرت رضا (علیه السلام) در پاسخ به پرسش‌های توحیدی ابوقره، با استفاده از دلایل عقلی و نقلی، هرگونه مشابهتی را از ذات باری تعالی، نفی می‌نماید. تکرار عبارت قرآنی (لَیسَ کَمِثلِهِ شَیءٌ) توسط حضرت، حاکی از اهمیت تفهیم عدم مشابهت غیر خداوند با اوست. (40)

ز- طولانی و کوتاه نمودن پاسخ‌ها با توجه به زمان

امام رضا (علیه السلام) در جلسات آموزش توحید، آن جا که صلاح می‌دانست، با تفصیل به تبیین مطالب می‌پرداخت و آنجا که مصلحت می‌دید، به پاسخ اجمالی بسنده می‌فرمود، اما در هر صورت، به مدیریت زمان توجه داشت؛ مثلاً در مناظره با سلیمان مروزی (متکلم خراسان) آن جا که تشخیص داد او زمان را با تکرار بی‌جای مطلب، تلف می‌کند، چند بار به صورت جدی تذکر داد: «وَیلَکَ! کَم تَرَدَّدُ فِی هَذِهِ المَسئَلَة؟» (41) و «کَم تُرَدِّد؟» (42)
حضرت با مدیریت زمان و برنامه‌ریزی صحیح، نماز اول وقت را حتی در جلسات آموزش توحید، به تعویق نمی‌انداخت، چنان که مناظره مهم ایشان با بزرگان دیگر ادیان، به محض فرارسیدن زمان نماز، قطع شد، طوری که عمران گفت: «مولای من! سؤال مرا قطع نکن. دلم نرم شده است!» حضرت فرمود: «نماز می‌خوانیم و بر می‌گردیم.» (43)

ح- صبر و حوصله در آموزش مطالب

صبر و حوصله فراوان حضرت در تبیین و آموزش مسائل توحیدی، در پاسخ طولانی به پرسش‌های توحیدی ابوقره، (44) پاسخ‌ تفصیلی به پرسش‌های فراوان مأمون و پاسخ به حسین بن بشار (45) کاملاً هویداست. گاهی افراد حاضر در جلسه از صبر و حوصله ایشان، کاسه صبرشان لبریز شده، زبان به اعتراض می‌گشودند؛ مثلاً در جلسه مناظره حضرت با سلیمان مروزی، مأمون خطاب به سلیمان فریاد زد و گفت: آیا با چنین کسی مکابره می‌کنی و جواب سربالا می‌دهی؟ انصاف را از دست نده. آیا نمی‌بینی که در اطرافت از اهل نظر و بحث نشسته‌اند؟ (46)
در ادامه جلسه نیز مأمون گفت: وای بر تو‌ای سلیمان! چقدر این حرف غلط را تکرار می‌کنی؟!
این سخن را قطع کن و به سراغ مطلب دیگری برو، چون نمی‌توانی جواب دیگری بدهی.
حضرت فرمود: «رهایش کن ‌ای امیرمؤمنین! صحبتش را قطع نکن.» (47)
در همین جلسه، بعد از یکی از پاسخ‌های سلیمان، مأمون و اطرافیان خندیدند و حضرت رضا (علیه السلام) نیز خندید و فرمود: «بر متکلّم خراسان سخت نگیرید و او را اذیت نکنید» (48) و با وجود طولانی شدن جلسه، با صبوری فراوان به سلیمان فرمود: «لَا بَأسَ، أَتمِم مَسألتک.» (49)

ط- استفاده از ابزار تشویق و تنبیه

حضرت در حین آموزش و تبیین مسائل توحیدی، در صورت مصلحت، به تشویق یا تنبیه مخاطب می‌پرداخت؛ به عنوان نمونه برای تشویق حسین بن خالد، فرمود: «خداوند به تو خیر عطا کند.» (50) نیز برای تنبیه ابوقره، به او فرمود:
وای بر تو! چطور جرأت می‌کنی پروردگار خود را به تغیر از حالی به حالی دیگر وصف کنی و همان را که بر مخلوقین جاری می‌شود، بر حضرت حقّ جاری سازی؟ (51)
در جایی دیگر هم به ابوقره فرمود:
سبحان الله از این طرز تفکّر! پناه بر خدا از شباهت او به خلق، یا تکلّم او هم چون سخنرانان. هیچ چیزی مانند او نیست، نه گوینده‌ای و نه عمل کننده‌ای. (52)
هم چنین در تبیین مسائل توحیدی به او فرمود: «آیا حیا نمی‌کنید؟!»
امام رضا (علیه السلام) در تبیین تفویض علم الهی به انبیا و ائمه (علیه السلام) خطاب به علی بن جهم می‌فرماید:
وای بر تو‌ای علی! از خدا بترس. این عمل‌های شنیع را به پیغمبران خدا نسبت مده وکتاب خدا را برای خود تفسیر مکن.» (53)
هم چنین آن حضرت در آموزش مسائل توحیدی به سلیمان می‌فرماید: «یا خُراسَانِی! مَا أَکثَرَ غَلَطَک» (54) و در ادامه همین جلسه، او را با لفظ «جاهل» مورد خطاب قرار می‌دهد. (55)

ی- استفاده از وسایل کمک آموزشی

امام رضا (علیه السلام) در آموزش، از ساده‌ترین و در دست‌رس‌ترین چیزها به عنوان وسایل کمک آموزشی استفاده می‌فرمود. استفاده از بدن، دستان و انگشتان، حین آموزش و تبیین مسائل توحیدی، در روایات زیر مشاهده می‌شود.
از محمدبن عبدالله خراسانی خادم حضرت رضا (علیه السلام) روایت شده است:
مردی از زنادقه بر حضرت رضا (علیه السلام) وارد شد، در حالتی که جماعتی نزد آن بزرگوار حضور داشتند... شخص دهری عرض کرد: مرا اخبار کن که خدای شما چه زمان بوده است. حضرت فرمود: «تو مرا اخبار کن که چه زمان نبوده تا من اخبار کنم که چه زمان بوده است.» دهری عرض کرد: دلیل آن را بفرما؟ آن بزرگوار فرمود: «چون که من نظر می‌کنم به بدن خود که ممکن نیست خود را در عرض یا در طول، کم و زیاد کنم و برای من ممکن نیست خود را در عرض یا در طول، کم و زیاد کنم و برای من ممکن نیست که ناخوشی‌ها را از بدن خود دفع کنم و هر چه برای آن منفعت دارد، یعنی خوبی را جلب کنم. پس می‌دانم که برای این بنیان، بنا کننده‌ای هست و کسی وجود دارد که این بنیان را درست کرده است...» (56)
حسین بن خالد می‌گوید:
از امام رضا (علیه السلام) پرسیدم: مقصود از «وَ السَّمَاءِ ذَاتِ الْحُبُکِ‌ » (57) چیست؟ آن حضرت فرمود: «آسمان‌ها وابسته به زمین‌اند» و انگشتان خود را درهم کرد. گفتم: چگونه وابسته به زمین‌اند، با این که خدا می‌فرماید: (ا رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا)؟ (58) فرمود: «سبحان الله! آیا نمی‌فرماید بی‌ستون دیدنی؟» گفتم: چرا. فرمود: «پس ستونی هست، ولی دیده نمی‌شود». گفتم: قربانت! این چگونه است؟ آن حضرت دست چپ خود را گشود و دست راستش را بر آن نهاد و فرمود: «این زمین دنیاست که آسمان دنیا بالایش گنبد است و زمین دوم، بالای آسمان دنیاست و آسمان دوم بالایش گنبد است و زمین سوم بالای آسمان دوم است...» (59)
حضرت در این دو روایت، به زیبایی از ساده‌ترین وسایل کمک آموزشی، یعنی بدن و دست، انگشتان بهره می‌برد و مطلب مورد نظر خود را تبیین می‌فرماید.

ک – رعایت‌شأن ظاهری افراد

امام رضا (علیه السلام) در جلسات تبیین مسائل توحیدی، شأن ظاهری افراد را رعایت می‌نمودند؛ مثلاً در مجلس مناظره‌ای که مأمون با بزرگان دیگر ادیان ترتیب داده بود، زمان نماز که رسید، حضرت رو به مأمون کرد و فرمود: «وقت نماز شده است». ایشان این گونه احترام او را مقابل دیگران رعایت کرد و سپس مجلس را برای ادای نماز ترک نمود. حضرت احترام عمران را هم رعایت کرد و وقتی گفت: «مولای من! سؤال مرا قطع نکن. دلم نرم شده است!» حضرت فرمود: «نماز می‌خوانیم و بر می‌گردیم.» (60)
حضرت با قبول دعوت مأمون جهت شرکت در جلسات مناظره نیز شأن ظاهری او را مقابل بزرگان دیگر ادیان رعایت فرمود و حتی در جلسه مناظره با سلیمان مروزی، مأمون را با لقب «امیرالمؤمنین» مورد خطاب قرار داد. (61)

ل – صراحت و قاطعیت و عدم تسامح و تساهل

امام رضا (علیه السلام) در آموزش و تبیین مسائل توحیدی قاطعانه و با صراحت فرمود:
لا إِلَه إِلَّا اللُ العَلی العَظیمُ، کَذَبَ العَادِلُونَ و ضَلُّوا ضَلالاً بعیداً و خَسِرُوا خُسراناً مُبِیناً؛ (62)
معبودی جز الله نیست که بزرگ و بلند مرتبه است. کسانی که خدا را با دیگر موجودات یکسان می‌دانند، دروغ گفته‌اند و به ضلالت بزرگی دچار گشته اند و آشکارا زیان دیده‌اند.
در جایی دیگر می‌فرماید:
هر که خدا را به آفریده‌اش تشبیه کند، مشرک است و هر که او را به جا و مکان وصف کند، کافر است و هر که به او نسبت دهد آنچه را که از آن نهی فرموده، دروغ‌گوست.
سپس این آیه را تلاوت می‌کند: (إِنَّمَا یَفْتَرِی الْکَذِبَ الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِآیَاتِ اللَّهِ وَ أُول?ئِکَ هُمُ الْکَاذِبُونَ ) (63) (64)
هم چنین خطاب به احمد بزنطی که قائل به صورت برای خداوند بود، فرمود: «این کار را رها کن...» (65) زمانی هم که یکی از زنادقه از امام رضا (علیه السلام) پرسید: «مرا آگاه فرما که او چگونه است و کجاست؟» فرمود:
وای بر تو! به راه اشتباه و غلط رفته‌ای. او مکان را آفریده و او بوده است و مکانی نبوده. او کیفیت را ایجاد کرده و بوده، زمانی که کیفیت نبوده. پس با کیفیت و مکان و حواس شناخته نمی‌شود و به هیچ چیزی مقایسه نمی‌گردد. (66)
ابوهاشم جعفری می‌گوید:
از آن حضرت سؤال کردم: آیا خدای وصف می‌شود: یعنی روا باشد که او را وصف کنند و نشان دهند؟ حضرت فرمود: «آیا نمی‌توانی قرآن را بخوانی یا آن را نمی‌خوانی؟» (67)
حضرت بسیار مدبرانه، راه را بر غالیان سد کرد و در عین حال به دشمنان اهل بیت (علیه السلام) اجازه سوء استفاده نداد و مکرر در دعای خود می‌فرمود:
پروردگارا! من از آن کسانی که درباره ما سخنی را می‌گویند که ما در خود ندانسته‌ایم، به سوی تو تبری می‌جویم. پروردگارا! من بیزارم از آن کسانی که برای ما چیزی را ادعا می‌کنند که حق ما نیست. (68)

4. توجه امام رضا (علیه السلام) به نکات بعد از آموزش

الف – ارائه تکلیف

از امام رضا (علیه السلام) در مورد توحید سؤال شد؛ آن بزرگوار فرمود:
کلّ من قرأ (قُل هُوَ اللهُ أَحَدٌ) و آمن بها، فقد عرف التوحید» (69)
هر کس سوره توحید را بخواند در حالی که به آن ایمان داشته باشد، توحید را شناخته است.
بر اساس این روایت، خواندن توحید و ایمان به آن، یکی از تکالیف توحیدی به شمار می‌رود.

ب- برپایی جلسات نقد و بررسی محتوای آموزشی

اباصلت هروی می‌گوید:
به علی بن موسی الرضا (علیه السلام) عرض کردم: یا ابن رسول الله! در مورد روایتی که اهل حدیث آن را نقل کرده‌اند، مبنی بر این که «مؤمنان در بهشت از منزل‌های خود خداوند را زیارت می‌کنند، چه می‌فرمایید؟ حضرت فرمود:
ای اباصلت! خدای تبارک و تعالی پیغمبر گرامی خود محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) را بر جمیع خلق، اعم از پیغمبران و ملائکه، فضیلت داد و طاعت از او را اطاعت از خود و پیروی از او را پیروی از خود و زیارت او را در دنیا و آخرت، زیارت خود قرار داد و فرمود: (مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ) (70) و فرمود: (إِنَّ الَّذِینَ یُبَایِعُونَکَ إِنَّمَا یُبَایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ) (71) و پیغمبر مکرم فرمود: «هر کس در زمان حیات من یا بعد از مرگم، مرا زیارت کند، خداوند را زیارت کرده است.» درجه پیغمبر در بهشت، بلندترین درجات است و کسی که از منزل خود در بهشت، آن جناب را در درجه او زیارت کند، خداوند تبارک و تعالی را زیارت کرده است. (72)
از حسین بن خالد نقل شده است: به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: مردم از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایتی نقل می‌کنند که حضرت فرموده: «خداوند، آدم را به شکلش (شکل خدا) آفرید.» امام (علیه السلام) در جواب فرمود:
خدا آنها را بکشد! اول حدیث را حذف کرده‌اند. روزی حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) از مقابل دو تن که به یکدیگر دشنام می‌دادند، می‌گذشت. یکی از آن دو به دیگری می‌گفت:
خدا چهره تو و چهره هر کس را که به تو شبیه است، زشت گرداند! رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمود: «ای بنده خدا! این سخن را به برادرت نسبت مده، زیار خداوند آدم (علیه السلام) را به شکل او آفرید.» (73)
ابراهیم بن ابی محمود نیز می‌گوید:
به حضرت رضا (علیه السلام) عرض کردم: نظر شما درباره حدیثی که مردم از حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‌کنند، چیست که حضرت فرمود: «خداوند تبارک و تعالی هر شب جمعه به آسمان دنیا فرود می‌آید؟» امام (علیه السلام) فرمود:
خداوند لعنت کند کسانی را که کلمات را از محلّ خود جابه جا و تحریف می‌کنند. به خدا قسم، رسول خدا چنین سخنی نگفته است، بلکه فرمود: «خداوند تعالی در ثلث آخر هر شب و در هر شب جمعه از اوّل شب، فرشته‌ای را به آسمان دنیا می‌فرستد و آن فرشته به فرمان خداوند ندا می‌کند: آیا درخواست کننده‌ای هست تا خواسته‌اش را برآورده کنم؟ آیا توبه کننده‌ای هست تا توبه اش را بپذیرم؟ آیا استغفار کننده‌ای هست تا او را بیامرزم؟ ‌ای که طالب خیر هستی! به این سو بیا.‌ ای که به دنبال شرّ هستی! دست نگه‌دار. این فرشته تا طلوع فجر این ندا را ادامه می‌دهد و چون فجر طلوع کرد، به محل خود در ملکوت آسمان باز می‌گردد.» این حدیث را پدرم از جدّم و او از پدرانش از قول رسول‌الله (صلی الله علیه و آله و سلم) برایم نقل کرد. (74)
پس شاگردان با عرضه حدیث بر معلم بزرگ زمانه خویش، حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام)، در کلاس درس ایشان به نقد و بررسی احادیث و روایات، یا همان «محتوای آموزشی» می‌پرداختند.

ج – ارائه راهکار اساسی

امام رضا (علیه السلام) در کنار نقد و بررسی محتوای آموزشی، راهکار اساسی را هم به شاگردان مکتب خود می‌آموخت. ایشان بسیار آگاهانه، چراغی فرا روی افراد زمانه خود و دیگر نسل‌های بشری قرار می‌دهد تا در وادی روایات جعلی، سرگردان نمانند و به بیراهه نروند.
آن بزرگوار می‌فرماید:
هرگاه روایات با قرآن مخالفت داشت، من آن اخبار را تکذیب می‌کنم، زیرا مسلمین اجماع کرده‌اند که با علم ودانش نمی‌توان خداوند را دریافت، و با دیدگان ظاهر نمی‌توان او را دید و خداوند را به هیچ چیزی نمی‌توان تشبیه کرد.» (75)
آری، حضرت با ارائه راهکار عرضه روایات بر قرآن، اطمینان از سلامتی و صحت محتوای آموزشی را برای شاگردان خود به ارمغان آورد.

نتیجه‌گیری

حضرت رضا (علیه السلام) در تبیین مسائل توحیدی، آن هم در آن بازه زمانی، با مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی دقیق، موقعیت و نیاز وسطح فکر مخاطب را در نظر می‌گرفت و بسیار دقیق و کارشناسانه عمل می‌کرد. ایشان در حین آموزش، با صبر و حوصله و مدیریت زمان، با توجه به محیط اموزشی، از تمام امکانات موجود (تکنولوژی آموزشی) استفاده می‌فرمود و مطالب توحیدی را به مخاطب، تفهیم و او را مجاب می‌نمود. حضرت حتی پس از آموزش نیز شاگردان مکتب خود را رها نمی کرد و با نقد و بررسی محتوای آموزشی و با ارائه بهترین راهکار عملی، مانع از انحراف وکج فهمی آنها می‌شدند.
شایان توجه است که حضرت رضا (علیه السلام) قرن‌ها پیش در تعامل با مردم زمانه خویش، با امکانات محدود و تحت نظارت دشمنان، چنین مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی را ارائه می‌نماید. حال باید پرسید امروزه با توجه به امکانات و تکنولوژی پیشرفته، چه مقدار در امر آموزش موفق بوده‌ایم؟ آیا قبل از هر برنامه‌ریزی آموزشی، نیازسنجی صورت می‌گیرد؟ آیا موقعیت‌شناسی و مخاطب‌شناسی را مبنای برنامه‌ریزی‌های آموزشی قرار می‌دهیم؟ آیا به محتوای آموزشی که با روح مخاطب سروکار دارد، اهمیت می‌دهیم؟ آیا پس از دوره‌های آموزشی، شاگردان زیر بال و پر اساتید خبره، رشد می‌کنند؟ یا آن که اخذ مدرک به معنای خداحافظی استاد با شاگرد است؟

پی‌نوشت‌ها:

1. عزیزالله عطاردی، اخبار و آثار حضرت امام رضا (علیه السلام)، ص 331.
2. توحید، آیه‌ی 1-4.
3. شورا، آیه‌ی 11.
4. بقره، آیه‌ی 137.
5. صدوق، التوحید، ص 95.
6. مثل ایراد خطبه طولانی توحیدیه و مناظره با بزرگان ادیان، مانند عمران صابی. (ر.ک: ابن شعبه حرانی، تحف العقول عن آل الرسول (ص)، ص 423)
7. مردی به خدمت امام رضا (ع) آمد و عرض کرد: «آیا پروردگارت می‌تواند آسمان‌ها و زمین و آنچه در میانه این‌هاست را در تخم مرغی قرار دهد؟» حضرت فرمود: «آری ودر کوچک تر از تخم مرغ نیز. او آنها را در چشم تو قرار داده و آن کمتر از تخم مرغی است، زیرا هرگاه آن را بگشایی، آسمان و زمین و آنچه در میانه آنهاست را می‌بینی و اگر می‌خواست، تو را از آنها کور می‌گردانید تا آنها را نبینی.» (عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین ، ج1، ص 39)
8. اسحاق بن راهویه می‌گوید: حضرت رضا (علیه السلام) در جمع مردم نیشابور، به نقل از پدر و اجداد پاکش، به نقل از رسول خدا (ص) فرمود: «من از جبرئیل شنیدم که می‌فرمود: از خدای جل جلاله شنیدم که می‌فرمود: کلمه لا اله الا الله (توحید) حصار من است. پس هر که در حصار من داخل شود، از عذاب من ایمن باشد.» اسحق بن راهویه می‌گوید: چون حیوان سواری آن حضرت گذشت، ما را ندا داد: «با شروط آن و من از جمله شروط آن هستم.» (صدوق، الأمالی، ص 235؛ همو، توحید، ص 25؛ همو، معانی الاخبار، ص 371؛ علی رضا صابری یزدی و محمدرضا انصاری محلاتی، الحکم الزاهره، ترجمه انصاری، ص 89).
9. ر.ک: صدوق، عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ترجمه: علی اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، ج1، ص 313.
10. از حمدان بن سلیمان روایت شده است: «به حضرت رضا (ع) نوشتم و از آن جناب سؤال کردم که آیا افعال و کردار بندگان آفریده شده یا آفریده نشده است؟ در جواب من نوشت: «افعال و کردار بندگان، دوهزار سال پیش از آفریدن آنان در علم خدا مقدر بود.» (تفسیر نورالثقلین، عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، ج1، ص 752 و ج4، ص 3)
محمدبن عبید می‌گوید: «به حضرت رضا (ع) نامه نوشتم و درباره دیدن خدا و آنچه عامه و خاصه روایت کرده‌اند، سؤال کردم و خواستم که این مطلب را برایم شرح دهد...» (الکافی، ترجمه: مصطفوی، ج1، ص 129؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ص 755)
شخصی به نام جعفر می‌گوید: خدمت ابوالحسن حضرت امام رضا (ع) نامه نوشتم و از او در مورد توحید خداوند سؤال کردم. پس آن حضرت پاسخی را به خط خود به من نوشت و فردی به نام فتح، آن نامه را برای من آورد و من آن را خواندم... (صدوق، التوحید، ص 56)
11. طبرسی، الاحتجاج، ج2، ص 405-407؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ص 753 و 575 و ج3، ص 413.
12. حضرت در تبیین علم خداوند به تمام آنچه که در بهشت و دوزخ است، به سلیمان فرمود: «ای سلیمان! آیا خداوند به تمام آنچه که در بهشت و دوزخ است، علم دارد؟» سلیمان گفت: بله. حضرت فرمود: «آیا آنچه را که خداوند می‌داند که در آینده ایجاد خواهد شد، ایجاد خواهد شد؟» گفت: بله. حضرت فرمود: «حال اگر موجود شد به گونه‌ای که دیگر چیزی باقی نماند، آیا باز هم خداوند می‌تواند چیزهای دیگری به آنها بیفزاید یا صرف نظر می‌کند؟» (عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج1، ص 494 و 495)
13. صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص 150.
14. جعفر بن محمد اشعری از فتح بن یزید جرجانی، نقل کرده که گفت: «به خدمت ابوالحسن حضرت امام رضا (ع) نامه نوشتم و از او درباره توحید خدا سؤال کردم. پس به خط خود به من نامه نوشت.» جعفر می‌گوید: «فتح آن نامه را به من نشان داد و من آن را خواندم. خط امام رضا (ع) بود که: بسم الله الرحمن الرحیم، سپاس و ستایش برای خداست که ستایش را به بندگانش الهام فرموده...» (همو، التوحید، ص 56)
15. همو، علل الشرائع، ج1، ص 9 و 10؛ عزیزالله، عطاردی، مسند الإمام الرضا (ع)، ج1، ص 21.
16. صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج2، ص 103؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج4، ص 560 و ج5، ص 391.
17. عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج5، ص 707 و 708.
18. همان، ج1، ص 706.
19. صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص 150.
20. بقره، آیه 22.
21. عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج1، ص 41.
22. همان، ج5، ص 707 و 708.
23. همان، ج4، ص 562 و صدوق، التوحید، ص 107.
24. صدوق، همان، ص 25.
25. همو، عیون اخبار الرضا (ع)، ج2، ص 12؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج1، ص 45 و 46.
26. صدوق، همان، ج1، ص 201؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ص 261 و ج3، ص 449 و 450.
27. عبدالله بن قیس می‌گوید: از امام رضا (علیه السلام) شنیدم می‌فرمود: (بَل یداهُ مَبسوطتان). عرض کردم: خداوند مانند ما دو دست دارد؟ فرمود: «خیر، اگر چنین بود که از به شمار می‌رفت.» (عطاردی، عزیزالله، اخبار و آثار حضرت امام رضا (ع) ).
28. عبد علی بن جعبد علی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج4، ص 195 و ج5، ص 121 و 366؛ ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، حضرت در توجه دادن به آفاق، به آفرینش هفت آسمان و هفت زمین و وابستگی زمین و آسمان به یک دیگر و آسمان بدون ستون دیدنی اشاره می‌فرماید که حاکی از احاطه علمی ایشان است. ایشان با تفسیر آیه و تبیین آسمان بدون ستون دیدنی، پرده از حقیقتی علمی بر می‌دارد که در زمان نزول آیات، بر کسی آشکار نبود. (علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج2، ص 328)
29. ملامحسن فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ج5، ص 370؛ سیدهاشم بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج5، ص 747؛ عبد علی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج1، ص 118، ج4، ص 495 و ج5، ص 664.
30. حضرت فرمود: «او قائم است، اما نه به معنای ایستادن روی پا با زحمت و سختی و خستگی، مثل ایستادن سایر اشیاء. وقتی می‌فرماید: خدا قائم است، معنایش این است که حافظ و قیم اشیاست؛ مثل این که گفته می‌شود:
فلانی قائم به امر فلانی است، یعنی کارهای او به دست فلانی است...». (الکافی، ج1، ص 121؛ صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ترجمه: علی اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، ج1، ص 298؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج2، ص 508 و ج5، ص 580.)
31. طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، ص 328.
32. خاطرم را آسوده کردی ‌ای اباالحسن! خداوند خاطرت را آسوده نماید. (عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج2، ص 336)
33. آفرین بر شما‌ای ابالحسن! (همان، ج3، ص 449 و 450، ج4، ص 443 و ج5، ص 57؛ صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص 201 و 202)
34. (همان، ص 128) صدوق.
35. قَالَ صَفوَانُ: «فَتَحَیر َاَبوقُرَّة وَ لَم یحِر جَوَاباً حَتَّی قَامَ وَ خَرَج.» (طبرسی، الإحتجاج، ج2، ص 408)
36. سلیمان در مجلس مأمون به امام رضا (علیه السلام) گفت: «اراده همان قدرت است». حضرت رضا (ع) فرمود: «خداوند (عجل الله) بر آنچه اراده نکند هم قادر است و این مطلب قطعی است، چون خداوند فرموده: «وَ لئن شِئنا لَنذهَبَنَّ بِالَّذِی أوحَینا إلَیکَ» اگر اراده همان قدرت می‌بود، خداوند اراده کرده بود که آن را ببرد، چرا که قدرت بر این کار را داشت.» سلیمان در جواب درماند. مأمون گفت: «ای سلیمان! او عالم‌ترین هاشمی است.» سپس حاضران مجلس را ترک کردند، (صدوق، همان، ج1، ص 191؛ عبد علی بن جمعه عروسی حویزی، همان ج3، ص 220)
37. صدوق، همان، ج1، ص 183.
38. همان، ترجمه: علی‌اکبر غفاری وحمیدرضا مستفید، ج1، ص 316.
39. عَن أَبِی الصَّلتِ الهَرَوِی قَالَ: کَانَ الرَّضَا (ع) یکَلِّمُ النَّاسَ بِلغَاتِهِم وَ کَانَ و اللهِ اَفصَحَ النَّاسِ و أعلَمَهُم بِکُلِّ لِسَانٍ وَ لُغَةٍ: فَقُلتُ لَهُ یوماً: یا ابنَ رَسُولِ الله! إنِّی لَاَعجَبُ مِن مَعرِفَتِک بِهَذِهِ اللَّغَاتِ عَلَی اختِلَافِهَا. فَقَالَ: یااَبَا الصَّلتِ! أنَا حُجَّةُ اللهِ عَلَی خَلقِهِ وَ مَا کَانَ اللهَ لِیتَّخذَ حُجَّةً عَلَی قَومٍ وَ هُوَ لَا یعرِفُ لُغَاتِهِم. أوَ مَا بَلَغَک قَولُ أَمِیرِالمُؤمِنِینَ: اُوتِینَا فَصلَ الخِطابِ؟ فَهَل فَصلُ الخِطَابِ إلَّا مَعرِفَةُ اللُّغَات؟ (صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج2، ص 228).
40. طبرسی، الإحتجاج علی اهل اللجاج، ج2، ص 405-407.
41. وای بر تو! چقدر این مطلب را تکرار می‌کنی؟ (صدوق، همان ج1، ص 187؛ عبد علی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج3، ص 145)
42. صدوق، همان.
43. همان، ص 172.
44. طبرسی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، ج2، ص 405 – 407؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج1، ص 575 و 753 و ج3، ص 413.
45. عبد علی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج1، ص 53 و 54 و ج5، ص 6.
46. صدوق، همان، علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، ج1، ص 370.
47. همان، ص 380.
48. همان، ص 372.
49. صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص 187.
50. همان، ص 146؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج1، ص 751.
51. طبرسی، الإحتجاج، ج2، ص 408.
52. همان، ج2، ص 405؛ همان، ترجمه بهراد جعفری، ج2، ص 393 و 394.
53. عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ص 318.
54. صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص 187.
55. همان، ص 189.
56. عبد علی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج1، ص 15 و 424 و ج5، ص 124.
57. «به آسمان آراسته سوگند.» (ذاریات، آیه‌ی 7) سوگند به آسمان که دارای راه‌هاست. (ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج10، ص 110).
58. «خدا همان کسی است که آسمان‌ها را بدون ستونی که ببینید، برافراشته». (رعد، آیه‌ی 2)
59. علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، ج2، ص 328؛ عبد علی بن جمعه عروسی حویزی. همان، ج4، ص 195 و ج5، ص 121 و 366؛ ناصر مکارم شیرازی، همان.
60. صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص 172.
61. همان، ص 188.
62. همان، ص 154.
63. «فقط کسانی دروغ را می‌سازند که آیه‌های خدا را باور ندارند و آنها خودشان دروغ‌گویانند». (نحل، آیه 105)
64. فضل بن حسن طبرسی، مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، ص 9؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج3، ص 87؛ شهید اول، الدرة الباهرة من الأصداف الطاهرة، ترجمه عبدالهادی مسعودی، ص 36؛ بحارالانوار، ج75، ص 353.
65. عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج3، ص 130 و ج5، ص 155.
66. صدوق، التوحید، ص 251.
67. همان، ترجمه: محمدعلی اردکانی، ص 103؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، همان، ج1، ص 753.
68. مفید، تصحیح الاعتقاد، ج1، ص 99.
69. صدوق، عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص 133؛ عزیزالله عطاردی، مسند الامام الرضا(ع)، ج1، ص 42.
70. «هرکس رسول را اطاعت کند، خداوند را اطاعت کرده است». (نساء، آیه 80)
71. «[ای رسول!] کسانی که با تو بیعت کرده‌اند و دست خدا بالای دست خلق است [و چون دست خلق نیست]» (فتح، آیه‌ی 10)
72. صدوق، همان، ج1، ص 116؛ عبدعلی بن جمعه عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج1، ص 521 و ج5، ص 60.
73. صدوق، همان، ترجمه: علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، ج1، ص 240 و 241.
74. همان، ص 254 و 255.
75. عزیزالله عطاردی، اخبار و آثار حضرت امام رضا (ع)، ص 265.

منابع تحقیق :
1. بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثة، بنیاد بعثت، تهران 1416 ق، چاپ اول.
2. حرانی، حسن بن علی ابن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول (صلی الله علیه و آله و سلم) ، جامعه مدرسین 1404 ق، چاپ دوم.
3. شهید اول، شمس‌الدین محمدبن مکی، الدرة الباهرة من الأصداف الطاهرة، ترجمه: عبدالهادی مسعودی، انتشارات زائر، 1379ش، چاپ اول.
4. صابری یزدی، علی رضا و انصاری، محمدرضا، الحکم الزاهرة، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، قم 1375 ش، چاپ دوم.
5. صدوق، محمدبن علی بن بابویه قمی، الأمالی، اعلمی، بیروت، 1400 ق، چاپ پنجم.
6. ــــــــــــ ، التوحید، جامعه مدرسین، قم 1398 ق، چاپ اول.
7. ــــــــــــ ، ترجمه: محمدعلی اردکانی، علمیه اسلامیه، تهران، بی‌تا، چاپ اول.
8. ـــــــــــــ ، علل الشرائع، داوری، بی‌تا، چاپ اول.
9. ـــــــــــــ ، عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، نشر جهان، تهران، 1378 ق، چاپ اول.
10. ـــــــــــــ ، عیون اخبار الرضا (علیه السلام)، ترجمه: علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، نشر صدوق، تهران 1372ش، چاپ اول.
11. ـــــــــــــ ، کمال‌الدین و تمام النعمة، اسلامیه، تهران 1395ق، چاپ دوم.
12. ـــــــــــــ ، معانی الأخبار، جامعه مدرسین، قم 1403 ق، چاپ اول.
13. طبرسی، احمدبن علی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، مرتضی، مشهد 1413 ق، چاپ اول.
14. ــــــــــــــ ، الإحتجاج علی أهل اللحاج، ترجمه: بهراد جعفری، اسلامیه، تهران 1381 ش، چاپ اول.
15. طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، اسلامیه، 1390 ق، چاپ سوم.
16. طبرسی، فضل بن حسن، مشکاة الأنوار فی غررالأخبار، حیدریه، نجف 1385ق، چاپ دوم.
17. عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، اسماعیلیان، قم 1415 ق، چاپ چهارم.
18. عطاردی، عزیزالله، اخبار و آثار حضرت امام رضا (علیه السلام)، انتشارات کتابخانه صدر، تهران 1397 ق، چاپ اول.
19. ـــــــــــــــ، مسند الإمام الرضا (علیه السلام)، آستان قدس رضوی، مشهد 1406 ق، چاپ اول.
20. فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق: حسین اعلمی، صدر، تهران 1415 ق، چاپ دوم.
21. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق: سیدطیب موسوی جزایری، دارالکتاب، قم 1367 ش.
22. ـــــــــــــ ، الکافی، اسلامیه، تهران 1362 ش، چاپ دوم.
23. محمدبن یعقوب، کلینی، الکافی، ترجمه: سید جواد مصطفوی، کتاب‌فروشی علمیه اسلامیه، تهران بی‌تا، چاپ اول.
24. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، اسلامیه، تهران.
25. معارف، زهره، توحید ذاتی و توحید صفاتی در روایات تفسیری حضرت رضا (علیه السلام) (پایان نامه سطح 3)، جامعة الزهرا (علیهما السلام)، قم 1392 ش.
26. مفید، محمدبن نعمان، تصحیح الاعتقاد، کنگره شیخ مفید، قم 1414 ق، چاپ دوم.
27. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیة، تهران 1374 ش، چاپ اول.
منبع مقاله :
جمعی از پژوهشگران؛ (1394)، مجموعه مقالات همایش ملّی «حدیث رضوی» (جلد دوم)، مشهد: انتشارات بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا (ع)، چاپ اول.

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
علم النفس فلسفی؟ مدیریت و برنامه‌ریزی آموشی حضرت رضا ع در تبیین مسائل توحیدی علم النفس فلسفی؟ مدیریت و برنامه‌ریزی آموشی حضرت رضا ع در تبیین مسائل توحیدی

برنامه‌ریزی فیس بوک بالاخره برای مقابله با اخبار جعلی

[ad_1]

کد مطلب: 416079

برنامه‌ریزی فیس بوک بالاخره برای مقابله با اخبار جعلی

بخش دانش و فناوری الف،1 آذر95

همزمان با تداوم انتقادات از فیس بوک به علت انتشار اخبار جعلی در این شبکه اجتماعی، مارک زاکربرگ از برنامه های جدید خود برای مقابله با این مشکل خبر داد.

تاریخ انتشار : دوشنبه ۱ آذر ۱۳۹۵ ساعت ۱۲:۱۱

خبرگزاری فارس به نقل از تک کرانچ، برخی کاربران پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری را ناشی از انتشار اخبار کذب در فیس بوک به نفع وی و به ضرر هیلاری کلینتون می دانند. امری که با تکذیب مارک زاکربرگ مواجه شده است.

او مدعی است کمتر از یک درصد از کل پست های فیس بوک را این نوع اخبار جعلی تشکیل می دهند ولی برخی رسانه ها با انتشار مطالب متعددی در این زمینه در این زمینه اغراق کرده اند.

وی در مطلبی که در این زمینه در فضای مجازی منتشر کرده مدعی شده فیس بوک در زمینه برخورد با انتشار اخبار جعلی پیشرفت هایی داشته ولی باید کارهای بیشتری انجام دهد. زاکربرگ افزوده که از سیستم های پیشرفته تر هوش مصنوعی برای شناسایی اخبار دروغین استفاده خواهد شد، سیستم گزارش دهی این امر توسط کاربران ساده تر می شود و در مورد این نوع مطالب پیام های هشداردهنده ای اضافه خواهند شد.

فیس بوک همچنین هشدار داده که سایت های منتشرکننده اخبار جعلی امکان استفاده و مشارکت در برنامه تبلیغاتی این شرکت را نخواهند داشت.

مهم ترین خبر جعلی منتشر شده در فیس بوک بر ضد هیلاری کلینتون خبری با محتوای مرگ مشکوک یک مامور اف بی آی بود که در زمینه نشت محتوای ایمیل های کلینتون در اینترنت فعالیت می کرد. حامیان کلینتون مدعی شدند انتشار این اخبار در فیس بوک و عدم برخورد جدی مدیران آن به نفع ترامپ تمام شده است. در متن این خبر ادعا شده بود قتل این مامور اف بی آی و همسر خیالیش کار کلینتون بوده و تلاش شده تا این امر نتیجه درگیری خود این دو نفر نشان داده شود. این خبر در روزهای منتهی به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بیش از 568 هزار بار در فیس بوک به اشتراک گذارده شد.

کلمات کلیدی : دانش و فناوری+ فیس بوک

نظراتی که به تعمیق و گسترش بحث کمک کنند، پس از مدت کوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت دیگر بینندگان قرار می گیرد. نظرات حاوی توهین، افترا، تهمت و نیش به دیگران منتشر نمی شود.

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط با این موضوع
سایت خبری تحلیلی تابناکاخبار ایران و جهانپر بیننده ترین سایت خبری تحلیلی فارسی زبان جهاناخبار سیاسی اخبار فرهنگی اخبار سایت خبری تحلیلی تابناکاخبار ایران و جهانتصاویر با شما سخن می گویند؛ تصاویری بی روتوش با سخنانی بی روتوش‌تر؛ می‌خواهیم با بخش خبرگزاری بولتن اخبار،آخرین خبرها،خبر فوریاطلاعیه روابط عمومی سفیرفیلم لندن نشین ها با تخریب فروغ دنبال چه می گردند؟ اعتراض جام نیوز رابطه عاشقانه خانم خبرنگار با …چگونه با پول کم یک کسب و کاری عالی برای خودتان دست و پا کنید؟ دقیقه پیشمجله اینترنتی برترین ها پورتال خبری و سبک …اخبار روز، اخبار ورزشی، سبک زندگی، چهره ها، گردشگری، آشپزی، سلامت، دکوراسیون، فرهنگ اخباراخبار اجتماعی، اخبار اجتماعی ایران،اخبار اجتماعی اخباراخبار اجتماعیاخبار اجتماعی ایراناخبار اجتماعی روزسایت اخباراخبار امروز خبرگزاری تابناک اخبار،آخرین خبرها،خبر فوریتغییرسبک با تغییرنسل فوتبال ابران رتبه برتر برای روابط عمومی شهرداری اصفهان برد کره ازدواج شرم‌آور زنی با پسر ساله‌اش ثروت واقعی …ازدواج شرم‌آور زنی با پسر ساله‌اش برکو زن ۴۰ ساله اهل زیمبابوه در کمال ناباوری قصد اخبار بین الملل،خبرهای سیاست خارجی،اخبار روز …اخبار سیاسی بین المللیسیاست خارجی ایران اخبار جدیدآخرین اخبار جهان اخبار امروز کهنه سربازایرانی آموزش نظامی اطلاعاتیسازمانهای اطلاعاتی رژیم صهیونیستی گردآورنده حمیدرضاطاهریان آشنایی با نحوه شکل سایت خبری تحلیلی تابناکاخبار ایران و جهان پر بیننده ترین سایت خبری تحلیلی فارسی زبان جهاناخبار سیاسی اخبار فرهنگی اخبار اجتماعی خبرگزاری بولتن اخبار،آخرین خبرها،خبر فوری اطلاعیه روابط عمومی سفیرفیلم لندن نشین ها با تخریب فروغ دنبال چه می گردند؟ اعتراض باشگاه جام نیوز رابطه عاشقانه خانم خبرنگار با یک داعشی چگونه با پول کم یک کسب و کاری عالی برای خودتان دست و پا کنید؟ دقیقه پیش مجله اینترنتی برترین ها پورتال خبری و سبک زندگی اخبار روز، اخبار ورزشی، سبک زندگی، چهره ها، گردشگری، آشپزی، سلامت، دکوراسیون، فرهنگ و هنر اخباراخبار اجتماعی، اخبار اجتماعی ایران،اخبار اجتماعی جهان اخباراخبار اجتماعیاخبار اجتماعی ایراناخبار اجتماعی روزسایت اخباراخبار امروزاخبار خبرگزاری تابناک اخبار،آخرین خبرها،خبر فوری تغییرسبک با تغییرنسل فوتبال ابران رتبه برتر برای روابط عمومی شهرداری اصفهان برد کره مقابل ازدواج شرم‌آور زنی با پسر ساله‌اش ثروت واقعی بابک زنجانی ازدواج شرم‌آور زنی با پسر ساله‌اش برکو زن ۴۰ ساله اهل زیمبابوه در کمال ناباوری قصد دارد کهنه سربازایرانی آموزش نظامی اطلاعاتی جنگ اطلاعاتی اهداف و ابزارها گردآورندهحمیدرضااهریان تاریخچه اصطلاح جنگ اطلاعاتی برای اخبار بین الملل،خبرهای سیاست خارجی،اخبار روز جهان،سیاست روز اخبار سیاسی بین المللیسیاست خارجی ایران اخبار جدیدآخرین اخبار جهان اخبار امروز اخبار بررسی حدیثی منسوب به امام حسینع در مذمت ایرانیان برهان پس در واقع علامه مجلسیره اینجا می خواسته بفرماید منظور از عرب در این روایت دوستان اهل بیتع

برنامه‌ریزی چند مقصد در نقشه گوگل ممکن شد

[ad_1]

گوگل امکانات تازه‌ای را به برنامه نقشه خود در گوشی‌های آندرویدی افزوده تا تعیین چند مقصد که قبلا تنها در نسخه رومیزی این برنامه در دسترس بود، ممکن شود.

 به گزارش مشرق، نسخه آندرویدی 9.31 این برنامه که فعلا در مرحله آزمایشی است هفته قبل عرضه شد و علاوه بر قابلیت تعیین چند مقصد بر روی گوشی دارای نقشه هایی با دقت بالاتر و با گرافیک پیشرفته تر است.

این به روزرسانی های مربوط به کیفیت گرافیکی نقشه گوگل قرار است برای برنامه Google Earth هم در دسترس قرار بگیرد.

برنامه ریزی همزمان برای سفر به چند مقصد به خصوص برای افرادی مناسب است که اهل سفرهای متعدد و فراوان هستند و قصد دارند، از این طریق به بهترین نحو از زمانی که در اختیار دارند، استفاده کنند.

با توجه به اینکه تغییرات یاد شده در نسخه آزمایشی برنامه نقشه گوگل اتفاق افتاده گوگل هنوز هیچ بیانیه رسمی در این زمینه منتشر نکرده است و کاربران باید تا زمان عرضه نسخه نهایی منتظر بمانند. آخرین به روزرسانی رسمی برای برنامه نقشه گوگل در تاریخ 27 ژوئن اتفاق افتاده است.

[ad_2]
لینک منبع
بازنشر: مفیدستان

عبارات مرتبط

5 جولای 2016 ... گوگل امکانات تازهای را به برنامه نقشه خود در گوشیهای آندرویدی افزوده تا تعیین چند مقصد که قبلا تنها در نسخه رومیزی این برنامه در دسترس بود، ...5 جولای 2016 ... گوگل امکانات تازه ای را به برنامه نقشه خود در گوشی های آندرویدی افزوده تا تعیین چند مقصد که قبلا تنها در نسخه ر.5 جولای 2016 ... ایتنا - گوگل امکانات تازهای را به برنامه نقشه خود در گوشیهای اندرویدی افزوده تا تعیین چند مقصد که قبلا تنها در نسخه رومیزی این برنامه در دسترس ...گوگل امکانات تازهای را به برنامه نقشه خود در گوشیهای آندرویدی افزوده تا تعیین چند مقصد که قبلا تنها در نسخه رومیزی این برنامه در دسترس بود، ممکن شود. به گزارش ...5 جولای 2016 ... ایتنا - گوگل امکانات تازه ای را به برنامه نقشه خود در گوشی های اندرویدی افزوده تا تعیین چند مقصد که قبلا تنها در نسخه رومیزی این برنامه در دسترس ...6 جولای 2016 ... کد مطلب : 295838 برنامهریزی مقصد نسخه برنامه گوگل شد امکانات را برنامه خود گوشیهای افزوده تعیین مقصد قبلا در رومیزی برنامه دسترس ممکن به ...5 جولای 2016 ... برنامهریزی چند مقصد در نسخه همراه برنامه نقشه گوگل ممکن شد. مازندمجلس: گوگل امکانات تازهای را به برنامه نقشه خود در گوشیهای آندرویدی افزوده تا ...گوگل امکانات تازهای را به برنامه نقشه خود در گوشیهای آندرویدی افزوده تا تعیین چند مقصد که قبلا تنها در نسخه رومیزی این برنامه در دسترس بود، ممکن شود.به گزارش خبرگزاری مهر، کاربران با استفاده از نقشه جدید ویندوز ۱۰ می توانند ترافیک مسیر منزل تا محل کار و دیگر مسیرهای روزمره را کنترل کنند تا بتوانند راهی ...5 جولای 2016 ... به گزارش ایتنا از فارس به نقل از تک تایمز، نسخه اندرویدی ۹.۳۱ این برنامه که فعلا در مرحله آزمایشی است هفته قبل عرضه شد و علاوه بر قابلیت ...

کلماتی برای این موضوع
شهر هوشمنداین وبلاگ متعلق به حکیمه قنبری دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری استقویترین نرم افزار ردیابی ، مکان یابی و مانیتورینگ …هیچ گونه تخصصی در نصب نرم افزار ندارید ؟ والدین و مدیران گرامی ؛ اگر تخصص کافی در خصوص الف فناوریپایگاه خبری الف رئیس بنیاد ملی بازیهای رایانه ای از تصویب کمک مالی ۸۵ میلیارد عصر ایران موزه ی مو مکانی عجیب در ترکیه عکس جاذبه های زیبا و دیدنی که کمتر کسی از آنها خبر دارد خبرگزاری فارس صفحه اصلی سفیر مکزیک در تهران در گفت‌وگو با فارس عنوان کرد سفر وزیر خارجه مکزیک به تهران در پرسش و پاسخ آژانس هواپیمایی و مسافرتیآژانس هواپیمایی و مسافرتی آفتاب ساحل آبی ، شرکت خدمات مسافرت هوایی و جهانگردیپکیج ماهه آموزش زبان انگلیسی با تدریس معلم …آموزشزبانانگلیسیازسلام به همگی نام من لیلا است و معلم انگلیسی و اهل انگلستان هستم و در حال حاضر در مالتا انگلیسی یکبار برای همیشه با تدریس معلم مطرح از …در پاسخ باید بگوییم که دوست گرامی با توجه به اینکه دانش در هیچ کجای جهان تخفیف ندارد فان وسرگرمیفان وسرگرمی فان وسرگرمی سرگرمی،طنز وسرگرمی،ترانه هندی،ترکی وهندی،سلفی بازیگران الف رئیس جدید ستاد کل نیروهای مسلح …نظراتی که به تعمیق و گسترش بحث کمک کنند، پس از مدت کوتاهی در معرض ملاحظه و قضاوت دیگر