مانند بیماری‌های پوستی ناحیه تناسلی. بسیاری از خانم‌ها و آقایانی که زندگی زناشویی دارند، چندان با این نوع بیماری‌ها و درمان آنها آشنا نیستند و به همین دلیل ممکن است در درازمدت به مشکلاتی برخورد کنند.
داروهای لاغری مثل قارچ‌هایی که هر جایی را برای رشد و نمو مناسب می‌یابند، همه جا گسترده شده‌اند؛ از برخی داروخانه‌ها گرفته تا سوپرمارکتی‌ها و از عطاری‌ها گرفته تا دستفروشان.
در شبکه‌های ماهواره‌ای و سایت‌های مجازی، تبلیغات زیادی روی مکمل‌های لاغری میشود؛ به طوری که در تبلیغات‌شان، مانکن و لاغر بودن را نوعی زیبایی افراد معرفی کرده و از این راه سعی در فروش قرص‌های لاغری خود می‌کنند که محتوای این قرص‌ها متأسفانه چیزی جز مواد مخدر مثل شیشه و کریستال نبوده و فرد مصرف کننده با خوردن این مکمل‌ها شاید به ظاهر لاغر شود اما در باطن معتاد شده و دچار بیماری اعتیاد می‌گردد.
بر این اساس دکتر تیرنگ نیستانی در گفتوگو با باشگاه خبرنگاران جوان با اشاره به مکمل‌های لاغری اظهار داشت: مکمل‌های لاغری به صورت پودر و قرص بوده که مواد تشکیل دهنده آن، عصاره چای سبز و نوعی جلبک است که بعضی از این مکمل‌ها دارای پروانه ساخت از وزارت بهداشت بوده و در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد اما متأسفانه قسمت اعظمی از این مکمل‌ها وارداتی بوده و به صورت غیرمجاز به دست مصرف کننده می‌رسد.
مکمل‌های ماهواره‌ای کالاهای دروغین
وی ابراز داشت: یکسری مکمل‌های قلابی که در ماهواره تبلیغ آن میشود، این تفکر را بر افراد مصرف کننده القا می‌کنند که این مکمل‌ها، چربی را از طریق پوست، ادرار و مدفوع دفع میکند که در حقیقت کالری اضافی در بدن مطلقاً از طریق پوست بیرون نمی‌رود و تنها راه خارج شدن آن، از راه سوخت و ساز و فعالیت‌های بدنی است.
عدم تعادل کالری و فعالیت برابر با چاقی
وی بیان کرد: هنگامی که کالری و سوخت و ساز بدن متعادل نباشد، این امر سبب بروز چاقی در فرد شده و برای لاغر شدن باید انرژی بدن را کم کرده تا بر هر دو عامل تأثیر گذاشته و فرد لاغر شود.
این متخصص تغذیه با بیان این که اکثر مکمل‌های لاغری به وسیله سازمان غذا و دارو تأیید نشده است، افزود: مکمل‌هایی که وزن را کم میکند، بر روی قسمت مرکزی مغز و در مرکز سیری و گرسنگی اثر می‌گذارد و این داروها عوارض خاص خود را مانند افسردگی، اضطراب، پریشان فکری، پریشان خوابی بر فرد مصرف کننده می‌گذارد و همچنین در مطالعاتی نشان دادند که متأسفانه بر روی قلب هم تأثیر منفی می‌گذارد.
نخوردن؛ بهترین مکمل لاغری
نیستانی ادامه داد: مکمل‌هایی در داروخانه‌ها موجود است که با مصرف آن سبب جذب آب شده و از این طریق حجم زیادی از معده را آب فرا گرفته و موجب سیری کاذب میشود اما به طور کلی عملکرد درمانی چاقی در افرادی که حجم معده بزرگی دارند، با خوردن این مکمل‌ها حل شدنی نیست.
وی اضافه کرد: بعضی از این مکمل‌ها متأسفانه وابستگی و اعتیاد به دنبال دارد و فرد مصرف کننده را عصبی میکند.
بهترین رژیم اصلاح غذا خوردن
نیستانی گفت: برای کم کردن وزن، ما باید عادات بد غذا خوردن را کنار گذاشته و آن را اصلاح کنیم و مسئله تغذیه و کنترل وزن یک مقوله مادام العمر است تا اسیر عوارض آن نشویم.
بر همین اساس دکتر جعفر بای آسیب‌شناس اجتماعی با اشاره به شیوع مصرف مکمل‌های لاغری در جامعه اظهار داشت: متأسفانه امروزه مقوله لاغر شدن برای این است که بتوانند مردم به خصوص دختران جوان ثابت کنند که از زیبایی ظاهری برخوردار هستند.
مد و جلب توجه عامل لاغری سریع
وی بیان کرد: لاغر شدن برای جوانان سخت و زمان‌بر است؛ به همین علت این نسل به جای انجام فعالیت‌های ورزشی و رژیم غذایی مناسب رو به مصرف مکمل‌های غذایی آورده و به این مواد متأسفانه وابستگی شدیدی پیدا میکند.
وی با بیان این که مد شدن لاغری سبب مصرف مکمل‌های لاغری است، افزود: در بین جوانان، خصوصاً دختران داشتن بدنی باربی و مانکنی یک مد شده و متأسفانه برای جلب توجه و دیده شدن، خود را ملزم به لاغری می‌کنند.
اعتیادآور بودن مکمل‌های لاغری
در مکمل‌های لاغری متأسفانه از شیشه و مواد آمفتامین که اعتیادآور صنعتی بوده، استفاده می‌کنند و همین امر سبب وابستگی شدید و معتاد شدن مصرف کنندگان خواهد شد.
وی در پایان گفت: یکی از مسائلی که دختران خصوصاً سراغ مصرف مکمل‌های لاغری می‌روند، چشم و هم‌چشمی در بین فامیل و همچنین جلب توجه برای دیگران است و این قضیه تا حدی برایشان مهم است که حاضرند سلامتی خود را به خطر اندازند تا اندامی باربی و لاغر داشته باشند.
گفتنی است، مصرف مکمل‌های لاغری در پی چاق شدن جوانان در جامعه ماشینی و اینترنتی امروزه متأسفانه باب شده که خیلی از این مکمل‌ها قلابی بوده و باعث بروز عوارضی چون تیک‌های عصبی، یبوست، استرس و اضطراب، پریشان فکری و نداشتن خواب‌های منظم است که دامنگیر مصرف کنندگان میشود و سبب وابستگی و اعتیاد این افراد به مکمل‌های لاغری که از شیشه و دیگر مواد صنعتی درست شده، بسیار شدید خواهد شد.
تفاوت آن با اختلال‌های پس از سانحه در زمان بروز نشانه است که در یک ماه اول فرد نشانه‌ای از خود بروز نمی‌دهد. در این اختلال احساس ذهنی، کرختی، جدایی یا انزوا، فقدان پاسخ‌دهی هیجانی، کاهش آگاهی از اطراف خود، مسخ واقعیت، مسخ شخصیت و فراموشی جزو علائمی است که فرد از خود بروز می‌دهد. فردی که دچار اختلال فشار روانی حاد شده به شدت از محرک‌هایی که ممکن است آسیب و خاطرات آن را به یاد او بیاورد اجتناب میکند و نشانه‌های آشکار اضطراب یا انگیختگی‌های بیش از حد دارد.
این نشانه‌ها معمولا به ناراحتی‌های عمده بالینی منجر میشود و کارکرد زندگی طبیعی فرد را مختل می‌سازد. مبتلایان به این اختلال احساس می‌کنند دیگر فعالیت‌های لذتبخش گذشته برای آنها جذاب نیست و با مشکل تمرکز روبه‌رو می‌شوند و احساس پریشانی، اشکال در خوابیدن، تحریک‌پذیری و گوش به زنگ بودن و واکنش شدید از جا پریدن و بی‌قراری حرکتی از خود نشان می‌دهند. گاهی علائم یاس و ناامیدی به‌حدی شدت می‌یابد که اطرافیان تصور می‌کنند فرد دچار افسردگی شده است. این اختلال 14 تا 33 درصد برای افرادی که در معرض آسیب شدید قرار گرفته‌اند بروز میکند. در مورد کودکان خردسال این اختلال معمولا با کابوس‌های شبانه نیز همراه میشود.
آسیب‌هایی که میتواند فرد را دچار این اختلال کند عبارتند از:
ـ تجاوز جنسی
ـ گروگانگیری و بودن در شرایط آن
ـ حمله بدنی و غارت شدن و شکنجه شدن خود فرد یا اطرافیان
ـ حادثه تصادف شدید رانندگی
ـ بیماری لاعلاج و خطرناک اطرافیان
ـ مرگ ناگهانی و از دست دادن عزیزان به صورت ناگهانی
ـ مشاهده ناگهانی جسد یا منظره غیرطبیعی یا اعضای بدن مرده
ـ افرادی که به‌تازگی درگیر ناآرامی‌های اجتماعی و جنگ بوده‌اند
ـ افرادی که درگیر مشکلات مهاجرت ناامن بوده‌اند یا در اردوگاه‌های کار اسیر بوده‌اند
این مشکلات میتواند فرد را با این اختلال روبه‌رو کند و برای درمان لازم است علاوه‌بر درمان دارویی برای کاهش نشانه‌های جسمی از روان‌درمانی نیز بهره گرفت. همراهی اعضای خانواده و سرزنش نشدن فرد مبتلا بسیار حائز اهمیت است و با درمان‌های حمایتی، جلسات روانکاوی و حتی تکنیک‌های شناخت درمانی و حذف باورهای غیرمنطقی و استفاده از تکنیک‌های تن آرامی به فرد کمک میکند تا دوره بهبودی را زودتر طی کند.
دکتر مهرنوش دارینی
روان‌شناس و مشاور
در برخی موارد علاوه‌بر ضعف عضلات پاها، اختلال در کنترل مثانه نیز بروز میکند. این نشانه‌ها خبر از مشکلی می‌دهد که ناشی از تنگی کانال نخاعی است.
نکته مهم در ارتباط با این مشکل، بروز ضعف قابل توجه و پیشرونده در پاهاست که در صورت پیشرفت این عارضه و برخوردار نشدن از درمان مناسب بروز خواهد کرد. دکتر ایرج عبداللهی، مدیر گروه فیزیوتراپی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با اشاره به این که تنگی کانال نخاعی ناشی از باریک شدن کانال نخاع در اثر عواملی چون ضخیم شدن لبه مهره‌ها و رباط‌های متصل به آنها ایجاد میشود، به جام‌جم می‌گوید: این تنگی عمدتا در ناحیه ستون فقرات کمری و گاهی در گردن رخ می‌دهد که با توجه به علائم بالینی، MRI و میلوگرافی تشخیص داده میشود.
عضو هیأت مدیره انجمن فیزیوتراپی ایران می‌افزاید: این عارضه عمدتا در افراد بالای ۶۰ سال که تغییرات فرسایشی در دیسک بین مهره‌ای و مفاصل ایجاد شده، دیده میشود، اگرچه در سنین پایین‌تر نیز گاه دیده شده است. در برخی افراد در سنین رشد، کانال نخاعی تنگ‌تر از حد معمول است. لذا این افراد ممکن است زودتر از افراد دیگر دچار تنگی کانال مهره‌ای شوند. در عین حال وارد شدن فشار زیاد روی مفاصل در طول زندگی و داشتن اضافه وزن میتواند از عوامل زمینه‌ساز تنگی کانال نخاعی باشد.
ضعف و بی‌حسی پاها را جدی بگیرید
جالب است بدانید، در تنگی کانال نخاعی بیمار ممکن است احساس کمردرد داشته یا نداشته باشد، اما مهمترین علائم عبارت است از درد، ضعف یا بی‌حسی در پاها به‌خصوص پس از ایستادن یا راه رفتن. این متخصص فیزیوتراپی با تاکید بر این که علاوه‌بر ضعف عضلات پاها گاهی اختلال در کنترل مثانه نیز در افراد مبتلا به تنگی کانال نخاع بروز میکند، می‌گوید: بیمار معمولا با خم شدن به جلو و راه رفتن در سربالایی درد کمتری حس میکند، اما در راه رفتن طولانی و به‌ویژه در سرپایینی احساس درد شدید میکند به‌طوری که مجبور میشود بین راه بنشیند و استراحت کند.
وی تاکید میکند: تا زمانی که تنگی کانال موجب فشار روی ریشه‌های عصبی نشده است، معمولا علامتی ندارد، ضمن این که برخی افراد به عللی چون انعطاف‌پذیری بالاتر رباط‌ها ممکن است علائم بالینی کمتری حس کنند. چه بسا ممکن است فرد مدت‌ها دچار تنگی کانال باشد، اما علائم بالینی قابل توجهی نشان نداده باشد. همچنین ممکن است منشأ درد بیمار با وجود تنگی کانال، عوامل دیگری چون درگیری عضلات ستون فقرات و اختلال عملکرد کمر و لگن باشد که باید از سوی پزشک متخصص و فیزیوتراپیست مجرب مورد بررسی قرار گیرد.
تنگی کانال نخاع خطرناک میشود
عوارض جدی و خطرناک تنگی کانال نخاعی درصورت پیشرفت عارضه و برخوردار نشدن از درمان مناسب شامل ضعف قابل توجه و پیشرونده پاها و در برخی موارد بروز بی‌اختیاری ادرار و مدفوع میشود که مشکلات زیادی برای بیمار ایجاد میکند. دکتر عبداللهی با بیان این مطالب می‌گوید: بیمار مبتلا به تنگی کانال نخاعی باید از ایستادن و راه رفتن طولانی‌مدت و نیز بلندکردن اجسام سنگین اجتناب کند. همچنین نباید روی شکم بخوابد و برای تغییر جهت خوابیدن از وضعیت خوابیده به پهلو یا طاق باز از یک بالش زیر زانوها استفاده کند.
آیا درمانی وجود دارد ؟
فیزیوتراپی و تمرینات ثبات‌دهنده ستون فقرات و تقویت عضلات شکمی و آب‌درمانی تحت نظر فیزیوتراپیست در بسیاری موارد میتواند موجب کنترل علائم و بهبود عملکرد بیمار مبتلا به تنگی کانال نخاع شود.
به گفته این متخصص در صورت بهره‌گیری از درمان‌های دارویی و حرکتی انجام روش‌های درمانی تهاجمی از جمله جراحی منتفی میشود، اما اگر روش‌های درمانی دارویی و فیزیوتراپی موثر نباشد و بیمار دچار علائم پیشرونده حرکتی و از دست دادن کنترل مثانه شده باشد یا خطر بروز آن جدی باشد میتواند واجد شرایط جراحی باشد.
وی تاکید میکند: در بسیاری موارد با تغییر سبک زندگی و احتراز از ایستادن ممتد، انجام فیزیوتراپی و آب درمانی، بیمار میتواند زندگی طبیعی خود را با حداقل مشکل ادامه دهد.
اگر نمی‌خواهی تنگی کانال نخاع بگیری
برخی زمینه‌های بروز تنگی کانال نخاعی به صورت ژنتیک است و برخی افراد در روند رشد خود دارای کانال مهره‌ای باریک‌تری هستند و لذا این افراد بیشتر از دیگران با خطر تنگی کانال نخاعی مواجه‌اند.
دکتر عبداللهی با اشاره به این مطالب می‌افزاید: کنترل مواردی چون بلند کردن اجسام سنگین و وضعیت‌های نامناسب کاری و ورزشی میتواند در پیشگیری از تنگی کانال موثر باشد. در کنار اینها داشتن تغذیه مناسب، ورزش سبک منظم و پیشگیری از چاقی و اضافه وزن میتواند از دیگر عوامل پیشگیری از عارضه تنگی کانال نخاعی باشد.
پونه شیرازی
دکتر زهرا سلیمانی، متخصص گفتاردرمانی معتقد است به طور معمول، کودکان اولین واژه را در 9 تا 12 ماهگی بیان می‌کنند. گاهی اولین واژه خارج از این طیف سنی یعنی قبل از 9 ماهگی بیان میشود و گاهی نیز حتی تا 18 ماهگی کودک واژه‌ای نمی‌گوید و با این حال طبیعی تلقی میشود.
عضو هیأت علمی گروه گفتاردرمانی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفتوگو با جام‌جم می‌گوید: علاوه بر عامل بیان اولین واژه، باید فاکتورهای دیگر هم برای رشد طبیعی در نظر گرفت.
کودکان بعد از بیان چند واژه شروع به ترکیب آنها و بیان عبارات و جملات می‌کنند. کودکان معمولا تا سه سالگی، جملات ساده و اغلب کلمات مورد نیاز برای ارتباط با اطرافیان را بیان می‌کنند.
به طوری که تا پنج سالگی، گفتار کودکان از نظر ساختار جملات و تلفظ صداهای زبان فارسی بسیار شبیه گفتار بزرگسالان شده است. این الگوی کلی رشد به والدین کمک میکند کودک خود را با آن مقایسه و تأخیر گفتار را هم در بیان اولین کلمات و هم در بیان جمله شناسایی کنند.
کودکانی که دیرتر به حرف می‌افتند
اما چرا برخی کودکان زودتر و برخی دیرتر به حرف می‌افتند؟
به گفته این گفتار درمانگر، عوامل مختلفی مانند شرایط محیطی و ژنتیکی در این امر اثر دارد. برخی کودکان در محیطی زندگی می‌کنند که شرایط ارتباطی خوبی میان آنها، پدر، مادر و اطرافیان وجود دارد. آنها زیاد با کودکان صحبت می‌کنند؛ بنابراین چنین کودکانی معمولا زودتر صحبت کردن را آغاز می‌کنند.
وی در پاسخ به این پرسش که چه زمانی والدین باید نسبت به احتمال وجود مشکل یا اختلالی در گفتار کودک به شک بیفتند و پیگیری کنند، می‌گوید: وقتی در کنار تأخیر در صحبت کردن شرایط دیگری مانند بی‌توجهی و درک نکردن وقایع محیط، تأخیر در رشد حرکاتی مثل نشستن و راه افتادن، نداشتن واکنش نسبت به اسم خود و صداهای محیطی مطرح است معمولا مشکل جدی وجود دارد که خانواده باید سریع اقدام کند. به طور کلی کودکانی که تا 12 ماهگی هیچ واژه‌ای نمی‌گویند و آواسازی‌های محدودی دارند باید از سوی یک گفتار درمانگر از نظر بررسی عوامل خطر در بروز مشکلات گفتاری معاینه شوند و راهنمایی‌های لازم برای تسهیل در رشد گفتار و زبان را دریافت کنند.
کودکانی که می‌شنوند، اما حرف نمی‌زنند
با آن که عمده‌ترین دلایل بروز اختلال گفتاری در کودکان ناشی از آسیب‌های شنوایی ازجمله عفونت‌های مکرر گوش میانی، مشکلات حسی ـ حرکتی و ناتوانی‌های ذهنی است، اما ممکن است کودکانی که اختلال شنوایی ندارند نیز دچار اختلالات گفتاری بشوند.
دکتر سلیمانی با بیان این مطالب توضیح می‌دهد: برخی کودکان به دلایلی مثل توارث، ضربه به سر، ناتوانی‌های ذهنی و... در دوره زبان‌آموزی نمی‌توانند مراحل رشد طبیعی گفتار و زبان را طی کنند، اما برخی کودکان نیز در یک دوره زمانی به طور طبیعی، کلمات اولیه مثل بابا یا آب را به زبان می‌آورند، اما پس از آن دیگر صحبت نمی‌کنند.
این متخصص می‌افزاید: در این کودکان عوامل مختلفی مانند عوامل درونی کودک و محیط اطراف باید بررسی شود. هر چقدر کودک بزرگ‌تر میشود به عوامل پیچیده‌تر شناختی، حرکتی، شنوایی و ارتباطی برای یادگیری زبان نیاز دارد. اگر در این عوامل، اختلالی وجود داشته باشد یا به وجود بیاید کودک قادر نیست به طور طبیعی گفتار را یاد بگیرد. به عنوان مثال اگر کودک در محیطی بزرگ شود که والدین ناآگاهانه به تلاش‌های ارتباطی وی پاسخ ندهند او دیگر انگیزه برای صحبت کردن بیشتر و ارتباط نخواهد داشت.
تاخیر در گفتار به دلیل آسیب‌های عوامل روحی
به طور دقیق نمی‌توان نقش عوامل روحی و روانی در تاخیر گفتار را مشخص کرد؛ زیرا تأخیر گفتار تنها به دلیل یک عامل ایجاد نمی‌شود و عوامل زیادی در پیدایش آن موثر است.
دکتر سلیمانی با تائید این مساله می‌گوید: اما از آنجا که زبان در محیط خانواده کسب میشود، اگر کودک در محیطی رشد کند که امنیت روانی داشته باشد جنبه‌های مختلف شناختی و شخصیتی نیز رشد موفقی خواهد داشت.
آیا درمان ممکن است؟
برای انجام اقدامات به موقع درمانی، به خانواده‌ها توصیه میشود وقتی نسبت به رشد طبیعی گفتار و زبان کودک خود نگران شدند و مشاهده کردند کودک‌شان در رشد با دیگر کودکان هم‌سن تفاوت دارد، در اولین فرصت با یک گفتاردرمانگر مشورت کرده، راهنمایی‌های لازم را برای تسهیل شرایط رشد در محیط خانواده دریافت کنند.
این متخصص گفتاردرمانی با بیان مطالب فوق تاکید میکند: گفتار درمانگر میتواند از بدو تولد به خانواده کودکانی که به دلایلی مانند سندرم داون در معرض خطر اکتساب زبان هستند به صورت دوره‌ای مشاوره دهد و در صورت نیاز، اقدامات درمانی کند.
پونه شیرازی
دکتر ناصر ابراهیمی دریانی گفت: کبد کارهای مختلفی در بدن انجام می‌دهد. کبد ساختن فاکتورهای انعقادی و ساخت فاکتور 8 را برعهده دارد کبد، کار 5 عضو حیات اصلی بدن را بر عهده دارد.
وی افزود: کبد ساختار بسیاری از هورمون‌ها مثل آلبومین را برعهده دارد. هرچه آلومین بدن کم باشد، در پاها و شکم بیشتر میشود. ورم بدن در کسانی که دچار ناراحتی در پاها و شکم می‌شوند وجود دارد. زمانی که کبد ناراحت میشود از داروهای متابولیزه باید استفاده کرد.
این متخصص گوارش تصریح کرد: متابولیسم اصلی هورمون‌ها در کبد انجام نمی‌شود و در نتیجه سنتز کبد در بدن اتفاق نمی‌افتد. کبد عضو اصلی بدن است. در مراحلی که این بیماری پیشرفت نکرده باشد می‌توانیم از پروتئین استفاده کنیم. از گوشت قرمز باید کمتر استفاده کنیم و مصرف مرغ و ماهی را بیشتر کنیم.
وی در گفت و گو با باشگاه خبرنگاران تصریح کرد: داروها گیاهی برای کبد ضرر ندارد و در درمان کبد تأثیرات بسیاری دارد.
چای سبز اگر زیاد مصرف شود به کبد آسیب می‌رساند. داروهای عطاری و گیاهی کبد را معرض آسیب جدی قرار می‌دهند. داروهایی که کلاس جی ام و ورزش دارند، حاوی هورمون‌هایی هستند که عضلات را قوی می‌کنند.
وی در ادامه گفت: آندروژن‌ها آسیب جدی به کبد وارد می‌کنند، هورمون‌ها و قرص‌هایی که در باشگاه‌های ورزشی و بدن‌سازی تجویز میشود برای کبد ضرر دارد. خیلی از داروهایی که برای درمان کبد مفید هستند را نباید بدون اجازه پزشک مصرف کنیم.
مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها باعث سینوزیت میشود و افراد را دچار زردی میکند. داروهای روانپزشکی و
اعصاب نیز مصرف نشود زیرا در طولانی مدت باعث زردی، خارش، و تغییر رنگ ادرار میشود. حتماً قبل از مصرف قرص‌ها به دکتر مراجعه شود.
مصرف مسکن‌ها با دوز پایین آسیب کبدی را کمتر میکند. مصرف زیاد استامینوفن کشنده است. الکل و مشروبات الکلی کبد را از کار می‌اندازد مسکن‌های ژلوفن، و دیکلوفناک در بیماری مزمن کبدی استفاده نشود.
توصیف احساسات ناخوشایند در پا دشوار است و هر فرد به صورتی آن را بیان میکند. به عنوان مثال احساس خزیدن چیزی، درد، سوزش، چنگ زدن، کشش و مور مور شدن یا خارش در پاها. علائم معمول در پاها هستند ولی به‌ندرت دست‌ها نیز درگیر می‌شوند. علائم دوطرفه هستند و از چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشند. این نشانه‌ها اغلب در خواب بروز می‌کنند، ولی ممکن است در هر زمان از شبانه‌روز، به‌ویژه بعد از زمان‌های طولانی بی‌حرکتی مثلا در هواپیما یا اتومبیل بروز کنند. علائم در اواخر عصر و شب حداکثر شدت را دارند و بیماران ذکر می‌کنند بهترین زمان خواب آنها اوایل صبح و بین ٦ تا 10 صبح است. در بیشتر موارد سندرم پاهای بی‌قرار به صورت اولیه بروز میکند ولی گاهی به عللی نظیر کم‌خونی، فقر آهن، نوروپاتی، نارسایی کلیه، بیماری پارکینسون، کم‌کاری تیروئید و مصرف بعضی داروها نظیر داروهای ضدافسردگی بروز میکند.این حالت بویژه در حاملگی تشدید میشود و در بسیاری از مبتلایان سابقه مشکل مشابه در دیگر افراد فامیل نیز وجود دارد. این بیماری با شرح‌حال، معاینه و انجام آزمایش‌های تکمیلی از سوی متخصص مغز و اعصاب تشخیص داده میشود.
برای تشخیص، این سندرم باید چهار ویژگی زیر وجود داشته باشد:
تمایل به حرکت پاها با احساس ناخوشایند در پاها، تشدید این علائم با بی‌حرکتی پاها، بهبود این علائم با حرکت دادن پاها و تشدید این علائم در اواخر عصر و شب.
خوشبختانه درمان‌های بسیار خوب و موثری برای این بیماری وجود دارد، نظیر ترکیبات دوپامین که تجویز آن باعث بهبود علائم و برگشت خواب راحت و با آرامش در فرد مبتلا میشود.
دکتر محمد روحانی
متخصص مغز و اعصاب
اما آیا واقعا بروز سردرد در کودکانی که به ظاهر سالم هستند، غیرطبیعی است؟
دکتر سمیه باقی‌زاده، متخصص مغز و اعصاب در پاسخ می‌گوید: اگر سردرد فقط یک بار و با شدت کم در کودکی بروز کند، میتواند به دلایل ساده‌ای مانند در معرض نور آفتاب بودن، گرما و خستگی یا استرس شدید روحی ایجاد شده باشد، اما سردرد طولانی مدت یا مکرر در کودک میتواند علل مهم‌تری مانند افزایش فشار داخل جمجمه داشته باشد یا در بد‌ترین حالت، ناشی ازضایعات مغز باشد.
عضو انجمن سردرد ایران در گفتوگو با جام‌جم می‌افزاید: بررسی‌ها نشان می‌دهد، فقط سردرد مداوم در کودک، نشان‌دهنده ضایعات مغز نیست و مشکلات دیگری مانند تغییرات خلق و خو و پرخاشگری یا تغییر زاویه دید و دوبینی به‌ویژه اگر با به هم خوردن تعادل و سرگیجه همراه باشد، دیگر نشانه‌های آن است. همه این علائم مشکوک به ضایعات مغز در افراد است. پژوهشگران به والدینی که کودک خردسالشان دچار سردرد است، توصیه می‌کنند این عارضه را فقط حمل بر خستگی ندانند و چنانچه سردرد کودک ادامه داشت، با پزشک متخصص تماس بگیرند.
چرا کودکان سردرد می‌گیرند
سردرد میگرنی و سپس سردرد تنشی در کودکان نسبتا شایع است و در هر دو مورد، عوامل محرکی وجود دارد. این متخصص مغز و اعصاب با اشاره به عوامل ایجاد‌کننده این نوع سردردها اظهار میکند: استرس، اضطراب، هیجان، مسافرت و در نتیحه تغییر شرایط استراحت و تغذیه، برنامه‌های نامناسب یا نامنظم غذایی و مصرف زیاد شکلات و گوشت آماده مثل سوسیس و کالباس به دلیل داشتن نیترات میتواند از عوامل موثر در ایجاد سردردهای تنشی و میگرنی در کودکان باشد. ناگفته نماند، در کمتر از ۱۰ درصد موارد، علل سردرد در کودکان شامل ضایعات داخل مغزی، افزایش فشار داخل مغزی و عفونت مغز میشود.
سردردهای کم‌خطر و پر‌خطر
چه سردردهایی در کودکان بی‌خطر محسوب میشود؟
دکتر باقی‌زاده با اشاره به این که سردرد در کودکان مانند بزرگسالان به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم میشود، پاسخ می‌دهد: سردردهای اولیه، سردردهایی هستند که در آنها اختلال و آسیبی در ساختمان‌های حساس به درد ناحیه سر و گردن وجود ندارد. این سردردها بی‌خطر هستند، یعنی تهدید‌کننده حیات یا عامل نقص عضو یا کاهش بهره ذهنی نیستند و شایع‌ترین سردردهای اولیه را سردردهای میگرنی و تنشی تشکیل می‌دهد.
معاون انجمن سردرد ایران با تاکید بر این که بروز اولین سردرد کودکان زیر پنج سال را باید جدی گرفت، می‌افزاید: وجود تب، سفتی گردن ، تاری دید، نداشتن تعادل، کاهش هوشیاری، خواب‌آلودگی، تشنج و کاهش شنوایی به معنی نیاز به بررسی اورژانسی سردرد کودک است. وی هشدار می‌دهد: سردرد کودکانی که بیماری‌های زمینه‌ای از جمله اختلالات انعقادی (مثلا هموفیلی)، بیماری‌های مادرزادی قلبی، سابقه جراحی جمجمه (مثلا تعبیه شنت مغزی)، سرطان (حتی درمان شده)، بیماری‌های مادرزادی یا اکتسابی ناشی از نقص ایمنی و بیماری‌های غدد درون ریز (مثل پرکاری تیروئید) دارند، باید هرچه سریع‌تر مورد بررسی قرار گیرد.
کودکان استرسی بیشتر سردرد می‌گیرند
مشکلات روحی از جمله اضطراب و استرس، به‌طور شایع در کودکانی دیده میشود که به سردردهای اولیه مثل میگرن یا تنشی مبتلا هستند.
این متخصص با بیان این مطلب توضیح می‌دهد: در چنین شرایطی، کنترل سردرد، مشکل است و تأثیر آن بر عملکرد کودک بیشتر میشود. کودکانی که مشکلات روحی دارند، بیشتر دچار سردرد می‌شوند. با افزایش اضطراب، شدت سردرد کودک افزایش می‌یابد. افسردگی بیشتر نیز کودک مبتلا به سردرد را به غیبت بیشتر از مدرسه سوق می‌دهد.
وی می‌افزاید: به دنبال سردرد و توجه ویژه والدین به مشکل کودک، تمایل وی به استراحت در منزل به جای حضور در مدرسه بیشتر میشود که در روند یادگیری او اثرات نامناسبی به جا می‌گذارد، به طوری که این گروه از کودکان برای جلب توجه والدین یا گریز از مدرسه در روزهایی که تکالیف بیشتری به آنان واگذار شده یا مجبورند در رقابتی شرکت کنند، دچار سردرد می‌شوند.
سردرد و سبک زندگی کودک
به گفنه معاون انجمن سردرد ایران ، تشخیص نوع سردرد کودک، اطمینان دادن به کودک و والدین که سردرد اولیه خطری ندارد، کنترل سردرد با روش‌های دارویی و غیردارویی و تشویق کودک برای حضور فعال‌تر در فعالیت درسی، اجتماعی و ورزشی میتواند مانع بروز رفتارها و واکنش‌های استرسی تشدید‌کننده سردرد میگرنی شود. در کنار این مساله، آموزش‌های روانی، اجتماعی و شناختی به کودک درباره نحوه برخورد با یک شکست و تعدیل ایده‌آل‌گرایی کودک اثرات بلند‌مدت خواهد داشت.
دکتر باقی‌زاده تاکید میکند: به‌صورت شایع، کودکان مبتلا به میگرن یک یا دو روز قبل از شروع سردرد، به طور گذرا بسیار پر انرژی و فعال یا بر عکس، بی‌نشاط و افسرده و بی‌حوصله می‌شوند. توجه داشته باشید، این علائم که پیش درآمد میگرن است، گذراست و تأثیری بر رفتارهای کودک در درازمدت ندارد.
پونه شیرازی
درد و سوزشی عجیب در نقطه‌ای از عضلات پشت پایتان احساس می‌کنید. چنین دردی آن‌قدر آزار‌دهنده است که شما را نیمه‌شب از خواب می‌پراند، اما وقتی تلاشتان برای حرکت دادن پایی که عضلاتش به‌شدت گرفته است، چند دقیقه بی‌ثمر می‌ماند، بیشتر وحشت می‌کنید. مدت زمان کوتاهی در چنین وضعیتی باقی می‌مانید و با ماساژ ناحیه گرفته عضلانی پس از دو تا سه دقیقه ، پایتان از حالت قفل شدگی خارج میشود. تکرار چنین وضعیتی در شب‌های دیگر نیز دور از انتظار نیست... .
کرامپ یا گرفتگی عضلانی به گرفتگی ناگهانی و انقباض غیرارادی یک یا چند عضله در نواحی ران و ساق پا اطلاق میشود که معمولا هنگام شب اتفاق می‌افتد. از علائم اصلی کرامپ، درد شدید و ناگهانی همراه با احساس ادم (ورم) انباشته در زیر پوست ناحیه است، اما چه کسانی و به چه دلایلی دچار این نوع اسپاسم عضلانی می‌شوند؟
دکتر محمدعلی محسنی، فیزیوتراپیست پاسخ می‌دهد: افراد بالای 65 سال، زنان باردار، ورزشکاران و افرادی که دچار کم‌آبی در هوای بسیار گرم می‌شوند، بیشتر در معرض گرفتگی عضلانی ناحیه پا قرار می‌گیرند. همچنین این عارضه با پرکاری تیروئید و دیابت ارتباط دارد که در صورت وقوع مکرر گرفتگی عضلات، ایجاد تورم، قرمزی و تغییرات پوستی، ضعف عضلانی و بهبود نیافتن خودبه‌خودی، مراجعه به پزشک ضروری خواهد بود.
وقتی عضلات تشنه می‌شوند
اگرچه علت مشخصی برای کرامپ عضلانی ذکر نشده، ولی از علت‌های شایع آن می‌توان به بی‌آبی اشاره کرد.
رئیس انجمن علمی فیزیوتراپی ایران در گفتوگو با جام‌جم به دلایل دیگر بروز گرفتگی عضلات اشاره میکند و می‌گوید: کشیدگی عضلانی و حفظ یک وضعیت برای مدت زمان طولانی و کاهش جریان خون کافی به عضله، فشار روی عصب و کمبود مواد معدنی بدن میتواند از دیگر دلایل بروز کرامپ عضلانی باشد. ورزش یا فعالیت بدنی طولانی مدت ،به خصوص در هوای گرم باعث افزایش گرفتگی عضلات میشود.
وی با اشاره به این که تصلب شرائین نیز با خطر گرفتگی عضلات پا همراه است، می‌افزاید: باریک شدن رگ‌هایی که خون را به پاها می‌رساند، میتواند گرفتگی عضلات به وجود آورد. همچنین فشردگی اعصاب در ستون فقرات بر اثر تنگی کانال نخاعی میتواند موجب گرفتگی و درد پاها شود که معمولا این درد وقتی به مدت طولانی راه می‌روید، بدتر میشود.
این متخصص فیزیوتراپی تاکید میکند: کاهش املاح یا مواد معدنی بدن چون پتاسیم، کلسیم یا منیزیم در بدن میتواند باعث گرفتگی عضلات شود. توجه داشته باشید، مصرف داروهای ادرارآور ممکن است باعث از دست دادن این املاح شود.
از درمان ساده تا مکمل دارویی
با وجود آن که عارضه کرامپ در اکثر موارد به خودی خود درمان میشود، ولی در موارد شدید، توصیه پزشک معالج باید جدی گرفته شود.
دکتر محسنی راهکارهای درمانی گرفتگی عضلات پا را چنین بر می‌شمارد: در وهله اول باید آب زیادی در شبانه‌روز مصرف شود. قدم بعدی در درمان کرامپ، استفاده از داروهای شل‌کننده عضلات است که از سوی پزشک تجویز میشود. همچنین مصرف ویتامین ب ـ کمپلکس، منیزیم و استفاده از مغزهای خوراکی توصیه میشود.
وی می‌افزاید: از دیگر درمان‌های مهم کرامپ عضلانی، فیزیوتراپی و استفاده از ماساژ و اعمال کشش به عضلاتی است که دچار این مشکل هستند. همچنین استفاده از گرما در ناحیه دچار گرفتگی عضلانی یا استفاده از گرما و سرما به صورت متناوب میتواند به کاهش درد فرد مبتلا کمک کند. به‌علاوه باید دقت داشت، برای جلوگیری از ایجاد دوباره کرامپ عضلانی از بروز کم‌آبی در طول شبانه‌روز جلوگیری شود و همچنین تکنیک‌های استرچینگ (تمرین‌های کششی) عضلات را در طول روز اجرا کرد.
این متخصص فیزیوتراپی با اشاره به این که این عارضه در دوران بارداری بسیار شایع است، تاکید میکند: بر مصرف مکمل‌های غذایی برای رفع کمبود ناشی از ویتامین B، کلسیم و منیزیم طی دوران بارداری توصیه میشود. همچنین باردار باید تحت نظر فیزیوتراپیست، تمرینات کششی عضلات را در طول شبانه‌روز به‌خوبی انجام دهد.
درمان‌های خانگی برای رفع گرفتگی عضلات پا
کشش عضلات و آرام مالیدن آنها به شل شدن عضله کمک میکند. برای گرفتگی ساق پا، وزن خود را روی پای گرفته بیندازید و کمی زانوی خود را خم کنید. اگر نمی‌توانید بایستید، روی زمین یا روی صندلی بنشینید و پای گرفته را دراز کنید. در صورت گرفتگی عضلات پشت ران نیز می‌توانید پای خود را در موقعیت صاف قرار دهید و سعی کنید انگشتان پای خود را بگیرید و به سمت داخل پا و ساق پا بکشید.
روی عضلات گرفته، حوله گرم قرار دهید. دوش آب گرم نیز به تسکین دردتان کمک میکند.
پونه شیرازی
افسردگی شدید، بیماری‌های بدخیم و پرکاری تیروئید، از مهمترین علل کاهش وزن هستند. اگر کاهش وزن با عصبانیت، تحریک‌پذیری، عرق کردن زیاد، احساس گرمای بیش از حد، لرزش دستان و چشم‌های بیرون زده و خیره همراه باشد، باید به پرکاری تیروئید فکر کرد. بیماری گریوز ـ که نوعی بیماری خودایمنی است ـ شایع‌ترین بیماری عامل پرکاری تیروئید است. گره‌های تیروئید نیز گاه زیادی هورمون تولید می‌کنند و منجر به پرکاری تیروئید می‌شوند.
هورمون‌های تیروئید، تولید انرژی و حرارت را در بدن افزایش می‌دهند و به همین دلیل، بیمار اشتهای زیادی دارد ولی روز به روز لاغر میشود و به دلیل هدر رفتن انرژی، احساس خستگی دائم دارد. در افراد پیر، علائم ممکن است به کلی متفاوت باشد و بیماری با اختلال رفتار مثل بی‌تفاوتی و ضعیف شدن عضلات یا کاهش وزن تظاهر کند. در چنین شرایطی اشتها زیاد است و فرد غذای زیادی می‌خورد و در عین حال لاغر میشود. این بیماری اگر به موقع تشخیص داده شود، درمان‌های خوب و مؤثری دارد. آزمایش خون و سنجش سطح هورمون‌های تیروئیدی به خوبی بیماری را مشخص میکند.
در حال حاضر، سه روش درمانی برای بیماری گریوز و گره‌های پرکار تیروئید وجود دارد. روش اول، استفاده از داروهایی مثل متی مازول است که به خوبی بیماری را کنترل میکند ولی در درازمدت و بعد از قطع دارو گاهی بیماری عود میکند. روش دوم، جراحی تیروئید است که در درمان پرکاری تیروئید بسیار موفق است ولی سه مشکل اساسی دارد. اول، خط محل زخم جراحی که روی گردن به‌جا می‌ماند و دوم، مشکلات حین جراحی و بیهوشی که به‌خصوص در افراد پیر و بیماران قلبی میتواند خطرناک باشد و سوم، آسیب به غده پاراتیروئید و اعصاب حنجره است. البته این عوارض وقتی تیم جراحی و بیهوشی ماهر باشند به حداقل می‌رسد.
روش سوم درمان پرکاری تیروئید، استفاده از ید رادیواکتیو یعنی ید 131 است. در این روش به بیمار، محلول حاوی این ماده خورانده میشود. سلول‌های تیروئید پرکار به سرعت، ید را جذب می‌کنند. این ماده رادیواکتیو به‌تدریج با آزادسازی اشعه بتا از خود، سلول‌های تیروئیدی را تخریب میکند و بیمار بهبود می‌یابد. استفاده از ید رادیواکتیو در بیشتر مناطق جهان به عنوان درمان اصلی پرکاری تیروئید مورد توجه است. امتیازات این روش چیست؟ استفاده از ید رادیواکتیو بسیار آسان است و بیمار هزینه کمی را تحمل میکند و مثل جراحی درد و اذیت ندارد.
دکتر رضا کریمی
فوق‌تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم